Sommige mannen geloven dat testosteron kan helpen bij vetverlies. Dit hormoon is verantwoordelijk voor een aantal typisch mannelijke eigenschappen. Ook bevordert het de spiergroei, bij beide geslachten. De meeste mannen zitten vol met testosteron. Sommigen hebben echter een tekort, een probleem dat lijkt te leiden tot meer kans op overmatige vetopslag. In dit artikel wordt de mogelijke rol van dit hormoon bij gewichtsverlies en zwaarlijvigheid besproken.
Wat is testosteron?
Testosteron is het belangrijkste mannelijke geslachtshormoon. Het wordt voornamelijk in de testikels aangemaakt bij mannen en in de eierstokken bij vrouwen. Hormonen zijn moleculen die een cruciale rol spelen als boodschappers in alle lichaamssystemen. Ze worden vrijgegeven in de bloedbaan en vervolgens naar de doelcellen vervoerd. Als hormonen in contact komen met bijpassende receptoren op het celoppervlak van lichaamscellen, binden ze zich daaraan en hebben zo invloed op de functie van die cellen. De hoofdtaak van testosteron is het zorgen voor de mannelijke eigenschappen zoals een diepere stem, meer spiermassa, sterkere botten en haar in het gezicht en op het lichaam. Een toereikend niveau is ook van essentieel belang voor de rijping van spermacellen en het in stand houden van de mannelijke vruchtbaarheid. Het zal je niet verbazen dat het testosteronniveau bij mannen veel hoger is dan bij vrouwen. Toch speelt het hormoon ook bij vrouwen een aantal zeer belangrijke rollen (1). Een van de belangrijkste rollen bij beide geslachten is het behoud en de groei van spiermassa en het zorgen voor sterke botten. Het gehalte aan testosteron neemt af met de leeftijd, wat gedeeltelijk het leeftijdsgerelateerde spier- en botverlies kan verklaren. Een tekort onderdrukt niet alleen de spiergroei en het behoud ervan, maar het kan ook zorgen voor gewichtstoename.
Kortom: Testosteron is het belangrijkste mannelijke geslachtshormoon. Het zorgt voor spiergroei en andere typisch mannelijke eigenschappen, zoals een lage stem en lichaamsbeharing.
Een tekort kan tot gewichtstoename leiden
Testosteron bevordert de spiergroei en onderdrukt tegelijkertijd de vetopbouw (2, 3, 4). Daardoor komen sommige mannen met een testosterontekort ook sneller aan dan hun gezonde tegenhangers (5, 6). Spieren verbranden veel meer calorieën dan vetweefsel, dus minder spiermassa kan ervoor zorgen dat iemand te veel gaat eten en dat het teveel aan calorieën wordt opgeslagen als vet (7). Sommige onderzoekers geloven zelfs dat een verminderde spiermassa als gevolg van een tekort aan testosteron bij mannen direct leidt tot een lagere verbranding en zo tot vetopbouw (8). De zwaarlijvigheid zelf kan ook het testosteronniveau verlagen, zoals hieronder wordt uitgelegd.
Kortom: Een laag testosterongehalte verlaagt de spiermassa en het calorieënverbruik. Daardoor kan een testosterontekort na verloop van tijd leiden tot gewichtstoename.
Verband tussen obesitas en laag testosteron
Obese mannen hebben gemiddeld 30% lagere testosteronniveaus dan mannen met een gezond gewicht (9). Meer dan 70% van de mannen met morbide obesitas lijdt aan mannelijk hypogonadisme, ofwel testosterongebrek, een aandoening die gekenmerkt wordt door abnormaal lage niveaus van dit hormoon. Mannelijk hypogonadisme kan worden teruggedraaid door af te vallen (10). Wetenschappers weten niet precies waarom de gehaltes bij obese mannen lager zijn, maar de meeste studies wijzen op de volgende processen. Ten eerste, buikvet bevat een hoog gehalte van het enzym aromatase, dat testosteron omzet in oestrogeen, het vrouwelijke geslachtshormoon. Dit verklaart waarom obese mannen een hoger oestrogeenniveau hebben dan mannen met een normaal gewicht (11). Ten tweede, een hoge activiteit van aromatase en oestrogeen verlaagt de productie van GRH (gonadotropin-releasing hormone). Een gebrek aan GRH leidt tot een afname van luteïniserend hormoon, dat op zijn beurt de productie van testosteron verlaagt (12, 13). Eenvoudig gezegd, een overmaat aan buikvet blijkt het remmend te werken op de hoeveelheid testosteron.
