Is teflon veilig om te gebruiken? Wat zijn de gezondere alternatieven?

Teflon is een type antiaanbaklaag die vaak wordt gebruikt in pannen en ander kookgerei. Toch zijn er onder wetenschappers steeds meer twijfels over de veiligheid van deze stof. Is teflon veilig om te gebruiken, of moeten we op zoek naar een betere vervanger? In dit artikel bekijken we of teflon pannen gezond zijn en onderzoeken we gezondere alternatieven.

Wat is teflon?
Teflon is de merknaam van een type antikleeflaag op basis van de chemische verbinding PTFE (polytetrafluorethyleen). Omdat PTFE voor consumenten niet lekker klinkt, hebben marketeers er teflon van gemaakt. Wetenschappers van chemiebedrijf DuPont ontdekten deze stof in 1938 bij toeval (1). Pas in de jaren 40 werd er een patent op aangevraagd en werd het commercieel uitgerold. PTFE wordt ook wel de gladste substantie op aarde genoemd (2). Teflon is overigens strikt genomen een plasticsoort. Het bekendste gebruik van teflon is die als antiaanbaklaag in koekenpannen, maar de stof wordt inmiddels veel breder ingezet. Zo wordt teflon onder meer ook gebruikt in nagellak, make-up, shampoo, vloerbedekking, waterafstotende regenkleding, pizzadozen, auto’s, verf en zonnepanelen (345678). Een merk dat teflonpannen echt op de kaart heeft gezet is Tefal, dat een samentrekking is van TEflon en ALuminium (9). We hebben het vaak over Teflon (PTFE), maar in werkelijkheid behoort deze stof tot de PFAS-groep, die uit meer dan 5000 chemische stoffen bestaat (10). Om deze reden spreken veel fabrikanten van pannen niet over teflon, maar over “non-stick”.

Wat is het probleem met PFAS
De term PFAS is een afkorting van poly- en perfluoralkylstoffen (poly- and perfluoroalkyl substances). Dit zijn kunstmatig door de mens gemaakte fluorideverbindingen. Een recente analyse stelde vast dat overheden de gezondheidsrisico’s van PFAS bagatelliseren (11), maar de werkelijkheid is een stuk ernstiger. Zo heeft een groep van 250 wetenschappers onder de naam ‘The Madrid Statement’ aangegeven ernstige zorgen te hebben over de gevolgen van PFAS (12). Ook de Amerikaanse milieuorganisatie EPA is hoogst ongerust (13). PFAS zijn chemische stoffen die ook wel ‘forever chemicals’ worden genoemd, omdat zij zeer langzaam afbreken (14). Hierdoor worden ze wereldwijd aangetroffen in de lucht, het water en de bodem. Inmiddels worden deze stoffen ook regelmatig vastgesteld in menselijk bloed, want het zit in ons drinkwater en voedsel (15,16). De gemiddelde Nederlander krijgt volgens het RIVM dagelijks veel te veel PFAS binnen (1718). Dit onder meer via het drinkwater, de waterleidingbedrijven moeten alle zeilen bijzetten om het eruit te krijgen (19). Zelfs een pasgeboren baby wordt al via moedermelk blootgesteld aan PFAS (20212223).

Wetenschappelijke studies wijzen uit dat blootstelling aan PFAS kan leiden tot:

  • Gevolgen voor de voortplanting, zoals verminderde vruchtbaarheid bij zowel mannen als vrouwen; daarnaast kan het bij zwangerschap zorgen voor een hoge bloeddruk (2425262728).
  • Ontwikkelingseffecten of -vertragingen bij kinderen, waaronder een laag geboortegewicht, versnelde puberteit, botafwijkingen, of gedragsveranderingen (29303132).
  • Verhoogd risico op sommige vormen van kanker, waaronder prostaat-, nier- en teelbalkanker (333435363738).
  • Permanente schade aan de lever (3940), vooral bij vrouwen (41).
  • Een hoger risico op diabetes (42).
  • Verminderd vermogen van het immuunsysteem van het lichaam om infecties te bestrijden (434445). Deze verstoring kan leiden tot auto-immuunziektes waaronder coeliakie (46).
  • Aantasting van het brein met mogelijk neurologische ziektes zoals parkinson als gevolg (474849).
  • Verstoring van de natuurlijke hormonen van het lichaam (5051).
  • Verhoogd cholesterolgehalte en/of kans op zwaarlijvigheid (52535455).

