In recepten wordt vaak het ingrediënt bakpoeder vermeld, op Engelse websites komen we vaak baking soda tegen en om schoon te maken gebruiken we vaak soda. Deze termen lijken erg op elkaar, maar zijn toch verschillend. In dit artikel zetten we daarom uiteen wat nu precies de verschillen zijn.
Het woord soda is een verzamelnaam voor verschillende chemische verbindingen met het element natrium erin. Natrium is het deel in zout (natriumchloride), dat bekend staat om z’n bloeddrukverhogende werking. In veel talen wordt natrium ook wel sodium genoemd, denk bijvoorbeeld aan het Engels of Frans.
Wat is bakpoeder?
Bakpoeder is een chemisch middel dat aan vaak aan beslag wordt toegevoegd. Het is een combinatie van een base in de vorm van een carbonaat en zuur. In de praktijk zijn dit meestal natriumbicarbonaat (NaHCO3) en wijnsteen. De verhouding is ongeveer 1 deel natriumbicarbonaat en 2 delen wijnsteen. Soms wordt wijnsteen vervangen door citroenzuur. Wanneer het natriumbicarbonaat en zuur met vocht worden gecombineerd ontstaat er koolzuurgas. Dit gas maakt het deeg luchtig en zorgt ervoor dat het volume toeneemt. Doordat er geen andere geur- of smaakstoffen gevormd worden, zal de smaak van het gebakken product niet veranderen. Met behulp van het gas dat vrijkomt door natriumbicarbonaat en een zuur samen te voegen, werd vroeger prikwater zoals frisdrank gemaakt. Dit zien we nog terug in de term soda, het Engels woord voor frisdrank. Bakpoeder op basis van natriumbicarbonaat en wijnsteen is vaak in de biologische winkels te vinden. In de reguliere supermarkten wordt meestal bakpoeder van Dr. Oetker aangeboden onder de naam Backin, wat natriumbicarbonaat in combinatie met difosfaat (E-450) is. Bakpoeder wordt vaak ingezet als vervanger van gist en heeft als voordeel dat het niet een tijd lang hoeft te rijzen, dit gebeurt namelijk tijdens het bakken in de oven. De structuur van natriumbicarbonaat is zeer fijn, wat een zacht poeder oplevert. Deze stof lost goed op in water.
Wat is baking soda?
Baking soda is het Engelse woord voor natriumbicarbonaat (NaHCO3). Het is een wit poeder en wordt ook wel zuiveringszout genoemd. In de EU is het goedgekeurd als hulpmiddel in voedsel onder E-500 en wordt vaak in levensmiddelen ingezet als rijsmiddel, zuurteregelaar of antiklontermiddel. Natriumbicarbonaat kent vele toepassingen. Van oudsher werd deze sterke base ingezet als probaat middel tegen brandend maagzuur. Zuivere foodgrade natriumbicabonaat is in de Nederlandse supermarkten te verkrijgen onder de naam Pure baking soda van het Amerikaanse Arm & Hammer. Hiermee kun je zelf bakpoeder maken door zelf wijnsteen toe te voegen.
Wat is soda?
Dit is een ander woord voor natriumcarbonaat, dat de scheikundige formule Na2CO3 draagt. Soda wordt in de supermarkt verkocht onder namen zoals zilver soda, kristal soda, of huishoud soda. Deze worden vaak ingezet om wastafels en gootstenen te ontstoppen, stenen vloeren en sanitair te ontvetten en aangekoekte pannen mee uit te koken. Veel mensen lossen soda in warm water op om kleine wonden op handen of voeten schoon te maken en ontstekingen tegen te gaan. Daarnaast wordt het ook gebruikt om de zuurgraad van zwembadwater te verhogen als deze te laag is. Deze vorm van soda is beslist niet geschikt voor inwendig gebruik bij mensen. Ook moet je oppassen dat je het poeder niet inademt. Het beste kun je sodapoeder daarom verdunnen door deze op te lossen in een verhouding van 1 op 10 in water. Onverdund kun je soda ook inzetten op verschillende materialen, zolang dit maar geen aluminium of zink is. je kunt in dat geval een kleine hoeveelheid direct op het te reinigen materiaal strooien. In Amerika is deze vorm van soda te verkrijgen onder de naam washing soda. De structuur van natriumcarbonaat is korrelig, wat een grovere poeder oplevert. Dit poeder lost minder goed op in vergelijking met baking soda / zuiveringszout.
Verschil natriumcarbonaat en natriumbicarbonaat
Natriumcarbonaat (schoonmaakmiddel) en natriumbicarbonaat (rijsmiddel) verschillen in naam nauwelijks, maar in werking des te meer. Natriumcarbonaat heeft de chemische naam Na2CO3 en heeft een sterk vermogen om vetten, waaronder die van onze lichaamscellen, op te lossen. Daarom is inwendig gebruik en langdurig uitwendig contact zeer gevaarlijk. De pH van natriumcarbonaat ligt boven de 11. Natriumbicarbonaat heeft een pH van “slechts” 8,3 en is daarmee minder alkalisch (basisch). De “bi” in de naam natriumbicarbonaat komt doordat er in natriumbicarbonaat scheikundig gezien twee keer zo veel carbonaat zit in vergelijking met natriumcarbonaat:
| Na2CO3 | NaHCO3 | |
| Naam | Natriumcarbonaat | Natriumbicarbonaat |
| Molaire massa | 106 | 84 |
| Massa natrium / mmol | 46 | 23 |
| Massa carbonaat / mmol | 60 | 61 |
| Verhouding carbonaat / natrium | 1,3 | 2,65 |
Wat is een carbonaat?
Het begint je inmiddels misschien te duizelen met al deze scheikundige termen. Daarom lichten we nog even voor de volledigheid toe wat een carbonaat is. Een carbonaat is een chemische verbinding van koolstof en zuurstof. Dit worden ook wel koolzuurzouten genoemd. De kleur van deze stoffen zijn wit en hebben geen geur. Daarom zijn zowel soda als baking soda geurloos en kleurloos.
Bronnen:
- Calculate the pH of Na2CO3, Chemistry, Stack Exchange.
- National Center for Biotechnology Information (2022). PubChem Compound Summary for CID 516892, Sodium bicarbonate. Retrieved July, 2022
- Waterstofcarbonaat. Wikipedia, de vrije encyclopedie. 9 feb 2022
