Volgens de Muggenradar hebben we op dit moment te maken met een enorme toename van muggen. De hogere temperaturen en vele regen vormen de ideale omstandigheden voor de vermenigvuldiging van hinderlijke insecten. Ik krijg regelmatig de vraag of er natuurlijke middelen zijn die muggen op afstand kunnen houden. Daarom heb ik eens uitgezocht hoe dit zit en ik kwam erachter dat er heel veel indianenverhalen de ronde doen. Ook kwam ik erachter dat er natuurlijke oplossingen zijn die wél werken. In dit artikel deel ik daarom mijn bevindingen, zodat je te weten komt hoe je muggen op een natuurlijke manier op afstand kunt houden.
Dit jaar is een recordaantal Nederlanders geïnfecteerd met de ernstige ziekte dengue (knokkelkoorts), die door muggen wordt overgedragen (1). Dengue veroorzaakt koorts, hoofdpijn en spierpijn, maar een tweede infectie met een ander type denguevirus verhoogt het risico op gevaarlijke complicaties zoals ernstige bloedingen en orgaanfalen. Naast dengue zijn ook malaria, zika en gele koorts dodelijke ziekten die door muggen worden overgedragen. Van alle diersoorten op aarde vormen muggen voor mensen de dodelijkste soort (2, 3, 4). Op dit moment speelt dit probleem nog niet zo in Nederland, maar door klimaatverandering is de verwachting dat ook Nederland in de toekomst geteisterd zal worden door dodelijke ziektes die door muggen worden overgedragen (5).
In een gemiddelde drogisterij is het standaardadvies tegen muggen meestal het chemische middel DEET. Dit is een veelgebruikt insectenwerend product, maar het kan schadelijke effecten hebben, vooral bij onjuist gebruik of in grote hoeveelheden. Het kan leiden tot neurologische schade, huidirritaties, hart- en vaatproblemen en onderdrukking van het immuunsysteem (6, 7, 8, 9). Met name voor kinderen en dieren zijn de risico’s groter vanwege hun kleinere lichaam en gevoeligheid. Daarnaast kunnen huisdieren het middel binnenkrijgen door zichzelf te likken, wat tot vergiftiging kan leiden. DEET is overigens wel zeer effectief; het werkt door de geurreceptoren van muggen en andere insecten te verstoren, waardoor ze hun slachtoffers niet kunnen detecteren en dus minder snel zullen steken. Veel mensen gaan daardoor toch overstag en nemen de risico’s voor lief. Maar al met al kun je DEET vanwege de schadelijkheid voor de gezondheid beter vermijden en voor alternatieven kiezen.
Waarom worden sommige mensen vaker door muggen geprikt dan anderen?
Muggen hebben een voorkeur voor bepaalde mensen door verschillen in lichaamsgeur, lichaamsgrootte, en genetische factoren. Deze factoren beïnvloeden de productie van geurstoffen zoals koolstofdioxide en zweet, die muggen aantrekken (10, 11). Daarnaast speelt het huidmicrobioom, de verzameling micro-organismen op de huid, een belangrijke rol in hoe aantrekkelijk iemand is voor muggen. Omgevingsfactoren zoals temperatuur, vochtigheid en de aanwezigheid van stilstaand water kunnen de activiteit van muggen verhogen, waardoor sommige mensen vaker worden gestoken. Deze combinatie van persoonlijke en omgevingsfactoren verklaart waarom sommige mensen meer last hebben van muggenbeten dan anderen.
Elektrische muggenverjagers
Nieuw in de strijd tegen muggen in de slaapkamer zijn de zogenaamde elektro-muggenwerende middelen. Deze apparaten beloven muggen op afstand te houden. De Italiaanse consumentenbond heeft de werking van deze middelen recentelijk getest (12). Helaas blijken ze in de praktijk niet altijd even effectief. De elektro-muggenwerende middelen werken vooral door het verspreiden van giftige insecticiden zoals pyrethrines en pyrethroïden in de ruimte. Deze insecticiden kunnen vervolgens worden ingeademd door mensen. Dit kan zeer ongezond zijn, met name voor kwetsbare groepen als kinderen en ouderen. Er is overigens ook een ander type elektrisch apparaat dat vaak wordt ingezet tegen muggen, namelijk ultrasone afweermiddelen. Deze werken met onhoorbare geluidsgolven van 20 tot 90 kilohertz, die voor mensen onhoorbaar zijn maar overlast kunnen geven aan dieren. De claim is dat muggen niet tegen dit hoge frequentiegeluid kunnen, maar diverse studies tonen aan dat ultrasone apparaten niet effectief zijn in het weren van muggen (13, 14, 15). Ook zijn er zorgen over mogelijke gezondheidsrisico’s van deze hoge frequenties voor mens en dier (16).
