Nierstenen worden meestal gevormd na een opeenhoping van bepaalde chemische stoffen in het lichaam. Een of meer stenen kunnen tegelijk in de nier of de urineleider zitten. Nierstenen komen vaak voor. Sommige soorten komen in families voor. Ze komen vaak voor bij premature zuigelingen. Bepaalde medische aandoeningen kunnen leiden tot een ongewoon hoog gehalte van deze chemische stoffen in je plas. Je hebt ook meer kans om nierstenen te ontwikkelen als je niet genoeg water en andere vloeistoffen drinkt.
Soorten nierstenen
Nierstenen zijn er in allerlei maten, vormen en kleuren. Sommige lijken op zandkorrels, terwijl andere in zeldzame gevallen kunnen uitgroeien tot de grootte van een golfbal.
De belangrijkste soorten nierstenen zijn:
- calciumstenen, de meest voorkomende soort steen
- struvietstenen, meestal veroorzaakt door een infectie, zoals een urine-infectie
- urinezuurstenen, meestal veroorzaakt door een grote hoeveelheid zuur in je urine
Calciumstenen komen dus het meest voor. Ze komen het meest voor bij mannen tussen de 20 en 30 jaar. Calcium kan zich met andere stoffen verbinden om de steen te vormen. Oxalaat is daarvan de meest voorkomende. Oxalaat komt voor in bepaalde voedingsmiddelen, zoals spinazie. Het komt ook voor in vitamine C supplementen.
Terugkerende nierstenen
Mensen die steeds weer nierstenen krijgen zijn o.a. degenen die:
- een eiwitrijk, vezelarm dieet eten
- inactief of bedlegerig zijn
- een familiegeschiedenis van nierstenen hebben
- verschillende nier- of urineweginfecties hebben gehad
- al eerder een niersteen hebben gehad, vooral als dat voor hun 25e jaar was
Medicijnen
Bepaalde geneesmiddelen kunnen je risico op het ontstaan van terugkerende nierstenen verhogen, zoals:
- aspirine
- maagzuurremmers
- diuretica (worden gebruikt om vochtophoping te verminderen)
- bepaalde antibiotica
- bepaalde antiretrovirale geneesmiddelen (die gebruikt worden om HIV te behandelen)
- bepaalde anti-epileptica
Risicofactoren voor nierstenen
- De grootste risicofactor voor nierstenen is het produceren van minder dan 1 liter urine per dag. Daarom komen nierstenen vaak voor bij premature zuigelingen die nierproblemen hebben. Nierstenen komen echter het meest voor bij mensen tussen de leeftijd van 20 en 50 jaar.
- Verschillende factoren kunnen je risico op het ontstaan van een steen verhogen. In de Verenigde Staten hebben blanken meer kans op nierstenen dan zwarten.
- Geslacht speelt ook een rol. Meer mannen dan vrouwen ontwikkelen nierstenen, volgens het National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (NIDDK).
- Een geschiedenis van nierstenen kan je risico verhogen. Dat geldt ook voor een familiegeschiedenis van nierstenen.
Andere risicofactoren zijn o.a.:
- uitdroging
- zwaarlijvigheid
- een dieet met veel eiwitten, zout, of glucose
- hyperparathyroïde aandoening
- gastric bypass operatie
- inflammatoire darmziekten die de calciumabsorptie verhogen
- het nemen van medicijnen zoals triamterene diuretica, antiseizuurmiddelen, en maagzuurremmers op basis van calcium
Nierstenen nader bekeken
Nierstenen zijn harde verzamelingen zout en mineralen die vaak uit calcium of urinezuur bestaan. Ze vormen zich binnen in de nier en kunnen naar andere delen van de urinewegen reizen. Stenen variëren in grootte. Sommige zijn zo klein als de punt aan het eind van deze zin – een fractie van een centimeter. Andere kunnen uitgroeien tot een paar centimeter doorsnee. Sommige nierstenen kunnen zo groot worden dat ze de hele nier in beslag nemen. Een niersteen vormt zich wanneer te veel van bepaalde mineralen in je lichaam zich ophopen in je urine. Als je niet goed gehydrateerd bent, wordt je urine geconcentreerder met hogere gehaltes van bepaalde mineralen. Als het gehalte aan mineralen hoger is, is de kans groter dat zich een niersteen vormt. Ongeveer 1 op de 11 mensen in het Westen krijgt een niersteen. Stenen komen vaker voor bij mannen, mensen die zwaarlijvig zijn, en mensen die diabetes hebben. Kleinere nierstenen die in de nier blijven zitten veroorzaken vaak geen symptomen. Je merkt misschien niet dat er iets mis is tot de steen zich naar je urineleider verplaatst – de buis waar urine doorheen gaat om van je nier naar je blaas te komen. Nierstenen zijn meestal erg pijnlijk. De meeste stenen gaan vanzelf over zonder behandeling. Het kan echter zijn dat je een ingreep nodig hebt om stenen die niet overgaan op te breken of te verwijderen.
