Recent is er een studie verschenen waaruit blijkt dat het hebben van kortere telomeren samenhangt met een grotere kans op osteoporose. Het is al langer bekend dat de lengte van je telomeren invloed kan hebben op je gezondheid, vooral op je oude dag. We weten nog niet zo heel lang van het bestaan van telomeren. Dankzij veelvuldig en grondig onderzoek in de laatste jaren wordt steeds duidelijker wat de link is tussen voeding, leefstijl, telomeren en ziekte. In dit artikel kijken we uitgebreid naar wat telomeren zijn, de verschillende factoren die de telomeerlengte kunnen beïnvloeden en wat dit betekent voor onze algehele gezondheid. Ik zal je ook praktische tips geven om je telomeren te ondersteunen, zodat je gezondheid een flinke duw in de juiste richting krijgt!
Wat zijn telomeren?
Telomeren zijn de ‘beschermkapjes’ aan het uiteinde van chromosomen. Chromosomen zitten in onze cellen en bevatten ons DNA. De telomeren, die je zou kunnen vergelijken met de plastic uiteinden van een veter, beschermen het DNA tijdens het kopiëren van het DNA bij de celdeling. Het zijn in feite stukjes DNA aan het uiteinde van een chromosoom die bestaan uit steeds herhaalde stukjes code zonder genetische informatie. De telomeren, die dus voorkomen dat belangrijke genetische informatie beschadigd raakt en dat het DNA intact blijft, worden bij iedere celdeling iets korter (1). Wanneer ze een kritieke lengte bereiken, krijgt de cel een signaal om te stoppen met delen (2). Dit is een belangrijk natuurlijk beschermingsmechanisme van het lichaam om te voorkomen dat beschadigd DNA wordt doorgegeven, want dat zou kunnen leiden tot ziektes zoals kanker.
Hoe kunnen korte telomeren ons ziek maken?
Wanneer de telomeren te kort zijn geworden, kan de cel zich niet meer delen. Hierdoor sterft de cel af of hij komt in een toestand van senescentie (3). Senescente cellen zijn verouderde cellen die niet meer functioneren, maar wel in het lichaam blijven zitten zonder iets nuttigs te doen. Als deze cellen te lang in het lichaam blijven, kunnen ze ontstekingsstoffen uitscheiden die gezonde cellen beschadigen, wat kan leiden tot chronische ontstekingen en ouderdomsziekten zoals hart- en vaatziekten, diabetes, atherosclerose en osteoporose (4, 5, 6, 7, 8). Als telomeren te kort worden, kunnen de mitochondriën (energiefabriekjes in de cellen) ook minder goed werken, waardoor cellen minder energie produceren en weefsels sneller verouderen en achteruit gaan. Verkorte telomeren versnellen dus het verouderingsproces in onze cellen (9, 10). Ook kunnen korte telomeren het risico op kanker verhogen doordat ze onze chromosomen minder stabiel maken (11). Daarnaast is aangetoond dat mensen met kortere telomeren een grotere kans hebben op hartproblemen, vooral kransslagaderziekten. Verder kan ons afweersysteem verzwakt raken doordat afweercellen zich niet meer goed kunnen delen, waardoor we vatbaarder worden voor infecties en verschillende ziekten (12).
Is het kunstmatig verlengen van onze telomeren een goed idee?
Hoe korter je telomeren, hoe hoger de kans op ziekte en veroudering. Je zou dus zeggen dat het verlengen van je telomeren de kortste route naar de eeuwige jeugd is. Toch ligt het niet zo simpel. Zowel zeer korte als zeer lange telomeren worden in verband gebracht met een verhoogde kans op kanker. Cellen met langere telomeren kunnen langer overleven en zich vaker delen, wat de kans op DNA-beschadiging (door kopieerfoutjes) vergroot, waardoor het risico op kanker kan toenemen. Kanker maakt zelfs misbruik van ons lichaamseigen enzym telomerase, dat telomeren weer kan verlengen. Normaal is dit actief tijdens de embryonale fase, maar kankercellen maken dus misbruik van dit mechanisme. Door overmatige activatie van telomerase worden kankercellen praktisch onsterfelijk, omdat ze hun telomeren constant kunnen herstellen en zo ongecontroleerd blijven delen. Het verhoogde kankerrisico wordt vooral gezien bij op onnatuurlijke wijze verlengde telomeren, bijvoorbeeld door genetische manipulatie of kunstmatige activering van telomerase. Om deze reden is het onverstandig om telomeren op kunstmatige wijze te verlengen, maar het is tegelijkertijd wel slim om te voorkomen dat ze vroegtijdig verkorten. De meeste mensen zijn namelijk ongemerkt bezig om hun telomeren in rap tempo te verkorten door onze moderne leefstijl.
