PFAS-stoffen zijn overal om ons heen. Deze chemische verbindingen zitten in onze drinkbekers, regenjassen, antiaanbakpannen en zelfs in ons voedsel. Ze staan bekend als ‘forever chemicals’ omdat ze praktisch niet afbreken in de natuur én in ons lichaam. Jarenlang dachten wetenschappers dat het vrijwel onmogelijk was om deze giftige stoffen uit ons systeem te krijgen. Een nieuwe studie van de Universiteit van Massachusetts biedt nu gelukkig hoop: vezelrijke voeding blijkt een krachtig wapen tegen PFAS-ophoping.
Het onderzoek, gepubliceerd in maart 2025, laat zien dat bepaalde voedingsvezels PFAS-concentraties in het bloed kunnen verlagen. Dit is goed nieuws voor iedereen die zich zorgen maakt over de gevolgen van deze wijdverspreide chemicaliën.
Wat zijn PFAS-stoffen precies?
Per- en polyfluoralkylstoffen, afgekort PFAS, vormen een grote familie van kunstmatige chemicaliën die vanaf de jaren vijftig massaal werden gebruikt in allerlei producten. PFAS maken materialen water- en vetafstotend, hittebestendig en vlekwerend. Dat klinkt handig, maar deze voordelen komen met een enorme prijs. Het grote probleem is dat PFAS breken niet af onder natuurlijke omstandigheden. Ze stapelen zich op in grondwater, rivieren en alle levende wezens. Wetenschappers vinden ze van Antarctica tot de Noordpool, en zelfs in pasgeboren baby’s. In het menselijk lichaam verstoren PFAS het immuunsysteem, verhogen cholesterolwaarden en kunnen leverschade veroorzaken. Ze worden ook gelinkt aan kanker, schildklierproblemen en verminderde vruchtbaarheid. Zwangere vrouwen lopen extra risico omdat PFAS de ontwikkeling van ongeboren kinderen kunnen beïnvloeden.
De Canadian Health Study onthult belangrijke inzichten
Voor hun onderzoek gebruikten wetenschappers bloedmonsters van 72 Canadese mannen die meededen aan een cholesterolstudie. Deze mannen kregen vier weken lang dagelijks drie porties van een speciale drank. De ene groep kreeg een mengsel met bèta-glucaan uit haver, de controlegroep kreeg een placebo-drank met rijstpoeder. De resultaten waren verrassend. Beide groepen toonden een daling van bepaalde PFAS-concentraties, maar alleen de havervezel-groep liet een significante afname zien van de NASEM PFAS, zeven specifieke PFAS-varianten die door Amerikaanse gezondheidsexperts als het meest zorgwekkend worden beschouwd. Deze groep omvat PFOA en PFOS, stoffen die al decennia geleden uit veel producten werden geweerd vanwege hun gevaarlijkheid. Ze zitten echter nog steeds in ons lichaam door eerdere blootstelling en hun lange halfwaardetijd van drie tot zeven jaar.
Hoe werkt het vezel-mechanisme?
Het werkingsmechanisme achter deze ontdekking is fascinerend en toont de slimheid van ons spijsverteringssysteem. Normaal gesproken volgen PFAS-stoffen in ons lichaam een cirkelgang die enterohepatische cyclus wordt genoemd. De lever scheidt PFAS uit via de gal naar de dunne darm. Daar worden ze door darmcellen weer opgenomen en via de bloedbaan teruggestuurd naar de lever. Dit proces herhaalt zich eindeloos. Oplosbare vezels zoals bèta-glucaan doorbreken deze cyclus op een slimme manier. Deze vezels vormen een gelachtige substantie in de darmen die PFAS-moleculen kan ‘vangen’ voordat darmcellen ze kunnen opnemen. Hierdoor worden de PFAS-stoffen definitief uitgescheiden via de ontlasting in plaats van gerecycled door het lichaam. De onderzoekers ontdekten deze mogelijkheid door de gelijkenis tussen PFAS en galzuren. Beide stoffen hebben vergelijkbare chemische eigenschappen: ze zijn amfifiel (hebben zowel water- als vetminnende delen), worden elektrisch geladen bij bepaalde pH-waarden en hebben een molecuulgewicht tussen 400-500 gram per mol. Omdat bèta-glucaan al bewezen effectief was tegen galzuren, lag het voor de hand om te testen of het ook tegen PFAS zou werken.
Praktische implicaties voor je dagelijkse voeding
Deze bevindingen hebben directe gevolgen voor wat je kunt doen om PFAS-concentraties te verminderen. Voedingsmiddelen rijk aan oplosbare vezels kunnen een waardevolle toevoeging zijn aan je dieet. Haver staat bovenaan de lijst, vooral havermout en haverzemelen die veel bèta-glucaan bevatten. Gerst is een andere uitstekende bron. Ook peulvruchten zoals linzen, kikkererwten en bonen leveren substantiële hoeveelheden oplosbare vezels. Fruit en groenten dragen ook bij. Appels, peren, citrusvruchten, wortelen en uien bevatten pectine, een ander type oplosbare vezel dat mogelijk vergelijkbare effecten heeft. Het doel is dagelijks verschillende bronnen van oplosbare vezels binnen te krijgen. De studie gebruikte drie gram bèta-glucaan per dag. Dit bereik je door ongeveer 75 gram havermout per dag te eten. Andere onderzoeken suggereren dat 6,5 tot 6,9 gram bèta-glucaan per dag optimaal zou kunnen zijn.
Beperkingen en vervolgonderzoek
Ondanks de veelbelovende resultaten heeft het onderzoek ook beperkingen. De studieperiode was relatief kort, slechts vier weken. Aangezien PFAS jarenlang in het lichaam blijven, is het mogelijk dat langere behandeling sterkere effecten zou opleveren. De onderzoeksgroep was ook klein en bestond alleen uit mannen met verhoogd cholesterol. Bovendien controleerden de onderzoekers niet voor nieuwe PFAS-blootstelling tijdens het experiment. Deelnemers konden dus nieuwe PFAS binnen krijgen via voedsel, drinkwater of andere bronnen, wat de resultaten zou kunnen beïnvloeden. Toekomstige studies zullen deze factoren beter moeten monitoren. Er is ook nog onduidelijkheid over welke vezeltypes het meest effectief zijn. Het onderzoek richtte zich specifiek op haver-bèta-glucaan, maar andere oplosbare vezels zouden vergelijkbare of zelfs betere resultaten kunnen geven. Wetenschappers willen dit verder uitzoeken.
Voorkomen is beter dan genezen
Het verminderen van PFAS-concentraties kan verstrekkende gezondheidsvoordelen hebben. Een verlaging zou het risico op hart- en vaatziekten kunnen verminderen en het immuunsysteem versterken. Tijdens COVID-19 werden mensen met hogere PFAS-concentraties ernstiger ziek en reageerden slechter op vaccins. Preventie blijft echter de beste strategie. Het beperken van nieuwe PFAS-inname is minstens zo belangrijk als wegwerken van bestaande concentraties. Vermijd antiaanbakpannen met PFAS-coating, kies PFAS-vrije cosmetica en drink gefilterd water. Veel fastfood-verpakkingen bevatten ook PFAS, dus thuiskoken met verse ingrediënten helpt enorm.
Zet dus vezelrijke voeding met veel haver, gerst, peulvruchten en groenten regelmatig op het menu. Combineer dit met preventieve maatregelen om nieuwe PFAS-blootstelling te minimaliseren. Deze vooruitgang in de wetenschap benadrukt opnieuw dat voeding een krachtig medicijn kan zijn (bron: BioMed Central).
