Volgens een onderzoek uit 2013 probeert een derde van de Amerikanen actief gluten te vermijden. Maar coeliakie, de ernstigste vorm van glutenintolerantie, treft maar 0,7-1% van de mensen (1). Er bestaat echter wel een andere aandoening, die ‘non-coeliakie’ glutensensitiviteit heet (2). Het betreft een negatieve reactie op gluten bij mensen die geen coeliakie hebben. Deze aandoening wordt vaak genoemd in discussies over voeding, maar het is een zeer controversieel onderwerp onder gezondheidsprofessionals. In dit artikel wordt glutensensitiviteit nader onder de loep genomen en wordt besproken of het echt iets zorgwekkends is.
Wat is gluten?
Laat me eerst even uitleggen wat gluten is, voordat we verdergaan. Gluten is een familie van eiwitten die gevonden wordt in granen zoals tarwe, spelt, rogge en gerst. Van de glutenbevattende granen is tarwe veruit de meest geconsumeerde. De twee belangrijkste eiwitten in gluten zijn gliadine en glutenine. Van deze twee blijkt gliadine de ergste boosdoener te zijn (3, 4). Als meel wordt gemengd met water verbinden de gluteneiwitten zich, zodat een plakkerig netwerk ontstaat met een lijmachtige consistentie (5). Als je weleens nat deeg in je handen hebt gehad dan weet je wat ik bedoel. De naam glu-ten verwijst trouwens letterlijk naar de lijmachtige eigenschappen. (‘glue’=Engels lijm). Gluten maakt het deeg elastisch en zorgt ervoor dat het brood kan rijzen als het wordt verhit, doordat er dan gasmoleculen worden vastgehouden binnenin. Het zorgt ook voor de lekkere, wat taaie structuur.
Kortom: Gluten is het belangrijkste eiwit in verschillende granen, onder ander tarwe. Het heeft eigenschappen die ervoor zorgen dat men het graag gebruikt voor het maken van brood.
Er zijn verschillende aandoeningen die te maken hebben met gluten
Er zijn talrijke ziektes die al dan niet direct in verband staan met tarwe en gluten (6). De bekendste daarvan is coeliakie (7). Bij coeliakiepatiënten valt het immuunsysteem natuurlijke structuren in de darmwand aan, wat kan zorgen voor ernstige schade. Deze ‘aanval tegen zichzelf’ is de reden dat coeliakie wordt gezien als een auto-immuunziekte (8). Coeliakie is een ernstige ziekte, die ongeveer 1% van de bevolking in de VS treft. Het schijnt toe te nemen en de meeste mensen met coeliakie weten niet dat ze het hebben (9, 10, 11).
De aandoening ‘non-coeliakie’ glutensensitiviteit (die hier verder alleen glutensensitiviteit wordt genoemd) is van een andere orde dan coeliakie (12). Het heeft niet hetzelfde mechanisme maar de symptomen zijn wel vaak gelijksoortig, in veel opzichten. Het kan zowel gaan om symptomen van de spijsvertering als om andere symptomen (13). Dan is er ook nog de tarwe-allergie, die relatief gezien zeldzaam is en waarschijnlijk minder dan 1% van de mensen treft (14).
Negatieve reacties op gluten zijn in verband gebracht met talrijke andere ziektes, waaronder een type cerebellaire ataxie die gluten ataxie wordt genoemd; de ziekte van Hashimoto, diabetes type 1, autisme, schizofrenie en depressie (15, 16, 17, 18, 19, 20, 21). Dit betekent niet dat gluten de hoofdoorzaak is van deze ziektes, maar dat het zou kunnen dat de symptomen verergeren bij een deel van de mensen met een dergelijke ziekte. In veel gevallen, zo blijkt uit gecontroleerd onderzoek (echt wetenschappelijk onderzoek), werkt een glutenvrij dieet inderdaad, maar er is nog wel veel meer onderzoek nodig. Als je me niet gelooft, zoek dan de verwijzingen die ik hierboven geef maar op. Hoewel het nog lang niet definitief bewezen is, gaat het hier wel om echte problemen en die moeten serieus genomen worden.