Natuurlijke alternatieven
Het slikken van het huis-tuin-en-keukenmiddel vitamine B1 (thiamine) wordt al jaren aanbevolen tegen muggenbeten. Onderzoekers hebben enkele jaren geleden in een grootschalige studie meer dan 100 onderzoeken hierover bekeken (17). De conclusie is dat geen van de betrouwbare studies vitamine B1 als effectief middel tegen muggen aanraadt. Een ander veelgebruikt middel, citronella, lijkt volgens een betrouwbare studie ook onvoldoende effect te hebben (18). Alleen citronella mag dan wel niet werken tegen muggen, maar dat ligt anders als het wordt toegepast in mengsels met verschillende etherische oliën (19, 20, 21, 22). Net als DEET werken etherische oliën door de geurreceptoren van muggen en andere insecten te verstoren, waardoor deze insecten hun slachtoffers moeilijker kunnen detecteren. De krachtige geuren van etherische oliën camoufleren de chemische signalen die muggen normaal gesproken opvangen om mensen op te sporen, zoals kooldioxide en zweet. Daardoor raken muggen gedesoriënteerd, waardoor ze minder geneigd zijn om te steken.
Losse etherische oliën
Voorkomen is beter dan genezen, dus is het belangrijk om zoveel mogelijk bedekkende kleding te dragen, ‘s nachts onder een muggennet te slapen, muggenhorren op ramen en deuren te installeren, een ventilator aan te zetten, op te letten als je plaatsen bezoekt waar veel muggen zijn en insectenwerende middelen te gebruiken. Maar welke is dan het beste? Etherische oliën die enige effectiviteit tegen muggen hebben laten zien zijn tijmolie, tea tree, kaneelolie, kruidnagelolie, geraniol, pepermuntolie, citronellaolie, citroengrasolie, sandelhoutolie, lavendelolie, eucalyptusolie, cederhoutolie, rozemarijnolie, kurkumaolie en neem (23, 24, 25, 26, 27). De werking van kaneel- en kruidnagelolie is volgens deze onderzoeken het meest effectief. Er zijn ook aanwijzingen dat kokosolie effectief kan zijn tegen muggen, al dan niet in combinatie met neemolie (28, 29, 30). De meeste mensen zijn echter niet zo dol op geuren zoals kaneel-, kruidnagel, en kokosolie wanneer ze worden aangebracht op huid of kleding. Sommigen zijn daarnaast ook lastig te verkrijgen.
Praktisch middel dat wel werkt
In mijn zoektocht naar effectieve natuurlijke middelen stuitte ik op citriodiol dat wordt geëxtraheerd uit lemon-eucalyptus. Uit onderzoek blijkt dat het middel citriodiol (PMD) net zo effectief is als DEET in het weren van muggen (31). PMD beschermt vele uren tegen allerlei muggensoorten, zowel in het veld als in laboratoriumtests (32). De werkzaamheid hangt af van de gebruikte concentratie, maar studies tonen aan dat PMD vergelijkbare of soms zelfs betere bescherming kan bieden dan DEET (33, 34, 35). Ook de Belgische ‘consumentenbond’ Testaankoop Gezond concludeert dat de natuurlijke stof citriodiol zeer effectief is tegen muggen, mits aanwezig in een concentratie van minstens 10% in een product. Citriodiol biedt dan 4-6 uur bescherming en kan veilig gebruikt worden door volwassenen, kinderen ouder dan 6 maanden en zwangere vrouwen. Speciaal voor dit artikel ben ik op zoek gegaan naar een middel dat hier in Nederland te krijgen is en kwam toen bij bij Care Plus Anti-insect natural spray. Deze heeft zelfs een citriodiol-gehalte van 19,2%, waardoor we zeker weten dat dit middel je urenlang beschermt tegen muggen (en trouwens ook teken). We hebben het inmiddels toegevoegd aan ons assortiment in onze webwinkel.
