Overgebleven voedsel kan een zegen zijn voor zowel je budget als je tijd. Het is ook een goede manier om voedselverspilling tegen te gaan. Hoewel het slim is om zuinig te zijn, kan het eten van restjes die je te lang in of buiten de koelkast hebt bewaard een gevaar voor je gezondheid vormen. Je vraagt je misschien af hoe lang deze voedingsmiddelen veilig kunnen worden bewaard. In dit artikel wordt nagegaan hoe lang je retjes nog veilig kunt eten, en hoe je kunt zien of een voedingsmiddel bedorven is.
Soorten overgebleven voedsel
Hoe lang levensmiddelen veilig blijven, hangt af van een aantal factoren, waaronder een veilige bereiding, een goede opslag en het soort voedsel (1). Of je restjes bestaan uit gebakken groenten of uit viskoekjes heeft invloed op hoe lang je ze veilig in je koelkast kan bewaren. Dit komt doordat sommige voedingsmiddelen vatbaarder zijn voor ziekteverwekkers zoals bacteriën of ziekmakende toxines. Restjes zijn echter vaak een mix van voedselgroepen. Een goede vuistregel is dan om af te gaan op het ingrediënt in het gerecht dat het eerst bederft. Zo zou bijvoorbeeld rijst met zeevruchten slechts zo lang houdbaar zijn als de zeevruchten – die een hoger risico vormen dan rijst, zoals hieronder beschreven. Als je twijfelt, kun je restjes het beste binnen drie dagen weggooien.
Voedingsmiddelen met een lager risico
Groenten en fruit
Alle rauwe groenten en fruit moeten grondig worden gewassen in schoon water voordat ze worden geconsumeerd – en hoe eerder je ze opeet, hoe beter. Grondig gewassen en gesneden vers fruit is over het algemeen ongeveer 3-5 dagen houdbaar voordat het zijn versheid begint te verliezen. Als ze gekookt zijn, zijn restjes groenten die in een luchtdichte verpakking worden bewaard, meestal 3-7 dagen houdbaar in de koelkast. Gekookte groenten uit blik, zoals bonen of andere peulvruchten, zijn over het algemeen 7-10 dagen houdbaar als ze goed worden bewaard (2). Groenten en fruit met een hoger watergehalte, zoals tomaten, komkommer en aardbeien, verliezen sneller hun versheid dan groenten en fruit met een lager watergehalte, zoals boerenkool, aardappelen en bananen. De tijdsduur die je hebt om iets te bewaren voordat je het opeet kan dus langer of korter zijn, afhankelijk van het voedingsmiddel.
Brood
Een ander product met een lager risico is brood. Zelfgebakken brood is bij kamertemperatuur ongeveer 3 dagen houdbaar, terwijl je in de winkel gekocht brood ongeveer 5-7 dagen veilig kan eten – tenzij je schimmel ziet. Beschimmeld brood moet je nooit opeten. Door brood in de koelkast te bewaren, wordt de houdbaarheid met ongeveer 3-5 dagen verlengd, hoewel het aan kwaliteit inboeten naarmate het daar langer ligt.
Voeding met middelmatig risico
Gekookte pasta en granen zoals gerst en quinoa zijn tot 3 dagen houdbaar als ze goed worden bewaard. Als je ze na het koken invriest, zijn ze over het algemeen 3 maanden houdbaar voordat ze hun versheid beginnen te verliezen. Desserts en gebakjes blijven in de koelkast meestal ongeveer 3-4 dagen goed (3).
Voedingsmiddelen met een hoger risico
Voedingsmiddelen met een hoger risico op voedselvergiftiging zijn die met een hoger eiwit- en vochtgehalte, twee kenmerken waardoor bepaalde microben kunnen groeien.
Gekookte rijst
Een uitzondering op de hierboven beschreven regel is rijst, dat sporen van Bacillus cereus kan bevatten. Deze bacterie produceert toxinen die door voedsel overgedragen ziekten kunnen veroorzaken (4). Bewaar en koel rijst binnen 1 uur na het koken, en consumeer het binnen 3 dagen.