Kortom: Verscheidene aandoeningen staan in verband met tarwe- en glutenconsumptie. De bekendste zijn tarwe-allergie, coeliakie en glutensensitiviteit.
Wat is glutensensitiviteit precies?
De laatste jaren is er enorm veel aandacht voor glutensensitiviteit, van zowel wetenschappers als van het publiek (2). Simpel gezegd ondervinden mensen met glutensensitiviteit symptomen nadat ze gluten binnen hebben gekregen en ze reageren positief op een glutenvrij dieet, nadat coeliakie en tarwe-allergie zijn uitgesloten. Bij mensen met glutensensitiviteit zijn er meestal geen veranderingen in de darmwand te zien, of antilichamen tegen de eigen lichaamsweefsels. Dat zijn een paar van de belangrijkste kenmerken van coeliakie (12). Helaas is het mechanisme achter glutensensitiviteit nog niet helemaal duidelijk, maar het wordt wel intensief onderzocht. Er is enig bewijs dat genen en het immuunsysteem erbij betrokken zijn (22). Er is geen betrouwbare laboratoriumtest die glutensensitiviteit kan aantonen. De diagnose wordt meestal gesteld door andere aandoeningen uit te sluiten.
Hieronder een voorstel voor diagnostische criteria voor glutensensitiviteit (23):
- Gluteninname zorgt zeer snel voor symptomen, al of niet in de spijsvertering.
- De symptomen verdwijnen snel bij een glutenvrij dieet.
- Bij herintroductie van gluten komen de symptomen weer terug.
- Coeliakie en tarwe-allergie zijn uitgesloten.
- Er zou nog een blind onderzoek moeten plaatsvinden waarbij gluten wordt ingenomen om de diagnose zeker te stellen.
Uit één studie bleek dat mensen die zelf dachten dat ze glutensensitief waren, maar in 1 op de 4 gevallen (25%) aan de diagnostische criteria voldeden (24).
Glutensensitiviteit uit zich in vele symptomen. Volgens onderzoek gaat het onder andere om een opgeblazen gevoel, winderigheid, diarree, maagpijn, gewichtsverlies, eczeem, een vlekkerig rode huid (erytheem), hoofdpijn, pijn aan botten en gewrichten, chronische vermoeidheid, uitputting en depressie (25, 26). Onthoud ook dat glutensensitiviteit (en coeliakie) vaak met verscheidene mysterieuze symptomen gepaard gaat die moeilijk aan de spijsvertering gelinkt kunnen worden. Daaronder vallen huidaandoeningen en neurologische aandoeningen (27, 28).
Er zijn gewoon geen goede gegevens beschikbaar om te bepalen hoe gewoon (of zeldzaam) het nu eigenlijk is. Sommige onderzoeken concluderen dat maar 0,5% van de mensen het heeft terwijl andere stellen dat het wel 6% bedraagt (6). Volgens sommige studies komt het het vaakst voor bij volwassenen/op middelbare leeftijd en het zou veel vaker voorkomen bij vrouwen dan bij mannen (29, 30).
Kortom: Bij glutensensitiviteit treden negatieve reacties op als gluten wordt gegeten, bij mensen die geen coeliakie of tarwe-allergie hebben. Er zijn geen geschikte gegevens die laten zien hoe vaak het voorkomt.
Een recent onderzoek duidt erop dat tarwe om andere redenen dan gluten problematisch is
Eén recent onderzoek verdient hier speciale aandacht. Deze studie werd bij 37 mensen gedaan die PDS (prikkelbare darmsyndroom) hadden en zelf dachten dat ze ook glutensensitiviteit hadden (31). Wat deze studie anders aanpakte dan de onderzoeken daarvoor, is dat de deelnemers een dieet kregen met weinig FODMAPs (korte-keten koolhydraten die spijsverteringsproblemen kunnen opleveren). Daarna kregen ze geïsoleerd gluten in plaats van een glutenbevattend graan, zoals tarwe. Bij deze studie bleek het geïsoleerde gluten geen effect te hebben op de deelnemers, behalve dat er een toename was van symptomen van depressie in een vervolgstudie. Dit dient nog nader onderzocht te worden (21).
