Je nieren zijn boonvormige organen die veel belangrijke functies vervullen. Ze filteren het bloed, verwijderen afvalstoffen via de urine, produceren hormonen, brengen mineralen in balans en houden de vochtbalans op peil. Er zijn veel risicofactoren voor nieraandoeningen. De meest voorkomende zijn onbeheersbare diabetes en hoge bloeddruk. Alcoholisme, hartaandoeningen, hepatitis C en HIV zijn ook oorzaken van nieraandoeningen (1). Wanneer de nieren beschadigd raken en niet goed meer kunnen functioneren, kan zich vocht ophopen in het lichaam en kunnen afvalstoffen zich ophopen in het bloed. Het vermijden of beperken van bepaalde voedingsmiddelen in je dieet kan echter helpen om de ophoping van afvalstoffen in het bloed te verminderen, de nierfunctie te verbeteren en verdere schade te voorkomen (2).
Dieetbeperkingen variëren afhankelijk van het stadium van de nierziekte. Zo zullen mensen met een vroeg stadium van chronische nierziekte andere voedingsbeperkingen hebben dan mensen met een nierziekte in het eindstadium, of nierfalen. Mensen met nieraandoeningen in het eindstadium die moeten dialyseren, hebben ook verschillende dieetbeperkingen. Dialyse is een vorm van behandeling waarbij extra water wordt verwijderd en afvalstoffen worden gefilterd. De meeste mensen met een nierziekte in een laat of eindstadium zullen een niervriendelijk dieet moeten volgen om een ophoping van bepaalde chemicaliën of voedingsstoffen in het bloed te voorkomen. Bij mensen met een chronische nierziekte kunnen de nieren een teveel aan natrium, kalium of fosfor niet voldoende verwijderen. Hierdoor lopen zij een hoger risico op verhoogde bloedwaarden van deze mineralen. Een niervriendelijk dieet beperkt natrium tot minder dan 2.300 mg per dag, evenals je kalium- en fosforinname. De meest recente richtlijnen van de National Kidney Foundation voor het Kidney Disease Outcomes Quality Initiative (KDOQI) stellen geen specifieke limieten voor kalium of fosfor (3). Kalium en fosfor zijn nog steeds een punt van zorg voor mensen met een nierziekte, maar zij moeten nauw samenwerken met hun arts of diëtist om hun persoonlijke grenzen voor deze voedingsstoffen te bepalen, die meestal gebaseerd zijn op laboratoriumresultaten. Beschadigde nieren kunnen ook problemen hebben met het filteren van de afvalproducten van de eiwitstofwisseling. Daarom moeten mensen met chronische nierziekte in alle stadia, vooral in stadia 3-5, de hoeveelheid eiwit in hun voeding beperken, tenzij ze aan de dialyse zijn (3, 4). Mensen met nieraandoeningen in het eindstadium die dialyse ondergaan, hebben echter een verhoogde eiwitbehoefte (5). Hier zijn 17 voedingsmiddelen die je beter kunt vermijden bij een dieet met nieren.
1. Donkergekleurde frisdrank
Naast de calorieën en suiker die frisdranken bevatten, bevatten ze ook nog eens fosforhoudende additieven, vooral donkergekleurde frisdranken. Veel fabrikanten van voedingsmiddelen en dranken voegen fosfor toe tijdens de verwerking om de smaak te verbeteren, de houdbaarheid te verlengen en verkleuring te voorkomen. Je lichaam absorbeert deze toegevoegde fosfor in grotere mate dan natuurlijke fosfor, fosfor van dierlijke of plantaardige oorsprong (6). In tegenstelling tot natuurlijk fosfor is fosfor in de vorm van additieven niet gebonden aan eiwitten. Het zit veeleer in de vorm van zout en is zeer goed opneembaar door het darmkanaal (7). Additief fosfor is meestal te vinden in de ingrediëntenlijst van een product. Levensmiddelenproducenten zijn echter niet verplicht de precieze hoeveelheid fosfor als additief op het etiket van het levensmiddel te vermelden. Hoewel het fosforgehalte van additieven varieert naar gelang van het soort frisdrank, wordt aangenomen dat de meeste donkergekleurde frisdranken 50-100 mg bevatten in een portie van 200 ml (8). Volgens de voedseldatabank van het Amerikaanse Ministerie van Landbouw (USDA) bevat een blikje cola van 33 cl 33,5 mg fosfor (9). Daarom moeten frisdranken, vooral de donkere, worden vermeden bij een dieet met nieren.