De 8 symptomen van nierstenen
Hier zijn acht tekenen en symptomen dat je nierstenen kunt hebben:
1. Pijn in de rug, buik, of zij
Pijn bij nierstenen – ook wel nierkoliek genoemd – is een van de ergst denkbare soorten pijn (2). Sommige mensen die nierstenen hebben meegemaakt vergelijken de pijn met een bevalling of met het gestoken worden met een mes. De pijn is intens genoeg om elk jaar goed te zijn voor meer dan 1 miljoen bezoeken aan de spoedeisende hulp. Meestal begint de pijn als een steen in de nauwe urineleider komt. Dit veroorzaakt een verstopping, waardoor druk in de nier wordt opgebouwd. De druk activeert zenuwvezels die pijnsignalen naar de hersenen zenden. Pijn door nierstenen begint vaak plotseling. Als de steen beweegt, verandert de pijn van plaats en intensiteit. De pijn komt en gaat vaak in golven, die verergerd worden doordat de urineleiders samentrekken als ze proberen de steen naar buiten te duwen. Elke golf kan een paar minuten aanhouden, verdwijnen, en dan weer terugkomen. Je voelt de pijn langs je zij en rug, onder je ribben. Ze kan uitstralen naar je buik en liesstreek als de steen zich door je urinewegen naar beneden beweegt. Grote stenen kunnen pijnlijker zijn dan kleine, maar de ernst van de pijn houdt niet noodzakelijk verband met de grootte van de steen. Zelfs een kleine steen kan pijnlijk zijn als hij beweegt of een verstopping veroorzaakt.
2. Pijn of branderig gevoel bij het plassen
Zodra de steen de overgang tussen de urineleider en de blaas bereikt, zul je pijn gaan voelen bij het plassen. Je arts kan dit dysurie noemen. De pijn kan scherp of branderig aanvoelen. Als je niet weet dat je een niersteen hebt, kun je het verwarren met een infectie van de urinewegen. Soms kun je samen met de steen ook een infectie hebben.
3. Dringende behoefte om het toilet te bezoeken
Dringerder of vaker dan gewoonlijk naar het toilet moeten is een ander teken dat de steen zich naar het onderste deel van je urinewegen verplaatst heeft. Je kunt merken dat je naar de badkamer rent, of de hele dag en nacht door voortdurend moet gaan. Urgentie in je urinewegen kan ook een symptoom van een urineweginfectie nabootsen.
4. Bloed in de urine
Bloed in de urine is een veel voorkomend symptoom bij mensen met stenen in de urinewegen. Dit symptoom wordt ook wel hematurie genoemd. Het bloed kan rood, roze, of bruin zijn. Soms zijn de bloedcellen te klein om zonder microscoop te zien (microscopische hematurie genoemd), maar je arts kan op dit symptoom testen.
5. Troebele of stinkende urine
Gezonde urine is helder en heeft geen sterke geur. Wolkerige of vies ruikende urine kan een teken zijn van een infectie in je nieren of een ander deel van je urinewegen. Uit een studie bleek dat ongeveer 8 procent van de mensen met acute nierstenen een infectie van de urinewegen had. Troebelheid is een teken van pus in de urine, of pyurie. De geur kan komen van de bacteriën die urineweginfecties veroorzaken. Een geur kan ook komen van urine die geconcentreerder is dan normaal.
6. Een kleine hoeveelheid tegelijk gaan
Grote nierstenen komen soms vast te zitten in een urineleider. Deze verstopping kan de urinestroom vertragen of stoppen. Als je een verstopping hebt, kan het zijn dat je elke keer dat je gaat maar een klein beetje plast. Urinestroom die helemaal stopt is een medisch noodgeval.
7. Misselijkheid en overgeven
Het is gebruikelijk dat mensen met een niersteen misselijkheid en braken hebben. Deze symptomen ontstaan door gedeelde zenuwverbindingen tussen de nieren en het maag-darmkanaal. Stenen in de nieren kunnen zenuwen in het maag-darmstelsel triggeren, waardoor de maag van streek raakt. De misselijkheid en het braken kunnen ook de manier van je lichaam zijn om te reageren op intense pijn.
8. Koorts en rillingen
Koorts en koude rillingen zijn tekenen dat je een infectie in je nier of een ander deel van je urinewegen hebt. Dit kan een ernstige complicatie zijn bij een niersteen. Het kan ook een teken zijn van andere ernstige problemen dan nierstenen. Elke koorts met pijn vereist dringende medische hulp. Koorts die bij een infectie optreedt is meestal hoog – 38˚C of meer. Rillingen of rillingen komen vaak samen met de koorts voor.
