6 veelvoorkomende eetstoornissen (en de symptomen)

Hoewel het woord ‘eet’ deel uitmaakt van de naam, gaan eetstoornissen over meer dan alleen eten. Het zijn ingewikkelde psychische aandoeningen waarbij vaak zowel lichamelijke als psychische behandeling nodig is. Deze stoornissen worden beschreven in DSM-5, het diagnostisch en statistisch handboek van psychiatrische aandoeningen. In de VS alleen al hebben, of hadden op enig moment in hun leven, rond de 20 miljoen vrouwen en 10 miljoen mannen een eetstoornis (1). Dit artikel gaat in op 6 van de meest gangbare soorten eetstoornissen en met bijbehorende symptomen.

Wat zijn eetstoornissen?
Eetstoornissen zijn psychische aandoeningen die ertoe leiden dat er ongezonde eetgewoontes ontstaan. Dat kan beginnen met een obsessie met voeding, lichaamsgewicht of lichaamsvorm. In ernstige gevallen kan een eetstoornis leiden tot ernstige gezondheidsproblemen en als er geen behandeling plaatsvindt zelfs tot de dood. Een eetstoornis kan zich uiten in allerlei symptomen. Vaak gaat het om strenge voedselrestricties, eetbuien of gedragingen zoals voedsel met opzet weer uitbraken of overmatig sporten. Hoewel eetstoornissen bij iedereen en in elke levensfase kunnen optreden, komen ze toch het vaakst voor bij pubers en jonge vrouwen. Mogelijk tot 13% van de jongeren kan al vóór de twintigste verjaardag een eetstoornis hebben gekregen (2).

Kortom: Eetstoornissen zijn psychische aandoeningen gekenmerkt door een obsessie met eten of lichaamsvorm. Het kan iedereen overkomen maar ze komen het vaakst voor onder jonge vrouwen.

Wat is de oorzaak?
Volgens deskundigen kunnen verschillende factoren aanleiding geven tot een eetstoornis. Een daarvan is genetisch. Onderzoek onder tweelingen, met bij de geboorte van elkaar gescheiden tweelingen die in verschillende families opgroeiden, verschaft enig bewijs dat eetstoornissen erfelijk kunnen zijn. Dit soort onderzoek wijst over het algemeen uit dat als één helft van de tweeling een eetstoornis krijgt, de kans gemiddeld 50% is dat de andere helft er ook een krijgt  (3). Persoonlijkheidskenmerken zijn een andere oorzaak. Vooral neuroticisme, perfectionisme en impulsiviteit zijn drie persoonlijkheidstrekken die vaak gekoppeld zijn aan een verhoogd risico op het ontwikkelen van een eetstoornis (3). Andere mogelijke oorzaken zijn onder meer druk ervaren om slank te moeten zijn, culturele voorkeuren voor slankheid en blootstelling aan media die dergelijke idealen promoten (3). In feite blijken sommige eetstoornissen bijna afwezig te zijn in culturen die niet zijn blootgesteld aan Westerse slankheidsidealen (4). Maar het is wel zo dat op vele plekken over de hele wereld het slankheidsideaal cultureel geaccepteerd is. Toch zijn er landen waar maar weinigen een eetstoornis krijgen. Het is daarom waarschijnlijk dat er verschillende factoren tegelijk meespelen. Recentelijk vermoedt men dat ook verschillen in hersenstructuur en biologie een mogelijke rol spelen bij eetstoornissen en het zou daarbij met name gaan om de boodschapperstoffen serotonine en dopamine in de hersenen (56). Voor sterke conclusies hieromtrent is echter meer onderzoek nodig.

Kortom: Eetstoornissen kunnen door verschillende factoren worden veroorzaakt, onder meer door genetica, hersenbiologie, persoonlijkheidstrekken en culturele idealen.

