Hydroxypropyl methylcellulose (HPMC) is een veelgebruikte stof in voedingssupplementen. HPMC wordt toegevoegd aan tabletten en capsules als bindmiddel. Ondanks het veelvuldige gebruik bestaan er zorgen over de veiligheid van deze stof. HPMC staat namelijk te boek als een gevaarlijk E-nummer met een rode kleurcode. Dit wekt de indruk dat HPMC uiterst onveilig zou zijn. De vraag rijst daarom of we HPMC wel zonder risico’s kunnen innemen. Zijn deze zorgen terecht en is het verstandig om HPMC te vermijden? Of valt het uiteindelijk reuze mee? In dit artikel onderzoeken we wat de medische literatuur hierover te zeggen heeft.
Ik heb het even opgezocht en zie dat HPMC in de vitamine C van de Kruidvat zit (het potje kost nog geen 5 euro), maar ook in de Omnium multi van Solgar (kost bijna 200 euro!). Tot mijn verbazing blijken de meeste orthomoleculaire merken deze stof in hun producten te stoppen. Het zwarte E-nummerboekje, dat voor veel mensen in de supermarkt geldt als een heilige leidraad, waarschuwt met klem voor HPMC; het krijgt dan ook de kleurcode rood. Aan de andere kant stopt arts en bestsellerauteur Steven Gundry het juist in zijn supplementen, omdat dit goed zou zijn voor het spijsverteringsstelsel en de cholesterol (1). Dit zijn twee absoluut tegengestelde visies. Laten we eerst eens uitzoeken wat HPMC nu precies is.
Wat is HPMC?
Hydroxypropylmethylcellulose (HPMC), ook wel E464 of hypromellose genoemd, is een chemisch gemodificeerde vorm van cellulose, een plantaardige vezel afkomstig van bomen en planten (2). Cellulose wordt veel gebruikt in de productie van papier en textiel. HPMC is een semisynthetisch product dat wordt gemaakt van natuurlijke cellulose. Het komt voor als een wit tot beige poeder dat beter oplost in water dan pure cellulose. Hierdoor kan HPMC gebruikt worden als verdikkingsmiddel, stabilisator en geleringsmiddel in voedingsmiddelen, geneesmiddelen en cosmetica (3). Andere toepassingen zijn als vulmiddel, glansmiddel, voedingsvezel, antiklontermiddel en emulgator.
Hoe wordt HPMC gemaakt?
Voor de scheikundigen onder ons kijken we ook even hoe HPMC gemaakt wordt, maar sla dit stukje gerust over als je liever niet in de technische details duikt. Bij de productie wordt eerst cellulose behandeld met een base zoals natriumhydroxide en vervolgens met propeenoxide en methylchloride. Door deze chemische behandeling worden hydroxypropyl- en methylgroepen toegevoegd aan de celluloseketens. Dit zorgt ervoor dat de cellulose beter reageert met andere stoffen. Door deze chemische behandeling lost HPMC beter op in water. Ook kan het beter tegen hoge temperaturen. HPMC is dus strikt genomen een synthetisch materiaal, maar het is wel gemaakt van natuurlijke cellulose uit planten. Sommigen noemen het daarom semi-synthetisch.
Waarom zit HPMC in zo veel supplementen?
HPMC wordt vaak ingezet als coatingmateriaal onder de noemer ‘glansmiddel’ om tabletten te beschermen tegen vocht en lucht, de slikbaarheid te verbeteren, een aantrekkelijk uiterlijk te geven en kleven te voorkomen. Het is een ideaal alternatief voor traditionele gelatinecapsules, die van dierlijke oorsprong zijn. Omdat HPMC volledig van plantaardige oorsprong is, is het uitstekend geschikt voor vegetariërs en veganisten (4). Daarnaast is HPMC extreem stabiel bij uiteenlopende temperaturen en pH-waarden. Dit helpt om de kwaliteit en werkzaamheid van supplementen te behouden onder verschillende opslagomstandigheden. HPMC absorbeert ook minder vocht dan gelatine, waardoor vochtgevoelige ingrediënten beter beschermd blijven. Bovendien kan de snelheid van de afgifte van werkzame stoffen in het lichaam er ook mee worden geregeld (5). Verder lost het goed op in water en reageert het niet gemakkelijk met andere ingrediënten.
Is HPMC gezond of ongezond?
