Wat te doen bij het vrijkomen van radioactiviteit door een kernongeval?

Een ongeluk in een kerncentrale, een kernexplosie of de ontploffing van een vuile bom zijn voorbeelden van stralingsnoodsituaties. Als zoiets gebeurt, kan je maar beter weten wat je het beste kan doen om ernstige schade aan je gezondheid te voorkomen.

Er kan je gevraagd worden een gebouw binnen te gaan en een tijdje te schuilen in plaats van te vertrekken. De muren van je huis kunnen veel van de schadelijke straling tegenhouden. Omdat radioactieve stoffen na verloop van tijd zwakker worden, kan binnenblijven gedurende minstens 24 uur jou en je gezin beschermen tot het veilig is om de omgeving te verlaten. Binnen in een gebouw gaan zitten en daar blijven wordt “schuilen op je plaats” genoemd.

Als je binnen bent tijdens een stralingsnoodsituatie:

1. Blijf binnen. Sluit en vergrendel alle ramen en deuren. Ga naar de kelder of het midden van het gebouw. Radioactief materiaal slaat neer op de buitenkant van gebouwen; het beste is dus om zo ver mogelijk van de muren en het dak van het gebouw weg te blijven.
2. Zet, indien mogelijk, ventilatoren, airconditioners en geforceerde-lucht verwarmingstoestellen die lucht van buiten naar binnen brengen uit. Sluit de kleppen van open haarden.

Tips voor het betreden van een schuilplaats
Als je buiten bent als het alarm wordt gegeven, ga dan zo snel mogelijk naar binnen in een stevig gebouw.

Voor het betreden van een schuilplaats

• Verwijder kleding, schoenen en accessoires voordat je de schuilplaats binnengaat.
• Verwijder bij onguur weer, zoals extreme kou, minstens de buitenste laag kleding voordat je naar binnen gaat, om te voorkomen dat je radioactief materiaal in je schuilplaats brengt. Laat kleding en schoenen buiten liggen.
• Douche en was je lichaam met water en zeep. Het verwijderen van kleding kan tot 90% van de radioactieve besmetting wegnemen. Door deze eenvoudige stap te nemen, verkort je de tijd dat je blootgesteld bent en ook je kans op verwonding door de straling.
• Zet ventilatoren, airconditioners en geforceerde-luchtverwarmingen uit die lucht van buiten naar binnen brengen. Sluit en vergrendel alle ramen en deuren, en sluit haardkleppen.

Verhuizen naar de schuilplaats

• Als je naar je schuilplaats verhuist, gebruik dan ducttape en plastic zeil om deuren, ramen of ventilatiegaten korte tijd af te sluiten voor het geval er een stralingswolk overkomt (luister naar je radio voor instructies). Binnen een paar uur moet je het plastic en de duct tape verwijderen en de kamer ventileren. Verstikking kan optreden als je de schuilplaats langer dan een paar uur goed afgesloten houdt. Houd je radio steeds afgestemd op een alarmnetwerk voor updates over de situatie. De omroepers zullen informatie geven over wanneer je je schuilplaats mag verlaten en of je andere noodmaatregelen moet nemen.

Als je buiten bent tijdens een stralingsnoodsituatie:

1. Ga meteen naar binnen in een gebouw. Als je binnen een paar minuten bij een bakstenen of betonnen gebouw met meerdere verdiepingen of in een kelder kunt komen, ga er dan heen. Maar binnen zijn in welk gebouw dan ook is veiliger dan buiten zijn. Eenmaal binnen, ga dan naar de kelder of het midden van het gebouw. Radioactief materiaal zet zich af aan de buitenkant van gebouwen; het beste is dus om zo ver mogelijk van de muren en het dak van het gebouw te blijven.
2. Verwijder voorzichtig je buitenste laag kleding voordat je het gebouw binnengaat, als je kunt. Radioactief materiaal kan zich op je kleding en je lichaam afzetten, als stof of modder. Eenmaal binnen was je de delen van je lichaam die onbedekt waren toen je buiten was. Trek daarna schone kleding aan, als je kunt. Dit helpt je blootstelling aan straling te beperken en te voorkomen dat radioactief materiaal zich verspreidt.
3. Bedek je mond en neus met een masker, doek of handdoek als je buiten moet zijn en niet onmiddellijk binnen kunt komen. Dit kan helpen de hoeveelheid radioactief materiaal te verminderen.