1. Anorexia nervosa
Anorexia nervosa is waarschijnlijk de bekendste eetstoornis. Het ontstaat vaak tijdens de puberteit of jonge volwassenheid en treft meestal meer vrouwen dan mannen. Mensen met anorexia zien zichtzelf vaak als te dik, zelfs als ze gevaarlijk dun zijn. Ze houden meestal constant hun gewicht bij, eten bepaalde soorten voeding niet en doen aan calorierestrictie. Veelvoorkomende symptomen zijn onder meer (8):

  • Aanzienlijk ondergewicht vergeleken met mensen van gelijke leeftijd en lengte
  • Zeer restrictief eetpatroon
  • Intense angst om aan te komen of voortdurend bezig zijn met afvallen, ondanks ondergewicht
  • Een niet-aflatend streven naar dun zijn en niet willen proberen een normaal gewicht te krijgen
  • Enorme invloed van lichaamsgewicht of vermeende lichaamsvorm op het zelfbeeld
  • Een verstoord lichaamsbeeld, waarbij het ernstige ondergewicht wordt ontkend

Vaak zijn er ook obsessief-compulsieve symptomen aanwezig. Veel mensen met anorexia worden bijvoorbeeld in beslag genomen door constante gedachten aan eten en sommigen verzamelen obsessief recepten of hamsteren voedsel. Zij kunnen ook moeite hebben met eten in het openbaar en een sterke drang voelen om hun omgeving te controleren, waardoor ze geen spontaan gedrag meer kunnen vertonen. Anorexia wordt officieel in twee categorieën verdeeld – de restrictieve vorm en het type van eetbuien-en-braken (8). Mensen met de restrictieve vorm vallen alleen af door diëten, vasten of overmatig trainen. Mensen met het type eetbuien-en-braken eten soms enorm veel en soms juist heel weinig. In beide gevallen proberen ze alle calorieën weer kwijt te raken door te ‘purgeren’ (het lichaam zuiveren), door middel van braken, door laxeermiddelen of plaspillen in te nemen of overmatig te sporten. Anorexia kan het lichaam ernstig schaden. Na verloop van tijd kan de patiënt gaan lijden aan botverlies, onvruchtbaar worden, broze haren en nagels krijgen, en er kan over het hele lichaam een laagje fijn haar gaan groeien (9). In ernstige gevallen kan anorexia ertoe leiden dat het hart, de hersenen of meerdere organen het begeven en dat de patiënt overlijdt.

Kortom: Mensen met anorexia nervosa beperken vaak hun voedselinname enorm, of ze vertonen compensatiegedrag door alles wat ze eten op verschillende manieren weer uit het lichaam te verwijderen. Ze zijn enorm bang om aan te komen, ook al zijn ze veel te dun.

2. Boulimia nervosa
Boulimia nervosa is ook een bekende eetstoornis. Net als anorexia ontstaat boulimia vaak tijdens de puberteit of vroege volwassenheid en blijkt het minder bij mannen voor te komen dan bij vrouwen (7). Mensen met boulimia eten vaak enorme hoeveelheden in korte tijd. Elke eetbui stopt meestal pas als de persoon overvol zit. Tijdens een eetbui hebben deze mensen het gevoel dat zij niet kunnen stoppen met eten en geen controle hebben over de hoeveelheid die ze eten. Ze kunnen een eetbui krijgen met elke soort voeding, maar het komt het vaakst voor met voeding die ze normaal gesproken zouden vermijden. Mensen met boulimia proberen dan het eten weer uit hun lichaam te krijgen om te compenseren voor de calorieëninname en om het ongemak in de darmen te verlichten. Gebruikelijke compensatievormen (purgeermmethoden) zijn braken, vasten, laxeermiddelen en plaspillen, klisma’s en overmatig sporten. De symptomen kunnen heel erg lijken op die van het type eetbuien-en-braken bij anorexia. Maar mensen met boulimia hebben meestal een relatief gezien normaal gewicht en geen ondergewicht. Gangbare symptomen bij boulimia zijn (8):

  • Herhaaldelijke periodes met eetbuien en een gevoel van controleverlies
  • Herhaaldelijke periodes van ongezond compensatiegedrag om het lichaam weer van voedsel te ontdoen met purgeermethoden
  • Een buitensporige invloed van lichaamsvorm en -gewicht op het zelfbeeld
  • Angst om aan te komen, ook al is het gewicht normaal

Nadelige effecten van boulimia zijn onder meer een ontstoken en pijnlijke keel, gezwollen speekselklieren, slijtage van tandglazuur, tandbederf, zure oprispingen, geïrriteerde darmen, ernstige uitdroging en hormonale verstoringen (9). In ernstige gevallen kan boulimia leiden tot een disbalans in elektrolyten zoals natrium, kalium en calcium. Dit kan leiden tot een beroerte of hartaanval.

