Er zijn aanwijzingen dat er waarschijnlijk grootschalig met onderzoek naar de oorzaak van alzheimer is gefraudeerd. Het lijkt erop dat een vooraanstaande neurowetenschapper onderzoek bewust heeft vervalst, waardoor er miljarden dollars verloren zijn gegaan en miljoenen levens op het spel zijn gezet. In dit artikel kijken we naar wat er precies heeft plaatsgevonden, welke gevolgen dit heeft en waar we nu precies staan in het onderzoek naar alzheimer.
Volgens het wetenschappelijke tijdschrift Science ligt er bewijs op tafel dat er in 2006 is gefraudeerd met een beroemde studie naar alzheimer. Deze studie is toen in het vooraanstaande magazine Nature verschenen en is een belangrijk fundament voor vele vervolgonderzoeken en medicijnen tegen alzheimer. Er zou namelijk zijn aangetoond dat een specifieke soort eiwitplaque in het brein, amyloïde bèta ster 56 (Aβ*56), de oorzaak zou zijn van alzheimer bij muizen. Men nam toen aan dat dit ook zou gelden voor mensen. Op basis van de resultaten van deze studie hebben er vele vervolgonderzoeken plaatsgevonden en zijn er dure medicijnen ontwikkeld. Men had in die tijd al jaren het vermoeden dat bepaalde plaques de oorzaak zijn van alzheimer, waardoor de bevestigende studie met open armen werd ontvangen en vervolgens omarmd.
Het onderzoek stond onder leiding van professor Sylvain Lesné, die in de medische wereld als een zwaargewicht te boek staat. De studie kwam helemaal betrouwbaar over omdat ook de zeer gerespecteerde neurowetenschapper Karen Ashe erbij was gehaald. Nu wil Ashe dat de studie zo snel mogelijk wordt ingetrokken. Ook zij is woest dat Lesné haar en de gehele wetenschappelijke gemeenschap heeft misleid. Beiden waren in die tijd lid van een robuust onderzoeksteam van de University of Minnesota, waardoor er bij niemand alarmbellen zijn afgegaan.
Hun onderzoek is honderden keren geciteerd en ongeveer 100 van de 130 medicijnen tegen alzheimer zijn op hun ontdekkingen gebaseerd. De twee onderzoekers hadden binnen wetenschapsland de status van een rockster.
De zaak kwam aan het rollen toen de neurowetenschapper dr. Mathew Schrag, gespecialiseerd in de analyse van hersenscans, beeldmateriaal van studies van Lesné onder ogen kreeg. Hij kwam er toen achter dat er niet alleen is geknoeid met foto’s in de beruchte studie uit 2006, maar ook met vele studies van Lesné die hierop volgden. Schrag heeft dit vervolgens in alle stilte gemeld bij de National Institutes of Health (NIH), maar kreeg hier geen respons op. Toen vier maanden later de NIH niks van zich had laten horen, maar wel ruim 700.000 dollar aan Lesné beschikbaar had gesteld voor nieuw onderzoek naar alzheimer, besloot Schrag om het tijdschrift Science op de hoogte te stellen. Science is vervolgens een onderzoek gestart, dat uiteindelijk 6 maanden heeft geduurd. Hierbij is zeer zorgvuldig bekeken wat er aan de hand is en zijn de afbeeldingen nogmaals geanalyseerd door andere wetenschappers. Er is zo goed als zeker met minstens 12 tot 15 foto’s gerotzooid. Bepaalde delen van de foto’s blijken op cruciale punten te zijn gedupliceerd. Vandaag de dag kan iedereen met Photoshop wijzigingen aanbrengen in beeldmateriaal, maar dat was in die tijd niet iets dat tot de standaard mogelijkheden behoorde. Verder is ook uit onderzoek naar voren gekomen dat Aβ*56 zeer instabiel is en dat dit nooit is vastgesteld in menselijk weefsel. Het vermoeden is zelfs dat deze stof alleen bij muizen voorkomt.
Het bleek ook dat er na dit onderzoek geen klinische onderzoeken zijn gedaan die specifiek hebben gekeken naar de Aβ*56-plaque. Wel zijn er algemene onderzoeken gedaan naar plaquevorming bij alzheimer. Er bestaat nog steeds het vermoeden dat de plaques een rol spelen bij alzheimer, maar het is nog volstrekt onduidelijk wat precies de relatie is en hoe het zit met oorzaak en gevolg. Op dit moment hebben 99% van de onderzoeken naar medicijnen tegen alzheimer niks opgeleverd. Het zou kunnen dat we hebben gezocht naar de verkeerde vorm van amyloïde plaque en een ander type in de toekomst alsnog voor een medische doorbraak zorgt.
Opvallend is dat sommige medicijnen amyloïde plaques wel effectief uit het menselijke brein weten te verwijderen, maar dat dit niet leidt tot verbetering van het cognitieve functioneren van de patiënten. Er is daarbij ook door onderzoekers vastgesteld dat sommige mensen zonder geheugenproblemen toch de beruchte eiwitplaques in hun brein kunnen hebben.
Dit schandaal legt bloot dat we eigenlijk nog maar weinig begrijpen van de ziekte van Alzheimer en dat ons nog veel werk te doen staat. Het laat ook zien dat het zelfcorrigerende mechanisme bij wetenschappelijk onderzoek, door middel van reproductie en mogelijke bevestiging van de hypothesen, in de praktijk niet altijd goed werkt. Er wordt vaak te pas en te onpas geroepen dat iets wetenschappelijk is bewezen, maar dat heeft pas waarde als iets meerdere malen door verschillende onderzoekers is vastgesteld. Het leunen op een handjevol onderzoeken of één onderzoeker brengt grote risico’s met zich mee. Laat dit voor ons allemaal een les zijn. Het is zeker iets om in ons achterhoofd te houden als we weer in de krant lezen dat iets wetenschappelijk is bewezen!