Vlees en gevogelte
Gehakt en gevogelte dat op een veilige temperatuur is bereid, is in de koelkast ongeveer 1 à 2 dagen houdbaar, mits het op of onder 5°C wordt bewaard (1). Ander vlees en gevogelte, zoals biefstuk, filets, koteletten en gebraad, zijn 3-4 dagen houdbaar in de koelkast. Als je ze ontdooit voordat je ze bereidt, doe dat dan in de koelkast – nooit op het aanrecht. Na het ontdooien binnen 2 dagen bereiden (3). Je kunt het voedsel ook in de magnetron ontdooien, maar zorg ervoor dat je het dan meteen gebruikt. Geopende vleeswaren moet binnen 3-5 dagen na opening worden geconsumeerd. Ook koude maaltijdsalades, zoals eier-, tonijn- of kipsalade, moeten binnen 3-5 dagen worden geconsumeerd (3).
Schelpdieren, eieren, soepen en stoofschotels
Eieren zijn ook risicovoller, aangezien zij de bacterie Salmonella kunnen overbrengen. Hardgekookte eieren zonder schaal moeten binnen 7 dagen na het koken worden geconsumeerd en in de koelkast worden bewaard (5). Met schelp- en schaaldieren en vis moet je erg voorzichtig zijn, omdat ze allerlei ziekteverwekkers of toxines zoals histamine kunnen bevatten die je ziek kunnen maken. Eet restjes met zeevruchten binnen 3 dagen op (6). Soepen en stoofschotels, met of zonder vlees of vis, zijn in het algemeen 3-4 dagen houdbaar in de koelkast.
Voeding uit restaurant versus zelfgekookte maaltijden
Als je restjes van een restaurant wil gebruikten, moet je er rekening mee houden dat je niet weet hoe vers de ingrediënten waren voordat ze werden gebruikt. Je kan deze restjes beter eerder opeten dan je zou doen als je het zelf gemaakt zou hebben – binnen 3-4 dagen. Als de overgebleven maaltijd echter rauwe ingrediënten bevat, zoals rauwe vis of groenten, moet je die binnen 24 uur consumeren.
Kortom: Sommige kliekjes zijn riskanter om te bewaren dan andere en zijn minder lang houdbaar in de koelkast. Als je twijfelt, gooi je kliekjes dan binnen 3 dagen weg. Restjes van restaurants met rauwe vis of groenten moeten binnen 24 uur worden geconsumeerd.
Hoe weet je of voedsel bedorven is?
Je moet je voedsel inspecteren door het te bekijken op tekenen van bederf en eraan te ruiken. Let eerst op veranderingen in de textuur of op schimmel, die in verschillende kleuren kan voorkomen, zoals wit, groen, oranjerood, roze of zwart pluizig. Dit wijst erop dat het voedsel bedorven is en moet worden weggegooid. Als je schimmel ziet, ruik er dan niet aan, want dat kan ademhalingsproblemen veroorzaken. Voedingsmiddelen zoals vleeswaren waar een slijmerig laagje op is ontstaan moeten ook worden weggegooid. Als je restjes ranzig ruiken, zijn ze ook niet meer goed. En als voedsel verkleurd is, is het misschien ook niet meer veilig of lekker om te eten. Als je echter een hap neemt van je restjes en je realiseert je dat de smaak op de een of andere manier niet goed is – gooi ze dan onmiddellijk weg en spuug, indien mogelijk, alles uit wat je niet hebt doorgeslikt. Houd er rekening mee dat voedsel al kan bederven voordat je het kunt zien of ruiken – volg dus de bovenstaande richtlijnen.
Kortom: Kijk eerst naar je restjes en let op eventuele veranderingen in textuur of uiterlijk. Als je schimmel ziet, ruik dan niet aan het voedsel – gooi het weg. Voedsel dat ranzig ruikt of vreemd smaakt moet je weggooien.