Kortom: donkergekleurde frisdranken moeten bij een nierdieet worden vermeden, omdat zij fosfor bevatten in de toegevoegde vorm, die zeer goed door het menselijk lichaam kan worden opgenomen.
2. Avocado’s
Avocado’s worden vaak aangeprezen om hun vele voedzame kwaliteiten, waaronder hun hart-gezonde vetten, vezels, en antioxidanten. Hoewel avocado’s meestal een gezonde aanvulling op het dieet zijn, moeten mensen met een nierziekte ze misschien vermijden. Dit komt omdat avocado’s een zeer rijke bron van kalium zijn. Een avocado van gemiddelde grootte levert maar liefst 690 mg kalium (10). Door de portiegrootte te beperken tot een vierde van een avocado kunnen mensen met een nieraandoening dit voedsel toch in hun dieet opnemen en zo nodig het kaliumgehalte beperken. Avocado’s, met inbegrip van guacamole, moeten worden beperkt of vermeden op een nierdieet als je is verteld dat je op je kaliuminname moet letten. Onthoud echter dat verschillende mensen verschillende behoeften hebben, en dat je algehele dieet en gezondheidsdoelen het belangrijkste zijn om te overwegen.
Kortom: overweeg avocado’s te vermijden als je een nierdieet volgt en je arts of voedingsdeskundige je heeft geadviseerd je kaliuminname te verlagen.
3. Ingeblikt voedsel
Voedingsmiddelen in blik, zoals soepen, groenten en bonen, worden vaak gekocht omdat ze zo goedkoop en gemakkelijk zijn. De meeste ingeblikte voedingsmiddelen bevatten echter grote hoeveelheden natrium, omdat zout als conserveermiddel wordt toegevoegd om de houdbaarheid te verlengen (11). Vanwege de hoeveelheid natrium in conserven wordt mensen met een nierziekte vaak aangeraden dit te vermijden of de consumptie ervan te beperken. Het is meestal het beste te kiezen voor natriumarme varianten of varianten met het label “zonder zout toegevoegd”. Bovendien kan het natriumgehalte van ingeblikte voedingsmiddelen, zoals bonen en tonijn, met 33-80% worden verlaagd, afhankelijk van het product, door ze uit te lekken en af te spoelen (12).
Kortom: ingeblikt voedsel bevat vaak veel natrium. Het vermijden, beperken of kopen van natriumarme varianten is waarschijnlijk het beste om je totale natriumconsumptie te verminderen.
4. Volkoren brood
Het kiezen van het juiste brood kan verwarrend zijn voor mensen met een nierziekte. Vaak wordt voor gezonde personen volkorenbrood aanbevolen boven geraffineerd wit meelbrood. Volkorenbrood kan een voedzamere keuze zijn, vooral vanwege het hogere vezelgehalte. Voor mensen met nieraandoeningen wordt wit brood echter meestal aanbevolen boven volkorenbrood. Dit komt door het fosfor- en kaliumgehalte. Hoe meer zemelen en hele granen in het brood, hoe hoger het fosfor- en kaliumgehalte. Zo bevat een portie volkorenbrood van 30 gram ongeveer 57 mg fosfor en 69 mg kalium. Ter vergelijking, wit brood bevat slechts 28 mg van zowel fosfor en kalium (13, 14). Het eten van één sneetje volkorenbrood in plaats van twee kan helpen je kalium- en fosforinname te verlagen zonder dat je volkorenbrood helemaal hoeft op te geven. Merk op dat de meeste broden en broodproducten, ongeacht of ze wit of volkoren zijn, ook relatief grote hoeveelheden natrium bevatten (15). Het is het beste om de voedingswaarde-etiketten van verschillende soorten brood te vergelijken, indien mogelijk voor een natriumarmere optie te kiezen en de grootte van je porties in de gaten te houden.