Hoe nierstenen behandeld worden
De behandeling wordt afgestemd op de soort steen. Urine kan worden gezeefd en stenen verzameld voor evaluatie. Het drinken van zes tot acht glazen water per dag bevordert de urinestroom. Mensen die uitgedroogd zijn of ernstige misselijkheid en braken hebben, kunnen intraveneuze vloeistoffen nodig hebben. Andere behandelingsmogelijkheden zijn:
Medicatie
Voor pijnbestrijding kunnen verdovende medicijnen nodig zijn. De aanwezigheid van infectie vereist behandeling met antibiotica. Andere medicijnen zijn onder andere:
- allopurinol (Zyloprim) tegen urinezuurstenen
- thiazidediuretica om het ontstaan van calciumstenen te voorkomen
- natriumbicarbonaat of natriumcitraat om de urine minder zuur te maken
- fosforoplossingen om de vorming van calciumstenen te voorkomen
- ibuprofen (Advil) tegen pijn
- acetaminophen (Tylenol) tegen pijn
- naproxennatrium (Aleve) tegen pijn
Lithotripsie
Extracorporale schokgolf lithotripsie gebruikt geluidsgolven om grote stenen te breken zodat ze gemakkelijker door de urineleiders in je blaas kunnen. Deze procedure kan oncomfortabel zijn en kan lichte verdoving vereisen. Ze kan blauwe plekken op de buik en rug en bloedingen rond de nier en nabijgelegen organen veroorzaken.
Tunneloperatie (percutane nefrolithotomie)
Een chirurg verwijdert de stenen via een kleine insnijding in je rug. Iemand kan deze procedure nodig hebben wanneer:
- de steen obstructie en infectie veroorzaakt of schade toebrengt aan de nieren
- de steen te groot geworden is om te passeren
- de pijn niet onder controle te krijgen is
Ureteroscopie
Als een steen in de urineleider of blaas vastzit, kan je arts een instrument, een ureteroscoop genoemd, gebruiken om hem te verwijderen. Een kleine draad met een camera eraan wordt in de plasbuis ingebracht en in de blaas gebracht. De arts gebruikt dan een kooitje om de steen vast te haken en te verwijderen. De steen wordt dan naar het laboratorium gestuurd voor analyse.
Voorkomen van nierstenen (preventie)
Een goede hydratatie is een belangrijke preventieve maatregel. De Mayo Kliniek beveelt aan voldoende water te drinken om elke dag ongeveer 2,6 kwart liter urine te passeren. Het verhogen van de hoeveelheid urine die je passeert helpt de nieren door te spoelen. Je kunt ginger ale, citroen-limoen frisdrank, en vruchtensap vervangen door water om je vochtinname te helpen verhogen. Als de stenen te maken hebben met een laag citraatgehalte, kunnen citraatsappen helpen de vorming van stenen te voorkomen. Met mate oxalaatrijk voedsel eten en je inname van zout en dierlijke eiwitten verminderen kan ook je risico op nierstenen verlagen. Je arts kan medicijnen voorschrijven om de vorming van calcium- en urinezuurstenen te helpen voorkomen. Als je een niersteen hebt gehad of je loopt risico op een niersteen, praat dan met je arts en bespreek de beste preventiemethoden.
Samenvatting
Een niersteen is een vast stuk materiaal dat zich in de nier vormt uit stoffen in de urine. Het kan zo klein zijn als een zandkorrel of zo groot als een parel. De meeste nierstenen gaan uit het lichaam zonder hulp van een arts. Maar soms gaat een steen niet weg. Hij kan vast komen te zitten in de urinewegen, de urinestroom blokkeren en veel pijn veroorzaken. Je arts zal de diagnose van een niersteen stellen met urine-, bloed-, en beeldvormend onderzoek. Als je een steen hebt die niet vanzelf overgaat, heb je misschien een behandeling nodig. Dat kan met schokgolven; met een scoop die ingebracht wordt via de buis die de urine uit het lichaam voert, de urethra genaamd; of met een operatie.
Bronnen:
- Kidney stones, MedlinePlus, National Library of Medicine.
- Kidney Stones, Medically reviewed by Debra Sullivan, Ph.D., MSN, R.N., CNE, COI — Written by the Healthline Editorial Team.
- Causes – Kidney stone, NHS National Health Service (U.K.)
- 8 Signs and Symptoms of Kidney Stones, Medically reviewed by Judith Marcin, M.D. — Written by Stephanie Watson. Healthline.