Als je tijdens een stralingsnoodsituatie in een auto, bus, of ander voertuig zit:

1. Ga meteen een gebouw binnen. Auto’s bieden geen goede bescherming tegen radioactief materiaal. Als je binnen een paar minuten bij een bakstenen of betonnen gebouw met meerdere verdiepingen of een kelder kunt komen, ga er dan heen. Maar binnen zijn in welk gebouw dan ook is veiliger dan buiten zijn. Eenmaal binnen, ga dan naar de kelder of het midden van het gebouw. Radioactief materiaal zet zich af aan de buitenkant van gebouwen; het beste is dus om zo ver mogelijk van de muren en het dak van het gebouw te blijven.
2. Verwijder voorzichtig je buitenste laag kleding voordat je het gebouw binnengaat, als je kunt. Radioactief materiaal kan zich op je kleding en je lichaam afzetten, als stof of modder. Eenmaal binnen was je de delen van je lichaam die onbedekt waren toen je buiten was. Trek daarna schone kleding aan, als je kunt. Dit helpt je blootstelling aan straling te beperken en te voorkomen dat radioactief materiaal zich verspreidt.

Als je huisdieren hebt:
Breng huisdieren mee naar binnen, als je kunt. Breng voorraden van buiten mee naar binnen die je huisdieren minstens 24 uur nodig kunnen hebben.

Voor het betreden van een schuilplaats

• Verwijder kleding, schoenen en accessoires voordat je de schuilplaats binnengaat.
• Verwijder bij onguur weer, zoals extreme kou, minstens de buitenste laag kleding voordat je naar binnen gaat, om te voorkomen dat je radioactief materiaal in je schuilplaats brengt. Laat kleding en schoenen buiten liggen.
• Douche en was je lichaam met water en zeep. Het verwijderen van kleding kan tot 90% van de radioactieve besmetting wegnemen. Door deze eenvoudige stap te nemen, verkort je de tijd dat je blootgesteld bent en ook je kans op verwonding door de straling.
• Zet ventilatoren, airconditioners en geforceerde-luchtverwarmingen uit die lucht van buiten naar binnen brengen. Sluit en vergrendel alle ramen en deuren, en sluit haardkleppen.

Verhuizen naar de schuilplaats

• Als je naar je schuilplaats verhuist, gebruik dan ducttape en plastic zeil om deuren, ramen of ventilatiegaten korte tijd af te sluiten voor het geval er een stralingswolk overkomt (luister naar je radio voor instructies). Binnen een paar uur moet je het plastic en de duct tape verwijderen en de kamer ventileren. Verstikking kan optreden als je de schuilplaats langer dan een paar uur goed afgesloten houdt.
• Houd je radio steeds afgestemd op een alarmnetwerk voor updates over de situatie. De omroepers zullen informatie geven over wanneer je je schuilplaats mag verlaten en of je andere noodmaatregelen moet nemen.

Als je dierbaren hebt in scholen, dagverblijven, ziekenhuizen, verpleeghuizen of andere plaatsen tijdens een stralingsnoodsituatie:

• Blijf waar je bent! Naar buiten gaan om dierbaren te halen kan jou en hen blootstellen aan gevaarlijke stralingsniveaus.
• Kinderen en volwassenen in scholen, dagverblijven, ziekenhuizen, verpleeghuizen, of andere plaatsen krijgen de opdracht binnen te blijven tot de hulpdiensten weten dat het veilig is om te evacueren.
• Scholen, dagverblijven, ziekenhuizen, verpleeghuizen, en andere plaatsen hebben noodplannen om de mensen veilig in de inrichting te houden.