Kortom: Mensen met boulimia eten grote hoeveelheden in korte tijd, waarna ze alles weer uitbraken of laxeermiddelen nemen. Ze zijn bang om aan te komen, ook als hun gewicht normaal is.

3. Eetbuistoornis
De eetbuistoornis is waarschijnlijk een van de meest gangbare eetstoornissen, vooral in de VS (10). Het begint meestal in de tienerjaren en vroege volwassenheid, maar het kan ook later ontstaan. De symptomen bij deze stoornis lijken op die bij boulimia en het eetbuien-subtype van anorexia; bijvoorbeeld enorm veel in korte tijd eten en het gevoel te hebben daar geen controle over te hebben. Maar mensen met een eetbuistoornis doen niet aan calorieënbeperking of compensatiegedrag, zoals braken of overmatig sporten. Gangbare symptomen bij een eetbuistoornis zijn onder meer (8):

  • Snel en stiekem enorme hoeveelheden naar binnen werken tot je oncomfortabel vol zit, ook al heb je geen honger
  • Het gevoel geen controle te hebben tijdens een eetbui
  • Zich ellendig voelen door schaamte, walging, of schuldgevoelens over het eetgedrag
  • Geen compensatiegedrag door calorieënrestrictie, purgeermethoden zoals braken en laxeermiddelen, of overmatig sporten.

Mensen met een eetbuistoornis hebben vaak overgewicht of obesitas. Daardoor kan er een verhoogd risico zijn op aan overgewicht gerelateerde medische complicaties, zoals hartziekte, beroerte en diabetes 2  (11).

Kortom: Mensen met een eetbuistoornis eten regelmatig en zonder er controle over te hebben enorme hoeveelheden in korte tijd. In tegenstelling tot de andere eetstoornissen komt hierbij geen compensatiegedrag voor.

4. Pica
Pica is een eetstoornis waarbij iemand dingen eet die niet geschikt zijn als voedsel. Mensen met pica voelen bijvoorbeeld aandrang om dingen te eten zoals aarde, zand, kalk, zeep, papier, haar, wol, steentjes, wasmiddel of maïzena (8). Pica kan zowel bij volwassenen voorkomen als bij kinderen. Wel is vastgesteld dat deze aandoening het vaakst voorkomt bij kinderen, zwangere vouwen en mensen met verstandelijke beperkingen (12). Mensen met pica lopen meer kans op vergiftiging, infecties, letsel aan ingewanden en voedingstekorten. Afhankelijk van wat er wordt ingenomen kan pica ook tot de dood leiden. Maar om als pica te worden beschouwd dient het eten van niet-eetbare dingen geen normaal onderdeel uit te maken van iemands cultuur of religie. Daarnaast moet het ook geen sociaal geaccepteerde activiteit zijn onder gelijken.

Kortom: Mensen met pica verlangen naar het eten van oneetbare dingen. Deze aandoening treft vooral kinderen, zwangere vrouwen en mensen met verstandelijke beperkingen.

5. Ruminatiestoornis
De ruminatiestoornis is een kort geleden erkende eetstoornis, waarbij iemand voedsel ‘herkauwt’ (rumineren = herkauwen) door het eerder doorgeslikte voedsel weer uit de maag te laten oprispen, opnieuw te kauwen en weer door te slikken of uit te spugen (13). Dit gebeurt meestal binnen 30 minuten na de maaltijd. Anders dan bij een aandoening als reflux gebeurt dit opzettelijk (14). De stoornis kan ontstaan in de babytijd, kindertijd of op volwassen leeftijd. Bij baby’s ontstaat het vaak als ze tussen de 3 en 12 maanden oud zijn en verdwijnt het vanzelf weer. Kinderen en volwassenen hebben meestal therapie nodig om er vanaf te komen. Als het in de babytijd niet wordt opgelost kan de ruminatiestoornis leiden tot gewichtsverlies, ernstige ondervoeding en de dood. Volwassenen met de stoornis beperken vaak de voedselinname, vooral in het openbaar. Dit kan ervoor zorgen dat ze afvallen en ondergewicht krijgen (814).

Kortom: Ruminatiestoornis kan op alle leeftijden voorkomen. Mensen met deze aandoening zorgen ervoor dat het voedsel dat ze pas gegeten hebben weer wordt opgerispt, waarna ze het opnieuw kauwen en doorslikken of uitspugen.

