Recent is er een onderzoek verschenen naar wat de risicofactoren zijn voor het ontwikkelen van orthorexia. Iemand met orthorexia heeft een overdreven obsessie met gezond eten. Volgens de onderzoekers wordt deze aandoening op dit moment nog slecht herkend. Wat is orthorexia? Hoe ontstaat het? Heb jij misschien (een beetje) last van orthorexia en wat kun je eraan doen? In dit artikel hierover meer.
Vaak begint het klein en onschuldig: gewoon wat gezonder eten en een beetje afvallen. De slechte vetten worden vermeden en geraffineerde suiker vliegt uit het dieet. Dan worden de koolhydraten naderhand verminderd en de hoeveelheid groente en fruit opgevoerd. Later verdwijnen ook zuivel en gluten. Vlees gaat eruit. Er wordt enkel nog biologisch gegeten. Het voedsel wordt ook niet meer gekookt om vitamines te behouden. Dit alles aangevuld met superfoods en supplementen. Er wordt een strak eetschema opgesteld. Tegelijkertijd is het vermijden van ongezonde nutriënten een serieuze dagtaak. Er kan zelfs een diepe angst ontstaan voor ongezonde voeding (1).
Wat betekent orthorexia?
Het woord orthorexia is een samensmelting van de Griekse woorden orthos en orexis. Orthos betekent juist en orexis staat voor eetlust. Psychologen bedoelen hiermee dat iemand op dwangmatige wijze probeert om gezond te leven.
Geen erkende aandoening
Officieel is orthorexia nog niet opgenomen in het diagnostisch en statistisch handboek voor psychische stoornissen, ook wel de DSM genoemd (2). Dat is ook logisch, omdat het hier om een relatief nieuw verschijnsel gaat, mogelijk aangeslingerd door het verschijnen van internet en de sociale media. De verwachting is wel dat de eerstvolgende update van dit classificatiesysteem voor psychische aandoeningen de term orthorexia wel zal bevatten (3).
Onderliggende factoren
De extreme hang naar gezond leven kan voortkomen uit perfectionisme, faalangst en het gevoel om controle en grip op het leven te willen hebben (4, 5). Eetstoornissen hebben soms een genetische component, maar vaak spelen psychische factoren een rol. Onzekerheid speelt meestal mee. Soms kan door het volgen van een specifiek dieet een superioriteitsgevoel ontstaan, waardoor het lijkt alsof iemand heel veel eigenwaarde heeft. Het tegendeel is dan eigenlijk waar. Instagram wordt op dit moment overspoeld door jonge meiden, vaak aangeduid als fitgirls, die massaal zijn doorgeslagen in het gezond eten (6). Dit is meestal niet bevorderlijk voor de gezondheid, want overdreven gezond eten kan de gezondheid schaden.
Het gevaar van orthorexia
Wat er vaak gebeurt is dat iemand zich verliest in details en daardoor geen oog meer heeft voor het geheel. Soms wordt er bijvoorbeeld zo gelet op de kwaliteit van het voedsel, dat er dagelijks te weinig calorieën worden gegeten. Hierdoor kunnen klachten als duizeligheid, gewichtsverlies, haaruitval, gebitsproblemen, hormonale disbalans en vermoeidheid ontstaan (7, 8). Ook een gevaar is dat wanneer bepaalde voedingsmiddelen of macronutriënten worden vermeden, er tekorten aan micronutriënten kunnen ontstaan (9). Soms ontstaat er een angst voor vet en dan kan er een tekort optreden aan gezonde essentiële vetzuren. Op dit moment is er een koolhydraatarme hype. Het gevaar van het nagenoeg volledig vermijden van koolhydraten is dat er te weinig vezels worden gegeten en veel te veel eiwitten en dierlijke vetten. Overdreven ‘gezond’ eten kan zo de gezondheid schaden. Door de obsessie met gezond eten kan daarbij ook nog een sociaal isolement ontstaan (10). Eten met anderen kan soms gepaard gaan met het nuttigen van minder gezonde voedingsmiddelen. Cruciaal voor een goede gezondheid is regelmatig contact met medemensen (11). Door alle restricties die met het overdreven gezond leven gepaard kunnen gaan, kan de levenskwaliteit behoorlijk achteruitgaan (12).
Middel of doel?
Gezond eten is een middel om je lichaam te geven wat het nodig heeft, zodat je meer uit het leven kan halen. Door gezond te eten voel je je lekkerder, heb je meer energie en krijg je minder pijntjes. Met aandacht je voeding uitkiezen kan je veel brengen op termijn. Maar wanneer het middel een doel wordt, dan verliest het z’n functie en kan het ongezond worden. Als het je fysieke, psychische en sociale leven schaadt, is het niet gezond meer. Wat minder streng zijn en gezond leven luchtig benaderen, kan dan heel goed zijn voor je gezondheid. Stress kan je gezondheid ernstig schaden, dus af en toe plezier maken en je minder zorgen maken over het eten kan heel positief inwerken op je gezondheid (13)!
Hoe leef ik zelf?
Ik probeer sinds mijn 18e om heel gezond te leven. Op school was me nooit verteld hoe dat moest en tot op de dag van vandaag ben ik nog steeds bezig met het ontrafelen van wat nu gezonde voeding is. Elke dag leer ik weer bij. Soms ben ik een tijdje wat strenger en dan weer wat losser. Vroeger was ik extreem streng, toen kwam er geen ‘gluut’ mijn huis in. Vandaag de dag ben ik toch wat makkelijker en eet ik soms iets met gluten. Elk mens is anders en ik denk dat je zelf moet uitvinden welk voedingspatroon bij jou past. Mijn voedingspatroon noem ik flexitarisch (een mix tussen vegetarisch en dierlijk). Waarschijnlijk haal ik de 500 gram groente per dag met gemak. Ik eet veel biologisch, maar doe er niet moeilijk over als dat eens niet voor handen is. Ik mag soms graag een ijsje eten en een versgebakken appeltaart sla ik niet af. In het weekend zeg ik geen nee tegen een biertje als ik gezellig met vrienden ben. Eén keer per jaar drink ik zelfs een koud colaatje in de zon op het terras. Gezond leven is voor mij een middel en af en toe past daar echt wel wat minder gezonds tussen. Ik hou het zelf op de 80/20 regel. Voor 80% eet ik zo gezond mogelijk en voor 20% weer wat minder gezonds. Misschien is het bij mij ook wel 90/10, ik heb geen idee want leg het allemaal niet op de weegschaal. Het voordeel van een ontspannen houding naar je voedingspatroon, is dat het op de langere termijn ook veel makkelijker is om vol te houden. Het gaat er uiteindelijk om dat de wijzer gemiddeld de goede kant uitslaat.
Niet te streng zijn
Als je regelmatig beweegt, veel water drinkt, voldoende slaapt en veel groente eet, dan doe je het al beter dan 90% van Nederland. Als je dan ook nog vaak lacht en doet wat je leuk vindt, dan doe je de grote lijnen al helemaal goed. We hoeven helemaal niet overdreven streng te zijn voor onszelf. Te vaak verliezen we ons in details. Ik heb echt eens iemand meegemaakt die maandelijks voor honderden euro’s supplementen in huis haalde, maar ook voor hetzelfde bedrag aan wijn…