Als je na een stralingsnoodsituatie gevraagd wordt iemand in je huis of schuilplaats binnen te laten voor onderdak:

• Beschutting bieden aan iemand die buiten was tijdens een stralingsnoodsituatie kan hun leven redden zonder je eigen leven in gevaar te brengen.
• Vraag hem of haar de buitenste laag kleding uit te trekken voor je het gebouw of de schuilplaats binnengaat. Eenmaal binnen vraag je ze de delen van hun lichaam te wassen die onbedekt waren toen ze buiten waren.
• Vraag ze dan om schone kleding aan te trekken, als ze dat kunnen. Dit zal helpen hun blootstelling aan straling te beperken en te voorkomen dat radioactief materiaal zich verspreidt.

Veel gestelde vragen over een nucleaire ontploffing
Door de recente terreurdreigingen hebben veel mensen hun bezorgdheid geuit over de kans op en de gevolgen van een nucleaire ontploffing. Dit informatieblad beschrijft wat er gebeurt als een nucleaire ontploffing plaatsvindt, wat de mogelijke gezondheidseffecten zijn, en wat je kunt doen om je bij dit soort noodsituaties te beschermen.

Wat is een nucleaire ontploffing?
Bij een nucleaire ontploffing, die ontstaat door de ontploffing van een kernbom (soms een nucleaire detonatie genoemd), worden atomen samengevoegd of gesplitst (fusie en splijting genoemd), waardoor een intense puls of golf van hitte, licht, luchtdruk en straling ontstaat. De bommen die aan het eind van de Tweede Wereldoorlog op Hiroshima en Nagasaki, Japan, werden gegooid, produceerden nucleaire ontploffingen.

Wanneer een nucleair apparaat tot ontploffing wordt gebracht, ontstaat een grote vuurbal. Alles binnenin deze vuurbal verdampt, ook grond en water, en wordt naar boven gedragen. Zo ontstaat de paddestoelwolk die we associëren met een nucleaire ontploffing, detonatie, of explosie. Radioactief materiaal uit het nucleaire apparaat vermengt zich met het verdampte materiaal in de paddestoelwolk. Als dit verdampte radioactieve materiaal afkoelt, condenseert het en vormt het deeltjes, zoals stof. Het gecondenseerde radioactieve materiaal valt dan terug op de aarde; dit noemt men fallout. Omdat fallout de vorm van deeltjes heeft, kan het op windstromingen over lange afstanden worden meegevoerd en kilometers van de plaats van de explosie terechtkomen. Neerslag is radioactief en kan besmetting veroorzaken van alles waarop het terechtkomt, waaronder voedsel- en watervoorraden.

Wat zijn de gevolgen van een nucleaire ontploffing?
De effecten op een persoon van een nucleaire ontploffing hangen af van de grootte van de bom en de afstand waarop de persoon zich van de explosie bevindt. Maar een nucleaire ontploffing zou waarschijnlijk grote verwoesting, dood en verwonding veroorzaken, en een groot inslaggebied hebben.

Bij een nucleaire ontploffing kunnen gewonden of doden vallen als gevolg van de ontploffing zelf of door brokstukken die door de ontploffing worden weggeslingerd. Mensen kunnen matige tot ernstige huidverbrandingen oplopen, afhankelijk van hun afstand tot de plaats van de ontploffing. Wie rechtstreeks naar de ontploffing kijkt, kan oogletsel oplopen, variërend van tijdelijke blindheid tot ernstige brandwonden op het netvlies. Personen in de buurt van de ontploffingsplaats zouden blootgesteld worden aan hoge stralingsniveaus en symptomen van stralingsziekte kunnen krijgen (acuut stralingssyndroom, of ARS genoemd). Terwijl ernstige brandwonden binnen enkele minuten zouden optreden, kan het dagen of weken duren voor andere gezondheidseffecten optreden. Deze effecten variëren van mild, zoals een rode huid, tot ernstige effecten zoals kanker en de dood, afhankelijk van de hoeveelheid straling die door het lichaam wordt opgenomen (de dosis), de soort straling, de blootstellingsroute, en de duur van de blootstelling.