6. Vermijdende/restrictieve-voedselinnamestoornis (ARFID)
ARFID (Avoidant/Restrictive Food Intake Disorder) is een aandoening waarbij iemand een verstoord eetpatroon heeft. Het begint meestal in de vroege jeugd, maar het kan ook tot op volwassen leeftijd ontstaan. Bovendien komt het net zo vaak voor onder mannen als vrouwen. Mensen met deze stoornis hebben ofwel geen interesse in eten of ze eten bepaalde dingen niet vanwege de geur, smaak, kleur, textuur of temperatuur. Onder meer de volgende symptomen komen vaak voor (8):

  • Op zodanige schaal voedsel vermijden of limiteren dat iemand te weinig calorieën of voedingsstoffen binnenkrijgt
  • Eetgewoontes hebben die normale sociale functies verstoren, zoals eten met anderen
  • Gewichtsverlies of achterblijvende groei voor leeftijd en lengte
  • Tekorten aan voedingsstoffen of afhankelijkheid van supplementen of sondevoeding

Het is van belang om op te merken dat ARFID echt om abnormaal gedrag gaat dat verder gaat dan bijvoorbeeld een kieskeurige periode bij peuters of minder behoefte aan voedsel bij ouderen. Het gaat ook niet om het vermijden of beperken van voeding uit bijvoorbeeld religieuze of culturele overwegingen.

Kortom: ARFID is een eetstoornis die ervoor zorgt dat iemand te weinig eet, als gevolg van een gebrek aan interesse in eten of een intense afkeer voor de geur, kleur, smaak of textuur van bepaalde voeding.

Andere eetstoornissen
Naast de 6 die hierboven worden genoemd zijn er nog wat minder bekende of minder gangbare stoornissen. Deze kunnen worden ingedeeld in drie categorieën (8):

  • Purgeerstoornis. Purgeren betekent hier het uit het lichaam verwijderen van voeding door ‘zuiveringsmethoden’ zoals laxeermiddelen, braken, plaspillen of buitensporig veel sporten, om het gewicht en de lichaamsvorm onder controle te houden. Mensen met deze stoornis hebben echter geen eetbuien.
  • Nacht-eten-syndroom. Mensen die dit hebben eten enorm veel ‘s nachts, vaak nadat ze midden in de nacht wakker zijn geworden.
  • Andere specifieke eetstoornissen (OFSED). Hierbij gaat het om alle andere aandoeningen met symptomen die ook bij andere eetstoornissen voorkomen, maar niet in een van de bovengenoemde categorieën horen.

Een van de stoornissen die onder OFSED valt is orthorexia. Hoewel dit steeds vaker in de media en in onderzoek wordt genoemd, wordt orthorexia in de huidige DSM nog niet erkend als aparte eetstoornis. Mensen met orthorexia hebben vaak een zodanige obsessie met gezond eten dat het hun dagelijkse leven verstoort. Iemand laat dan bijvoorbeeld hele voedselgroepen weg, omdat hij of zij bang is dat het ongezond is. Dit kan leiden tot ondervoeding, ernstig gewichtsverlies, problemen met buitenshuis eten en emotionele stress. Mensen met orthorexia zijn bijna nooit gericht op gewichtsverlies, maar hun zelfwaardering, identiteit of tevredenheid hangt af van hoe goed ze zich aan hun zelfopgelegde dieetregels houden (15).

Kortom: Purgeerstoornis en nacht-eten-syndroom zijn twee extra stoornissen die momenteel nog niet goed zijn omschreven. De categorie OFSED bevat alle eetstoornissen die niet in een andere categorie thuishoren, zoals orthorexia.

Conclusie
De beschrijvingen van de stoornissen hierboven zijn bedoeld voor een beter begrip van de meest gangbare eetstoornissen en om foute informatie erover te ontkrachten. Eetstoornissen zijn psychische aandoeningen waarvoor meestal een behandeling nodig is; als ze onbehandeld blijven kan het gevaar opleveren. Als je een eetstoornis hebt of iemand kent die er misschien een heeft, roep dan de hulp in van een arts die zich in eetstoornissen heeft gespecialiseerd (met toestemming vertaald).

Help anderen gezonder te worden en deel dit artikel:

Download nu tijdelijk gratis ons E-book Afvallen

Gelukt! Ga naar je inbox om het E-book te bekijken.