Hoe zit het met antiaanbakpannen?
De bovenstaande nadelen gelden vooral voor PFAS dat rondzwerft in het milieu, maar hoe zit het nu met de veiligheid van teflonpannen? Kun je nog wel gezond een eitje bakken? De EPA raadt het gebruik van non-stick pannen sterk af (56). Volgens scheikundigen is het gebruik van teflonpannen op lagere temperaturen veilig, maar geldt dat niet voor hogere temperaturen (57). Boven de 350 graden kunnen er schadelijke dampen ontstaan, die ‘teflon fever’ kunnen veroorzaken (58). Wetenschappers ontdekten echter dat goedkope non-stick pannen al bij 180 graden giftige gassen kunnen afgeven (5960). Deze dampen zorgden er enkele jaren geleden voor dat er in Nederland meerdere vogels overleden, doordat mensen gingen koken met de teflonpannen die verkregen waren via een spaaractie van Albert Heijn (6162). De medische literatuur meldt dat deze dampen ook bij mensen kunnen zorgen voor een PTFE-toxicose, oftewel de teflonkoorts (636465). Dit geeft griepachtige klachten die meestal na 24 tot 48 uur verdwijnen (66). Het komt relatief vaak voor dat mensen hun pannen per ongeluk oververhitten, wat een serieus gezondheidsrisico kan inhouden (67). Daarbij slijt na verloop van tijd de teflonlaag van pannen, waarbij het onduidelijk is wat het effect is van de onbedoeld ingeslikte deeltjes (68). Een teflonpan gaat gemiddeld 3 jaar mee, waarbij goedkope al na 1 jaar sneuvelen en de betere bij zorgvuldige omgang na 5 jaar (6970).

De alternatieven
Als je om bovenstaande redenen teflon/non-stick pannen liever niet meer gebruikt, dan zijn er een aantal gezondere alternatieven. Een aantal gifvrije opties zijn emaille, glas, staal, gietijzer en RVS. Het nadeel is dat voedsel daarin erg snel aanbrandt, waardoor je veel olie moet gebruiken en een juiste kooktechniek. Om deze reden zijn fabrikanten met een alternatief gekomen: de keramische pan.

Keramische pannen
Pannen met een keramische antiaanbaklaag kunnen in de kern van aluminium of RVS zijn. Aluminium is licht en goedkoop, RVS wat zwaarder en duurder. Op de pan wordt een keramische laag aangebracht, die voornamelijk bestaat uit silicium. Silicium is in feite zand en vormt een soort laag van glas. Hierdoor komt het voedsel niet in aanraking met het materiaal (RVS of aluminium), waar de pan van is gemaakt (71). Een keramische antiaanbaklaag werkt iets minder goed dan een teflonpan, maar de moderne lagen komen wel in de buurt. Zowel een teflonpan als een keramische pan vallen onder de slijtageproducten. Om deze reden is winkelketen Blokker sinds kort begonnen met een recycleprogramma (72). Om zo lang mogelijk met je keramische pan te doen, heb ik deze PDF handleiding geschreven en zelfs een filmpje met tips op YouTube gezet. Door het opvolgen van deze tips kun je veel langer doen met je keramische pannen. Belangrijk is dat je altijd kiest voor goede merken, omdat deze keramische lagen gebruiken van betrouwbare fabrikanten, die vrij zijn van toxines en fluorine. Betrouwbare fabrikanten van keramische lagen zijn onder meer ILAG, Greblon, Fusion Whitfort en uiteraard Greenpan. Greenpan is een Belgisch merk dat een eigen keramische laag heeft ontwikkeld, die volgens vele laboratoriumtests inderdaad vrij zijn van PTFE, PFOA, PFAS en/of fluorine (737475).

Slotwoord
Teflon heeft ideale antikleefeigenschappen en is daardoor erg fijn in gebruik bij onder meer pannen. Helaas komt het gemak met een hoge prijs, omdat er tijdens de productie veel gifstoffen vrijkomen die schadelijk zijn voor het milieu. Ook kan teflon in de keuken giftige dampen afgeven, met name bij oververhitting, waardoor het niet de gezondste keuze is. Veel mensen die geven om het milieu of hun gezondheid kiezen daarom vaak voor pannen zonder teflon.

Help anderen gezonder te worden en deel dit artikel:

Download nu tijdelijk gratis ons E-book Afvallen

Gelukt! Ga naar je inbox om het E-book te bekijken.