Kortom: wit brood wordt meestal aanbevolen boven volkorenbrood in een dieet voor nierpatiënten, vanwege het lagere fosfor- en kaliumgehalte. Alle brood bevat natrium, dus het is het beste om de etiketten te vergelijken en een variant met minder natrium te kiezen.
5. Bruine rijst
Net als volkorenbrood is zilvervliesrijst een volkorengraan dat een hoger kalium- en fosforgehalte heeft dan zijn witte tegenhanger. Een portie gekookte bruine rijst bevat 150 mg fosfor en 154 mg kalium, terwijl portie gekookte witte rijst slechts 69 mg fosfor en 54 mg kalium bevat (16, 17). Zilvervliesrijst kan worden ingepast in een dieet voor nierpatiënten, maar alleen als de portie wordt gecontroleerd en uitgebalanceerd met andere voedingsmiddelen om een te hoge dagelijkse inname van kalium en fosfor te voorkomen. Bulgur, boekweit, geparelde gerst en couscous zijn voedzame, fosforarme granen die een goede vervanger kunnen zijn voor bruine rijst.
Kortom: bruine rijst heeft een hoog fosfor- en kaliumgehalte en zal bij een nierdieet waarschijnlijk in porties of in beperkte mate gebruikt moeten worden. Witte rijst, bulgur, boekweit en couscous zijn allemaal goede alternatieven.
6. Bananen
Bananen staan bekend om hun hoge kaliumgehalte. Hoewel ze van nature natriumarm zijn, levert 1 banaan van gemiddelde grootte 422 mg kalium (18). Als je het advies hebt gekregen je kaliuminname te beperken, kan het moeilijk zijn als je een liefhebber bent van een banaan. Helaas hebben veel andere tropische vruchten ook een hoog kaliumgehalte. Ananas bevat echter aanzienlijk minder kalium dan andere tropische vruchten en kan een geschikter en smakelijker alternatief zijn (19).
Kortom: bananen zijn een rijke bron van kalium en moeten bij een nierdieet wellicht beperkt worden. Ananas is een niervriendelijke vrucht, omdat deze veel minder kalium bevat dan bepaalde andere tropische vruchten.
7. Zuivel
Zuivelproducten zijn rijk aan diverse vitaminen en voedingsstoffen. Ze zijn ook een natuurlijke bron van fosfor en kalium en een goede bron van eiwitten. Zo levert een portie van 240 ml volle melk 222 mg fosfor en 349 mg kalium (20). Toch kan het consumeren van te veel zuivel, in combinatie met andere fosforrijke voedingsmiddelen, schadelijk zijn voor de gezondheid van de botten van mensen met nieraandoeningen. Dit klinkt misschien verrassend, aangezien melk en zuivelproducten vaak worden aanbevolen voor sterke botten en gezonde spieren. Wanneer de nieren echter beschadigd zijn, kan een te hoge fosforconsumptie een opeenhoping van fosfor in het bloed veroorzaken, waardoor calcium aan je botten wordt onttrokken. Hierdoor kunnen je botten na verloop van tijd dun en zwak worden en loop je een groter risico op botbreuken of botbreuken (21). Zuivelproducten bevatten ook veel eiwitten. Een portie van 240 ml volle melk levert ongeveer 8 gram eiwit (20). Het kan belangrijk zijn de zuivelinname te beperken om de ophoping van eiwitafval in het bloed te voorkomen. Zuivelalternatieven zoals niet-verrijkte rijstmelk en amandelmelk bevatten veel minder kalium, fosfor en eiwit dan koemelk, waardoor ze een goede vervanger zijn voor melk als je een nierdieet volgt.