Mensen kunnen twee soorten blootstelling aan radioactief materiaal van een kernontploffing ondervinden: uitwendige blootstelling en inwendige blootstelling. Uitwendige blootstelling zou zich voordoen wanneer mensen blootgesteld werden aan straling buiten hun lichaam door de ontploffing of de fall-out ervan. Inwendige blootstelling zou zich voordoen wanneer mensen voedsel aten of lucht inademden die besmet was met radioactieve neerslag. Zowel inwendige als uitwendige blootstelling door fallout kon zich kilometers ver van de plaats van de ontploffing voordoen. Blootstelling aan zeer grote doses uitwendige straling kan binnen een paar dagen of maanden de dood tot gevolg hebben. Uitwendige blootstelling aan lagere doses straling en inwendige blootstelling door het inademen of eten van met radioactieve fallout besmet voedsel kunnen leiden tot een verhoogd risico op het ontstaan van kanker en andere gezondheidseffecten.

Wat is een vuile bom?
Een vuile bom of radiologisch verspreidingsmiddel is een hypothetisch radiologisch wapen dat radioactief materiaal combineert met gewone explosieven. Het doel van het wapen is radioactief materiaal te verspreiden rond het verspreidingsmiddel of de conventionele explosie. Het voornaamste doel ervan is burgers uit een gebied te houden. Maar het moet niet verward worden met een nucleaire explosie, zoals een atoombom (splijtingsbom), die kernenergie gebruikt om een ontploffing te maken die veel groter is dan wat met gewone explosieven kan worden gedaan.

Hoe kan ik mijn gezin en mezelf beschermen tijdens een nucleaire ontploffing?
Bij een nucleaire ontploffing wordt een nationaal rampenbestrijdingsplan in werking gesteld, dat federale, staats- en plaatselijke instanties omvat. Hieronder volgen enkele stappen die de Wereldgezondheidsorganisatie aanbeveelt als er een nucleaire ontploffing plaatsvindt:

Als je in de buurt van de ontploffing bent als die zich voordoet:

• Draai je weg en sluit en bedek je ogen om schade aan je zicht te voorkomen.
• Laat je op de grond vallen met je gezicht naar beneden en plaats je handen onder je lichaam.
• Blijf plat liggen tot de hitte en de twee schokgolven voorbij zijn.

Als je buiten bent als de ontploffing zich voordoet:

• Zoek iets om je mond en neus te bedekken, zoals een sjaal, zakdoek, of andere doek.
  Verwijder eventueel stof van je kleren door te borstelen, te schudden en af te vegen in een geventileerde ruimte?bedek echter je mond en neus terwijl je dit doet.
• Ga naar een schuilkelder, kelder of andere ondergrondse ruimte, bij voorkeur uit de richting van de wind.
• Verwijder kleding omdat die besmet kan zijn; neem, indien mogelijk, een douche, was je haar, en kleed je om voor je de schuilkelder ingaat.

Als je al in een schuilkelder of kelder bent:

• Bedek je mond en neus met een gezichtsmasker of ander materiaal (zoals een sjaal of zakdoek) tot de neerslagwolk voorbij is.
• Sluit ventilatiesystemen af en sluit deuren of ramen tot de neerslagwolk voorbij is. Maar als de fall-out wolk voorbij is, maak je de deuren en ramen weer los om enige luchtcirculatie toe te laten.
• Blijf binnen tot de autoriteiten zeggen dat het veilig is om naar buiten te komen.
• Luister naar de plaatselijke radio of televisie voor informatie en advies. De autoriteiten kunnen je opdragen in je schuilplaats te blijven of te evacueren naar een veiliger plaats buiten het gebied.
• Als je toch naar buiten moet, bedek dan je mond en neus met een vochtige handdoek.
  Gebruik opgeslagen voedsel en drinkwater. Eet geen plaatselijk vers voedsel en drink geen water uit open watervoorraden.
• Maak eventuele open wonden op je lichaam schoon en bedek ze.