Hoe raken onze telomeren versneld verkort?
Sommige factoren die we niet in de hand hebben, kunnen de lengte van onze telomeren sneller doen verkorten. Een belangrijke factor is bijvoorbeeld luchtvervuiling (13, 14). Vele andere factoren hebben we wel in de hand, zoals het drinken van alcohol, het hebben van overgewicht, overmatig zitten en regelmatig blootgesteld worden aan veel stress (15). Chronische stress blijkt een van de meest onderschatte en meest schadelijke invloeden op onze telomeren te zijn. Bij langdurige stress maakt ons lichaam glucocorticoïden (stresshormonen) aan. Deze hormonen zorgen ervoor dat de mitochondriën harder gaan werken. Bij dit proces komen vrije radicalen vrij, die de telomeren beschadigen en ook nog eens het herstel ervan remmen (16, 17). Ook activeert het ontstekingsprocessen dat tal van ziektes kan aanjagen. Dit proces wordt nog eens extra versterkt doordat mensen onder stress vaak geneigd zijn tot ongezonde copingmechanismen zoals junkfood eten of alcohol drinken. Dagelijks twee of meer ‘gezonde’ glazen rode wijn drinken kan de lengte van je telomeren op termijn met enkele jaren verkorten, want alcohol is heel schadelijk voor onze telomeren (18).
Zo voorkom je vroegtijdige veroudering van je telomeren
Het effect van leefstijl op onze telomeren is uitgebreid onderzocht. Daaruit blijkt dat er een duidelijk verband is tussen gezonde gewoonten en telomeerlengte (19, 20). Wetenschappers hebben ontdekt dat mensen die eten volgens het Mediterrane dieet vaak langere telomeren hebben (21). Dit dieet is rijk aan groenten, fruit, noten, zaden en gezonde vetten zoals olijfolie. Het bevat veel beschermende stoffen zoals vitamine A, C, D en E, gezonde plantenstoffen, vezels en omega 3-vetzuren uit vette vis. Aan de andere kant kunnen suikerrijke dranken, bewerkt vlees en voeding die ontstekingen veroorzaakt je telomeren juist sneller laten slijten. Plantenstoffen kunnen de hoeveelheid telomerase doen toenemen en de telomeren zonder verhoogd risico op kanker verlengen. Ventileer je huis goed en schaf eventueel een luchtreiniger aan, want een slechte luchtkwaliteit binnenshuis is ongunstig, met name als je regelmatig gebruikmaakt van een houtkachel (22). Regelmatige beweging blijkt een effectieve bescherming te bieden tegen telomeerverkorting, vooral wanneer je het combineert met gezonde voedingsgewoonten (23). Lichaamsbeweging kan ervoor zorgen dat het lichaam meer telomerase aanmaakt (in gezonde, niet-kankercellen), wat onze telomeren kan beschermen (24). Zorg ook voor goede nachtrust, want een tekort aan slaap kan je telomeren verkorten (25). Onderzoek toont echter aan dat stressmanagementtechnieken zoals yoga, meditatie en gerichte ademhalingsoefeningen de telomerase-activiteit kunnen verhogen, waardoor het verkortingsproces wordt afgeremd (26, 27, 28). Het is vooral de combinatie van deze technieken met voldoende slaap en regelmatige ontspanning die een krachtige bescherming biedt tegen stressgerelateerde telomeerverkorting. En waarschijnlijk ten overvloede: roken is zeer ongunstig voor onze telomeren, dus blijf zo ver bij sigarettenrook vandaan als je kunt (29, 30).
Aanrader boek ‘Het telomeren effect’
Afgelopen maand is het boek Het telomeren effect uitgekomen van wetenschapper Elizabeth Blackburn. In 2009 won zij de Nobelprijs voor Geneeskunde voor haar baanbrekende ontdekking dat het enzym telomerase onze telomeren en het DNA in chromosomen beschermt. Als een van de pioniers op dit gebied is ze als geen ander in staat om ons mee te nemen in de wereld van telomeren en helder uit te leggen hoe we ons DNA kunnen beschermen en veroudering kunnen vertragen. Ze gaat nog veel verder dan dit artikel en geeft meer achtergrondinformatie en concrete handvatten en praktische oefeningen om je telomeren op natuurlijke wijze ‘te vertroetelen’. Het boek is zeker een aanrader. Om het je makkelijk te maken hebben wij dit boek tijdelijk toegevoegd aan ons assortiment. Het boek is deze week zonder verzendkosten te bestellen in onze webwinkel.