Kortom: zuivelproducten bevatten veel fosfor, kalium en eiwit en moeten op een nierdieet beperkt worden. Ondanks het hoge calciumgehalte van melk, kan het fosforgehalte de botten van mensen met nieraandoeningen verzwakken.
8. Sinaasappelen en sinaasappelsap
Sinaasappels en sinaasappelsap zijn waarschijnlijk het meest bekend om hun vitamine C, maar ze zijn ook rijke bronnen van kalium. Eén grote sinaasappel (184 gram) levert 333 mg kalium. Bovendien zit er 473 mg kalium in een glas (240 ml) sinaasappelsap (22, 23). Gezien hun kaliumgehalte moeten sinaasappels en sinaasappelsap waarschijnlijk worden vermeden of beperkt in een nierdieet. Druiven, appels en veenbessen en hun sappen zijn goede vervangers voor sinaasappels en sinaasappelsap, omdat ze minder kalium bevatten.
Kortom: sinaasappels en sinaasappelsap bevatten veel kalium en moeten op een nierdieet beperkt worden. Probeer in plaats daarvan druiven, appels, veenbessen of hun sappen.
9. Verwerkt vlees
Verwerkt vlees wordt al lang in verband gebracht met chronische ziekten en wordt algemeen als ongezond beschouwd vanwege het conserveringsmiddel dat het bevat (24, 25). Verwerkt vlees is vlees dat gezouten, gedroogd, gepekeld of ingeblikt is. Enkele voorbeelden zijn hotdogs, spek, pepperoni, gedroogd vlees en worst. Verwerkt vlees bevat gewoonlijk grote hoeveelheden zout, meestal om de smaak te verbeteren en de smaak te behouden. Daarom kan het moeilijk zijn om je dagelijkse natriuminname onder de 2300 mg te houden als je veel verwerkt vlees eet. Bovendien bevatten bewerkte vleessoorten veel eiwitten. Als je te horen heeft gekregen dat je je eiwitinname in de gaten moet houden, is het ook om deze reden belangrijk om bewerkt vlees te beperken.
Kortom: vleeswaren bevatten veel zout en eiwitten en moeten met mate worden geconsumeerd in een dieet met nierpatiënten.
10. Augurken, olijven en relish
Augurken, olijven en relish (=gekookte en ingelegde groente, fruit of kruiden die zijn fijngesneden) zijn allemaal voorbeelden van gerookt of ingemaakt voedsel. Gewoonlijk worden grote hoeveelheden zout toegevoegd tijdens het pekelen of inmaken. Zo kan één augurk meer dan 300 mg natrium bevatten. Evenzo bevatten 2 eetlepels augurken 244 mg natrium (26, 27). Bewerkte olijven zijn ook vaak zout, omdat ze zijn gepekeld en gefermenteerd om minder bitter te smaken. Vijf groene ingemaakte olijven leveren ongeveer 195 mg natrium, wat een aanzienlijk deel van de dagelijkse hoeveelheid is in slechts een kleine portie (28). Veel kruideniers hebben natriumarme varianten van augurken, olijven en relish, die minder natrium bevatten dan hun traditionele tegenhangers. Maar ook als je minder natrium gebruikt, kan het natriumgehalte nog hoog zijn, dus je moet wel op je porties letten.
Kortom: augurken, olijven en relish bevatten veel natrium en moeten op een nierdieet beperkt worden.