Tips voor een goede opslag
Bacteriën gedijen tussen 4°C en 60°C. Dit temperatuurbereik staat bekend als de “gevarenzone” (1). Om voedsel uit de gevarenzone te houden, moet je restjes binnen 2 uur in de koelkast zetten of invriezen. Als je buiten bent en de temperatuur is hoger dan 32°C, moet je restjes binnen 1 uur koelen of invriezen (7). Het is beter om warm voedsel te bewaren in kleinere, ondiepe bakjes die luchtdicht zijn afgesloten. Zo koelt het voedsel sneller en gelijkmatiger af. Hoewel koeling de groei van de meeste bacteriën vertraagt, is het belangrijk te beseffen dat bepaalde microben, zoals Listeria monocytogenes, nog steeds kunnen groeien bij gekoelde temperaturen. Daarom is het belangrijk in gedachten te houden hoe lang je een bepaald product in je koelkast hebt bewaard. Het kan nuttig zijn om op het etiket van je voedsel de datum en het tijdstip te vermelden waarop je het gerecht voor het eerst hebt bereid, samen met de datum waarop het moet worden weggegooid. Een andere nuttige tip is de volgorde waarin je de artikelen in je koelkast bewaart. Bewaar kant-en-klare levensmiddelen op de bovenste plank, evenals rauwkost. Bewaar ongekookt vlees onderin de koelkast. Zo voorkom je dat uit ongekookt vlees of gevogelte sappen druipen die je restjes kunnen besmetten. Verwarm voedsel opnieuw tot ten minste 75°C om het uit de gevarenzone te halen. Jus en sauzen moeten worden opgewarmd tot ze aan de kook zijn.
Kortom: Als je restjes goed bewaart, zijn ze langer houdbaar en voorkom je dat je ziek wordt. Goede praktijken zijn onder meer het onmiddellijk koelen en etiketteren van voedsel en het opwarmen van voedsel tot ten minste 75°C wanneer je het wil gaan eten.
Risico’s van het eten van bedorven voedsel
De twee belangrijkste oorzaken van door voedsel overgedragen ziekten zijn het onjuist bereiden van voedsel tot een veilige inwendige temperatuur en het laten staan van voedsel bij onveilige temperaturen (1). Veel soorten ziekteverwekkers kunnen in gewone levensmiddelen worden aangetroffen en voedselvergiftiging veroorzaken, waaronder:
- Listeria monocytogenes: vleeswaren, te kort gekookte eieren, slecht gewassen fruit en groenten, gerookte zeevruchten (8)
- Ciguatoxine: tropische en subtropische vissen, zoals tandbaars en rode snapper (6, 9)
- Bacillus cereus: rijst, bonen, aardappelen, pasta’s, vlees, groenten en vis (10)
- Staphylococcus aureus: vleeswaren, koude salades, vulling in pasteitjes, pudding, sandwiches (11)
- Salmonella: eieren, fruit, groenten, notenpasta’s, vlees en gevogelte (5)
- Escherichia coli: ongaar vlees, slecht gewassen fruit en groenten (vooral bladgroenten), ongepasteuriseerde zuivelproducten (12)
Deze ziekteverwekkers zijn echter vooral een risico voor restjes, omdat hun sporen vrij in de lucht zweven en op voedsel terechtkomen. Dit zorgt ervoor dat er schimmel op kan gaan groeien, die mycotoxinen kan produceren die misselijkheid, braken, diarree of een combinatie van deze symptomen kunnen veroorzaken (13, 14).
Mensen die meer risico lopen
Als je zwanger bent moet je extra opletten dat je voedsel goed bereidt, bewaart en opwarmt. Zwangeren zijn bijzonder kwetsbaar voor voedselvergiftiging, vooral door Listeria. Listeria kan de placenta passeren en schade toebrengen aan een baby in ontwikkeling (8). ook mensen ouder dan 65 jaar en mensen met verminderde weerstand moeten voorzichtig zijn met het veilig bereiden en bewaren van voedsel. Dit geldt ook voor mensen met de volgende aandoeningen:
- HIV
- AIDS
- multiple sclerose
- Ziekte van Crohn
- kanker
Kortom: In alle soorten voedsel kunnen ziekteverwekkers groeien, waardoor je het risico loopt op voedselvergiftiging. Vooral zwangere vrouwen of mensen met een verzwakt immuunsysteem moeten voorzichtig zijn.
Om te onthouden
Hoe lang een levensmiddel houdbaar is, hangt af van een aantal factoren, zoals de bereiding, de opslag en hoe gemakkelijk het bederft. Berg restjes binnen 1-2 uur na de bereiding op. Verhit het opnieuw tot het gloeiend heet is, of tot over de 75°C. Zwangere vrouwen, 65-plussers en mensen met een verzwakt immuunsysteem moeten extra op hun hoede zijn voor restjes, omdat zij het grootste risico lopen op voedselvergiftiging. Als je twijfelt, gooi je restjes dan binnen 3 dagen weg – of zelfs eerder, als ze er niet goed uitzien of niet goed ruiken (met toestemming vertaald).