De conclusie van dit onderzoek was dat geïsoleerd gluten GEEN problemen bij deze mensen veroorzaakte en dat hun eigen idee dat ze glutensensitiviteit hadden waarschijnlijk eerder een gevoeligheid voor FODMAPs was. Tarwe bevat veel FODMAPs en er is duidelijk aangetoond dat deze korte-keten koolhydraten onder de grootste boosdoeners horen bij PDS (32, 33, 34).
Over de hele wereld haalde dit onderzoek, dat beweerde dat glutensensitiviteit niet bestond en dat gluten veilig is voor iedereen behalve mensen met coeliakie, de krantenkoppen. Maar dit klopt helemaal niet. Wat dit onderzoek wel aantoont, is dat gluten bij PDS waarschijnlijk geen grote rol speelt, maar dat het meer om FODMAPs gaat. Dit onderzoek ondersteunt ook juist het feit dat veel mensen (PDS komt veel voor) intolerant zijn voor tarwe en hun best moeten doen het te vermijden. Alleen het mechanisme is anders dan wat eerder werd gedacht.
De oplossing, een gluten/tarwevrij dieet, is nog steeds hetzelfde en net zo doeltreffend als daarvoor. Veel onderzoekers denken nu dat ‘tarwesensitiviteit’ of tarwe-intolerantiesyndroom’ misschien beter namen zijn dan ‘glutensensitiviteit’ (35, 30). Hoewel dit niet zo uitgebreid is onderzocht, zijn er toch wat studies die stellen dat moderne tarwesoorten meer problemen veroorzaken dan oude varianten zoals Einkorn en Kamut (36, 37).
Kortom: Uit nieuw onderzoek blijkt dat bepaalde koolhydraten genaamd FODMAPs de hoofdoorzaak zijn van spijsverteringsproblemen bij mensen met PDS en niet het gluteneiwit.
Glutensensitiviteit bestaat echt, maar er zijn nog veel onbeantwoorde vragen
Glutensensitiviteit is meer dan zomaar wat zelfbedachte onzin. Er bestaat hierover heel veel literatuur. Typ maar eens ‘glutensensitiviteit’ in bij PubMed of Google Scholar. Er zijn ook duizenden wetenschappers en artsen, waaronder veel gerespecteerde gastro-enterologen (Maag-Darm-Leverartsen), die ervan overtuigd zijn dat dit echt bestaat. Het is waar dat er geen bewijs is dat iedereen gluten moet vermijden en er zit ook wel degelijk een ‘hype-kant’ aan de glutenvrije trend. Maar gluten- (of tarwe-)sensitiviteit bestaat wel echt en het veroorzaakt ook echt problemen bij veel mensen. Helaas is het een ontzettend gecompliceerde aandoening en zijn er nog maar weinig duidelijke antwoorden ontdekt tot op heden.
Gluten en tarwe kunnen best goed zijn voor sommige mensen, maar niet voor anderen. Verschil moet er zijn. Maar als je er zelf van overtuigd bent dat tarwe/gluten jou problemen bezorgt, ga dan niet zitten wachten totdat meer definitief onderzoek het duidelijker uitwijst. Als het ervoor zorgt dat je je slecht voelt laat het dan gewoon staan. Makkelijk zat. Er zit geen enkele voedingsstof in die je niet uit andere (vaak veel gezondere en voedzamere) voeding kunt halen. Zorg er dan wel voor dat je echt voedsel neemt dat van nature glutenvrij is, geen glutenvrije bewerkte producten. Glutenvrij junkfood is nog steeds junkfood (Met toestemming vertaald).