11. Abrikozen
Abrikozen zijn rijk aan vitamine C, vitamine A, en vezels. Ze zijn ook rijk aan kalium. Een portie verse abrikozen levert 427 mg kalium (29). Bovendien is het kaliumgehalte in gedroogde abrikozen nog sterker geconcentreerd. Een portie gedroogde abrikozen levert meer dan 1.500 mg kalium (30). Dit betekent dat slechts 1 portie gedroogde abrikozen 75% levert van de 2.000-mg kaliumarme beperking. Het is het beste om abrikozen, en vooral gedroogde abrikozen, te vermijden op een nierdieet.
Kortom: abrikozen zijn een kaliumrijk voedingsmiddel dat bij een nierdieet moet worden vermeden. Ze bevatten meer dan rauw 400 mg per portie en gedroogd meer dan 1.500 mg per portie.
12. Aardappelen en zoete aardappelen
Aardappelen en zoete aardappelen zijn kaliumrijke groenten. Een middelgrote gepofte aardappel (156 gram) bevat 610 mg kalium, terwijl een middelgrote gepofte zoete aardappel (114 gram) 541 mg kalium bevat (31, 32). Gelukkig kunnen sommige kaliumrijke voedingsmiddelen, zoals aardappelen en zoete aardappelen, geweekt of uitgeloogd worden om het kaliumgehalte te verlagen. Door aardappelen in kleine, dunne stukjes te snijden en ze gedurende ten minste 10 minuten te koken, kan het kaliumgehalte met ongeveer 50% worden verlaagd (33). Aardappelen die vóór het koken ten minste 4 uur in water worden geweekt, blijken een nog lager kaliumgehalte te hebben dan aardappelen die vóór het koken niet worden geweekt (34). Deze methode staat bekend als kaliumuitloging of de dubbele-kookmethode. Hoewel het dubbel koken van aardappelen het kaliumgehalte verlaagt, is het belangrijk te onthouden dat het kaliumgehalte niet wordt geëlimineerd door deze methode. In dubbel gekookte aardappelen kan nog steeds een aanzienlijke hoeveelheid kalium zitten, dus het is het beste om de porties onder controle te houden om het kaliumgehalte onder controle te houden.
Kortom: aardappelen en zoete aardappelen zijn kaliumrijke groenten. Het koken of dubbel koken van aardappelen kan hun kaliumgehalte met ongeveer 50% doen dalen.
13. Tomaten
Tomaten zijn een andere vrucht met een hoog kaliumgehalte die misschien niet past in de richtlijnen van een nierdieet. Ze kunnen rauw of gestoofd worden geserveerd en worden vaak gebruikt om sauzen te maken. Slechts 1 portie tomatensaus kan meer dan 900 mg kalium bevatten (35). Helaas voor mensen die een nierdieet volgen, worden tomaten in veel gerechten gebruikt. De keuze voor een alternatief met een lager kaliumgehalte hangt grotendeels af van je smaakvoorkeur. Het ruilen van tomatensaus voor een saus van geroosterde rode paprika kan echter net zo lekker zijn en minder kalium per portie opleveren.
Kortom: tomaten zijn een andere vrucht met een hoog kaliumgehalte die waarschijnlijk beperkt moet worden in een dieet voor nierpatiënten.
14. Verpakte, instant- en kant-en-klaarmaaltijden
Verwerkte voedingsmiddelen kunnen een belangrijke component van natrium in de voeding zijn. Van deze voedingsmiddelen zijn verpakte, instant- en kant-en-klaarmaaltijden meestal het sterkst bewerkt en bevatten dan ook het meeste natrium. Voorbeelden zijn diepvriespizza, magnetronmaaltijden en instantnoedels. Het kan moeilijk zijn om de natriuminname tot 2300 mg per dag te beperken als je regelmatig sterk bewerkte voedingsmiddelen eet. Sterk bewerkte voedingsmiddelen bevatten niet alleen een grote hoeveelheid natrium, maar missen vaak ook voedingsstoffen (36).
Kortom: verpakte, instant en kant-en-klare maaltijden zijn sterk bewerkte producten die grote hoeveelheden natrium kunnen bevatten en te weinig voedingsstoffen bevatten. Het is het beste om deze voedingsmiddelen te beperken op een nierdieet.