Er wordt al decennia lang onderzoek gedaan naar deze stof. Een uitgebreide veiligheidsbeoordeling concludeerde dat het veilig is voor gebruik als voedselingrediënt (6). Voor volwassenen wordt tot 5 mg/kg lichaamsgewicht/dag veilig geacht, wat meer dan 100 keer meer is dan de geschatte huidige inname van slechts 0,047 mg/kg lichaamsgewicht/dag. Het lijkt hier dus te gaan om een uiterst veilige stof. Er zijn in de medische literatuur vele studies op basis van proefdieren en mensen, die een positief effect lijken te zien tussen HPMC en de gezondheid (7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14):
- Cholesterol & lipiden: Verbetert cholesterolniveaus (LDL en HDL) en verlaagt triglyceriden;
- Levergenexpressie: Verhoogt expressie genen voor cholesterol- en galzuursynthese;
- Lichaamsgewicht & vet: Remt gewichtstoename en vermindert lichaamsvet;
- Insuline & glucose: Verbetert insulinegevoeligheid, insulinerespons, glucosemetabolisme en verlaagt glucose en insuline;
- Oxidatieve stress: Helpt oxidatieve stress tegengaan en verbetert antioxidatieve status;
- Darmdoorlaatbaarheid: Verbetert door vetrijk dieet veroorzaakte verhoogde darmdoorlaatbaarheid;
- Modulatie darmmicrobiota: Moduleert de darmmicrobiota door gunstige darmbacteriën te verhogen en ongunstige te verlagen.
Studies waarbij ratten eenmalig of herhaaldelijk HPMC kregen, toonden geen significante toxische effecten (15, 16). De onderzoeken wijzen er dus op dat HPMC veilig gebruikt kan worden in de aanbevolen hoeveelheden. Ook de EFSA concludeerde in 2018 na uitgebreid onderzoek en herevaluatie dat HPMC helemaal veilig is (17). In Amerika is HPMC officieel niet Generally Recognized As Safe (GRAS) geregistreerd, maar de autoriteiten geven na zorgvuldige bestudering aan dat er geen enkele reden is om te twijfelen aan de veiligheid (18, 19, 20). De hoeveelheid HPMC die wordt gebruikt als glansmiddel in supplementen is doorgaans erg laag. Het is onwaarschijnlijk dat zo’n kleine hoeveelheid HPMC een significante positieve of negatieve invloed zal hebben op de gezondheid.
HPMC bij PDS of FODMAP
Volgens onderzoekers is het onwaarschijnlijk dat HPMC klachten geeft bij prikkelbaredarmsyndroom (PDS) en een laag-FODMAP-dieet (21). HPMC is namelijk niet-fermenteerbaar en veroorzaakt daardoor geen gasvorming of opgeblazen gevoel, in tegenstelling tot andere fermenteerbare vezels. Daarnaast draagt HPMC bij aan een stabielere darmfunctie doordat het water kan binden. Dit kan helpen om de consistentie van de ontlasting te verbeteren en de darmpassage te reguleren. Om deze redenen kan HPMC volgens hen zelfs een nuttig onderdeel zijn van diëten die tot doel hebben de symptomen van PDS onder controle te krijgen, vooral voor mensen die gevoelig zijn voor andere types vezels.
Waarom denken sommigen dat HPMC gevaarlijk is?
De bron van deze bewering is waarschijnlijk het bijna twintig jaar oude zwarte boekje over E-nummers van Corinne Gouget. Zij gaf HPMC destijds een rode code en bracht het in verband met een verminderde nierfunctie, verminderde opname van voedingsstoffen en verstopping. Het is niet geheel duidelijk hoe zij tot dit oordeel kwam, maar zij moest het in die tijd doen met de beperkte hoeveelheid informatie die toen beschikbaar was. Inmiddels zijn er vele onderzoeken bijgekomen en is het oude zwarte E-nummerboekje volledig herzien en geëvolueerd tot een wit boekje, dat veel actueler is. In deze volledig herziene druk krijgt HPMC dan ook niet langer een rode, maar oranje kleur. De verklaring is volgens dit boekje dat de stof bij zeer hoge doses spijsverteringsklachten kan veroorzaken. Bij normale hoeveelheden zal het bij de meeste mensen zelden tot klachten leiden. Er zijn enkele zeer zeldzame gevallen van overgevoeligheid bekend, maar de stof wordt doorgaans probleemloos door het lichaam verwerkt (22).
Pullulan goede vervanger
Pullulan is een uitstekende natuurlijke vervanger voor HPMC. Het wordt gewonnen uit cassave-extract en is aanzienlijk minder bewerkt dan HPMC, waardoor het een goede optie is voor mensen die de voorkeur geven aan natuurlijke producten. Pullulan is geschikt voor veganisten en voldoet aan kosjere en halal richtlijnen, waardoor het geschikt is voor diverse dieet- en religieuze behoeften. Het biedt voordelen zoals een betere oplosbaarheid en effectieve bescherming van ingrediënten, met minder bijwerkingen.
Persoonlijk slotwoord
Uit bovenstaand onderzoek blijkt duidelijk dat de huidige wetenschappelijke consensus is dat HPMC een veilige stof is. Sterker nog, diverse studies suggereren zelfs potentiële gezondheidsvoordelen, variërend van cholesterolverlaging tot verbeterde darmgezondheid. Ik zie geen reden om deze stof te vermijden, mits je geen persoonlijke overgevoeligheid ervoor hebt. Ik ben zelf niet zo’n fan van deze stof, omdat het toch deels synthetisch is. Als het even kan kies ik bij supplementen voor de poedervorm zonder toevoegingen of voor 100% natuurlijke supplementen. Deze zijn helaas niet altijd beschikbaar en dan durf ik zonder angst te kiezen voor een supplement met HPMC.