Kortom: Obese mannen hebben vaak minder testosteron dan mannen met een normaal gewicht. Het meeste onderzoek wijst uit dat een overmaat aan buikvet het niveau verlaagt.
Zorgen supplementen voor gewichtsverlies?
De term ‘testosteronsupplement’ kan drie dingen betekenen: illegale anabole steroïden, hormoonvervangende therapie en testosteronboosters.
Illegale anabole steroïden
Synthetische steroïden gerelateerd aan testosteron staan algemeen bekend als anabole steroïden. De term kan ook slaan op testosteron zelf. Sommige bodybuilders misbruiken anabole steroïden om hun testosteron verder op te voeren tot boven normaal om de spiergroei te bevorderen. Toch is het gebruik van anabole steroïden wel verboden in veel landen, waaronder de VS en Nederland (14). Gezonde mannen met een normaal testosteronniveau moeten hoe dan ook helemaal geen anabole steroïden nemen, want bij langdurig gebruik kan dat nadelige bijwerkingen hebben, waaronder seksuele disfunctie, agressief gedrag en lever- en hartproblemen (15, 16, 17). Sommige onderzoekers wijzen erop dat niet al deze bijwerkingen gelden voor testosteron zelf, maar meer voor de synthetische afgeleiden. De natuurlijke vorm van testosteron speelt zelfs een waardevolle rol in de behandeling van sommige aandoeningen (18). Het wordt bijvoorbeeld legaal voorgeschreven om een tekort op te heffen bij mannen met een tekort. Dit staat bekend als hormoonvervangende (of testosteronvervangende) therapie (19). Maar terwijl de valide testosteronvervangende therapie kan leiden tot gewichtsverlies bij obese mannen, is het niet verstandig om anabole steroïden te gaan gebruiken om gewicht te verliezen. Het kan moeilijk zijn om de overmaat aan spiermassa op den duur vast te houden en ongebruikte spieren veranderen na verloop van tijd meestal in vet.
Kortom: Sommige bodybuilders misbruiken testosteron of daaraan verwante synthetische middelen. Op den duur kan het misbruik leiden tot ernstige gezondheidsproblemen.
Testosteronvervangende therapie
Dit hormoon wordt vaak voorgeschreven om een testosterontekort (hypogonadisme) of andere medische aandoeningen te behandelen. De hormoonvervangende therapie wordt onder medisch toezicht uitgevoerd en kan bestaan uit een supplement, een pleister, een crème of injecties. Er is enig bewijs dat deze therapie kan leiden tot gewichtsverlies bij obese patiënten met testosterongebrek (20, 21, 22, 23). Een 56 weken durende studie met 100 obese mannen die een caloriearm dieet kregen, wees uit dat injecties zorgden voor een hoger gewichtsverlies van 2,9 kg vergeleken met degenen die geen behandeling kregen. Beide groepen verloren zowel spiermassa als vetmassa na 10 weken lang een zeer strikt caloriearm dieet te hebben gevolgd, maar toediening van testosteron zorgde ervoor dat er aanzienlijk meer spiermassa terugkwam tijdens de periode van gewichtsbehoud daarna (dus de 46 resterende weken) (24). Testosteron leidt tot dit gewichtsverlies doordat het aanzet tot spiergroei, wat vervolgens weer leidt tot een hogere calorieënverbranding. Tevens kan het vermoeidheid verminderen, de motivatie vergroten en een grotere fysieke activiteit bevorderen. Al deze factoren spelen een belangrijke rol bij gewichtsverlies (8, 25). Onthoud wel dat deze studies de effecten van een hormoonvervangende therapie onderzochten bij mannen met een tekort, die onder medisch toezicht stonden. Er is geen bewijs dat hormoonvervangende therapie ook gewichtsverlies veroorzaakt bij gezonde mannen met normale testosteronniveaus.