15. Snijbiet en spinazie
Snijbiet en spinazie zijn bladgroenten die grote hoeveelheden verschillende voedingsstoffen en mineralen bevatten, waaronder kalium. Rauw geserveerd varieert de hoeveelheid kalium tussen 140-290 mg per portie (37, 38, 39). Bladgroenten krimpen tot een kleinere portie wanneer ze gekookt worden, maar het kaliumgehalte blijft hetzelfde. Zo krimpt een half portie rauwe spinazie tot ongeveer 1 eetlepel als het gekookt is. Het eten van een half portie gekookte spinazie zal dus een veel grotere hoeveelheid kalium bevatten dan een half kopje rauwe spinazie. Rauwe snijbiet en spinazie zijn te verkiezen boven gekookte groenten om te veel kalium te vermijden. Matig echter je inname van deze voedingsmiddelen, want ze bevatten ook veel oxalaten. Bij gevoelige personen kunnen oxalaten het risico op nierstenen verhogen (40). Nierstenen kunnen het nierweefsel verder beschadigen en de nierfunctie verminderen.
Kortom: bladgroenten zoals snijbiet en spinazie zitten vol kalium, vooral als ze gekookt worden gegeten. Hoewel de portie kleiner wordt wanneer ze gekookt worden, blijft het kaliumgehalte hetzelfde.
16. Dadels, rozijnen en pruimen
Dadels, rozijnen en pruimen zijn veel voorkomende gedroogde vruchten. Wanneer vruchten worden gedroogd, worden alle voedingsstoffen geconcentreerd, inclusief kalium. Bijvoorbeeld, 1 portie pruimen levert 1.274 mg kalium, dat is bijna 5 keer de hoeveelheid kalium gevonden in 1 portie verse pruimen (41, 42). Bovendien leveren slechts 4 dadels 668 mg kalium (43). Gezien de grote hoeveelheid kalium in deze veel voorkomende gedroogde vruchten, kan je ze beter niet eten als je een nierdieet volgt, zodat je kaliumspiegel gunstig blijft.
Kortom: voedingsstoffen worden geconcentreerd wanneer vruchten worden gedroogd. Daarom is het kaliumgehalte van gedroogd fruit, waaronder dadels, pruimen en rozijnen, extreem hoog en moet het worden vermeden op een nierdieet.
17. Pretzels, chips en crackers
Kant-en-klare snacks zoals pretzels, chips en crackers bevatten vaak te weinig voedingsstoffen en relatief veel zout. Het is ook gemakkelijk om meer dan de aanbevolen portiegrootte van deze voedingsmiddelen te eten, wat vaak leidt tot een nog grotere zoutinname dan de bedoeling is. Als chips van aardappelen zijn gemaakt, bevatten ze bovendien ook een aanzienlijke hoeveelheid kalium.
Kortom: pretzels, chips en crackers worden gemakkelijk in grote porties geconsumeerd en bevatten doorgaans grote hoeveelheden zout. Bovendien leveren chips gemaakt van aardappelen een aanzienlijke hoeveelheid kalium.
Om te onthouden
Als je een nierziekte hebt, kan het verminderen van je kalium-, fosfor- en natriuminname een belangrijk aspect zijn van het beheersen van de ziekte. De bovengenoemde voedingsmiddelen met een hoog natrium-, kalium- en fosforgehalte kunnen waarschijnlijk het beste worden beperkt of vermeden. Dieetbeperkingen en aanbevelingen voor de inname van voedingsstoffen zullen variëren afhankelijk van de ernst van je nierschade. Het volgen van een nierdieet kan soms ontmoedigend en een beetje beperkend lijken. Door samen te werken met een professional uit de gezondheidszorg en een nierdiëtist kan je echter een nierdieet samenstellen dat is afgestemd op je individuele behoeften (met toestemming vertaald).