Als je geadviseerd wordt te evacueren:

• Luister naar de radio of televisie voor informatie over evacuatieroutes, tijdelijke schuilplaatsen, en te volgen procedures.
• Sluit en vergrendel ramen en deuren voor je vertrekt en zet airconditioning, ventilatieopeningen, ventilatoren en de oven uit. Sluit de kleppen van open haarden.
• Neem rampenbenodigdheden mee (zoals een zaklamp en extra batterijen, een radio op batterijen, een verbanddoos en handleiding, noodvoedsel en water, een niet-elektrische blikopener, essentiële medicijnen, contant geld en creditcards, en stevige schoenen).
• Denk eraan dat je buren speciale hulp nodig kunnen hebben, vooral baby’s, bejaarden en gehandicapten.
• Is een atoombom hetzelfde als een vuile bom?
• De “vuile bommen” die de laatste jaren in nieuwe verhalen beschreven worden zijn kleine atoombommen. Een vuile bom zou een nucleaire ontploffing produceren die zeer verwoestend is, maar niet zo groot als een kernwapen dat voor strategische militaire doeleinden ontwikkeld is.

Is een kernbom hetzelfde als een vuile bom?
Een nucleaire ontploffing is iets anders dan een vuile bom. Een vuile bom, of radiologisch verspreidingsmiddel, is een bom die conventionele explosieven zoals dynamiet gebruikt om radioactieve stoffen te verspreiden in de vorm van poeder of korrels. Er komt geen splitsing van atomen aan te pas om de enorme kracht en vernietiging van een atoombom te produceren, maar er worden kleinere hoeveelheden radioactief materiaal in de omgeving verspreid. Het belangrijkste doel van een vuile bom is mensen angst aan te jagen en gebouwen of land met radioactief materiaal te besmetten.

Zou een neerstortend vliegtuig in een kerncentrale hetzelfde effect hebben als een nucleaire ontploffing?
Hoewel een ernstige gebeurtenis zoals een vliegtuigcrash in een kerncentrale tot gevolg kan hebben dat er radioactief materiaal in de lucht vrijkomt, zou een kerncentrale niet ontploffen zoals een kernwapen. Er kan stralingsgevaar zijn in de omliggende gebieden, afhankelijk van het soort incident, de hoeveelheid vrijgekomen straling, en de huidige weerpatronen. De straling zou echter gecontroleerd worden om het mogelijke gevaar vast te stellen, en de mensen in de omgeving zouden geëvacueerd worden of advies krijgen over hoe ze zich kunnen beschermen.

Moet ik kaliumjodide (KI) innemen als er een nucleaire ontploffing is?
Plaatselijke ambtenaren van de rampenbestrijding zullen je vertellen wanneer je KI moeten innemen. Als zich een nucleair incident voordoet, zullen de ambtenaren moeten uitzoeken welke radioactieve stoffen er aanwezig zijn voordat ze mensen aanraden KI in te nemen. Als er geen radioactief jodium aanwezig is, dan zal het innemen van KI de mensen niet beschermen. Als er wel radioactief jodium aanwezig is, dan zal het innemen van KI helpen iemands schildklier tegen het radioactieve jodium te beschermen. Het innemen van KI beschermt mensen niet tegen andere radioactieve stoffen die samen met het radioactieve jodium aanwezig kunnen zijn.

Bronnen:

• What to Do During a Radiation Emergency? CDC, U.S. Department of Health & Human Services.
• Frequently Asked Questions About a Nuclear Blast. CDC, U.S. Department of Health & Human Services.