Kortom: Testosteronvervangende therapie bevordert gewichtsverlies bij obese mannen met een testosterongebrek.
Testosteron supplementen
Natuurlijke testosteronsupplementen ofwel testosteronboosters zorgen voor een toename van de natuurlijke productie van dit hormoon in je lichaam. Er zit geen testosteron in en meestal zijn ze op plantaardige basis. Sommige boosters, zoals ashwagandha, D-aspartaamzuur en fenegriekzaadextract, kunnen het testosterongehalte verhogen en de spiergroei bevorderen bij mannen met een laag niveau, hoewel het bewijs niet eenduidig is (26, 27, 28). Veel van de gezondheidsclaims van testosteronboosters worden echter niet door onderzoek gestaafd. Een voorbeeld: Tribulus terrestris, een supplement dat vaak als een booster wordt verkocht, lijkt het niveau niet te verhogen (29). Tot op heden zijn er geen studies die een significant gewichtsverlies hebben aangetoond met een supplement, hoewel sommige boosters wel lijken te zorgen voor minder vetmassa.
Kortom: Testosteronboosters verhogen de natuurlijke productie van testosteron in het lichaam. Sommige studies suggereren dat bepaalde boosters kunnen helpen bij mannen met een tekort.
Hoe kun je zorgen voor een natuurlijke toename?
Een paar van de belangrijkste symptomen van testosterongebrek zijn laag libido, moeite met het krijgen of in stand houden van een erectie en minder intense orgasmes. Andere symptomen zijn vermoeidheid, een slecht humeur en lagere spiermassa. Als je vermoedt dat je een tekort hebt, kan een simpele bloedtest uitwijzen of dit klopt. De hormoonvervangende therapie is de meest effectieve behandeling, maar hij is ook controversieel en er zijn zowel risico’s als voordelen aan verbonden (30, 31, 32, 33). Gelukkig zijn er verschillende manieren om op natuurlijke wijze je testosterongehalte te verhogen. Een paar methoden vind je hier:
- Krachttraining: Veel studies wijzen uit dat krachttraining het niveau kan verhogen (34, 35).
- Vitamine D-suppletie: Vitamine D-gebrek hangt samen met laag testosteron. Een supplement kan het niveau normaliseren (36, 37).
- Voldoende zink: Een zinktekort kan het niveau verlagen. Eet veel voeding met zink, zoals vlees, noten en zaden om je niveau te normaliseren (38, 39).
- Voldoende slaap: Te weinig slaap hangt samen met een afname van testosteron. Zorgen voor voldoende slaap is zelfs een van de belangrijkste aspecten van een gezonde leefstijl (40, 41).
- Suppletie met Ashwagandha: Het geneeskrachtige kruid ashwagandha, ofwel Withania somnifera, kan zorgen voor hogere niveaus en betere vruchtbaarheid (26).
- Ontspanning en stressreductie: Chronische stress zorgt voor een toename van cortisol, een hormoon dat de testosteronproductie kan remmen. Een stressvrije omgeving en ontspannende vrijetijdsbesteding zijn hoekstenen van een gezonde leefstijl (42).
Behalve voor stijging van je testosteronniveau kunnen de bovengenoemde strategieën ook zorgen voor een algehele verbetering van je gezondheid. Sommige ervan kunnen zelfs zorgen voor gewichtsverlies, vooral als je ze combineert met andere gewichtsverliesmethodes.
Conclusie:
Een toereikend testosteronniveau is een teken van goede gezondheid. Testosteron helpt bij het behoud van spiermassa, verhoogt het aantal calorieën dat je verbrandt en kan je gemotiveerd houden om fysiek actief te blijven – allemaal zaken die verband houden met een lager risico op gewichtstoename en obesitas. Als je vermoedt dat je een tekort hebt, ga dan naar de dokter voor een simpele bloedtest. Je dokter kan je een hormoonvervangende therapie voorschrijven, de meest effectieve manier om het niveau te normaliseren. Ook kun je proberen het niveau op natuurlijke manier te verhogen, door te zorgen voor minder buikvet, of door krachttraining, voldoende slaap of suppletie met een testosteronbooster zoals ashwagandha (met toestemming vertaald).
