IIn de wereld van voedselproductie en gezondheid zijn bestrijdingsmiddelen een veelbesproken onderwerp. Met name de vraag of er bestrijdingsmiddelen op biologische producten zitten, is een punt van zorg. In dit artikel gaan we dieper in op deze vraag en onderzoeken we de feiten rond het gebruik van bestrijdingsmiddelen in de biologische landbouw.
Biologische producten bevatten inderdaad bestrijdingsmiddelen, maar deze zijn uitsluitend niet-synthetisch van aard. Dit is een belangrijk voordeel, omdat voornamelijk synthetische bestrijdingsmiddelen negatieve gezondheidseffecten kunnen hebben, zoals een hoger risico op de ziekte van Parkinson, de ziekte van Alzheimer, verschillende soorten kanker en een verstoring van de hormoonbalans. Hoewel natuurlijke bestrijdingsmiddelen beter zijn dan synthetische pesticiden, betekent dit niet dat biologische pesticiden geen kwaad kunnen. Idealiter zouden we gewassen moeten eten die helemaal niet bespoten zijn, bijvoorbeeld uit eigen tuin. Producten met het Demeter keurmerk worden als de beste optie gezien, maar zijn helaas vaak moeilijk te verkrijgen. Biologisch betekent niet “vrij van pesticiden”. Het verwijst eerder naar gespecialiseerde soorten pesticiden die in de natuur voorkomen en gebruikt worden in plaats van synthetische pesticiden. Daarbij betekent “natuurlijk” ook niet dat biologische bestrijdingsmiddelen “niet-giftig” zijn. Net als synthetische bestrijdingsmiddelen kunnen ook biologische bestrijdingsmiddelen schadelijk zijn voor je gezondheid en het milieu.
Biologische producten en bestrijdingsmiddelen: Het algemene beeld
In principe is biologische landbouw een productiemethode die de gezondheid van ecosystemen en organismen nastreeft, inclusief de biodiversiteit, biologische cycli en de biologische activiteit van de bodem. In overeenstemming met deze filosofie, verbieden de meeste biologische standaarden het gebruik van synthetische bestrijdingsmiddelen. In plaats daarvan vertrouwt de biologische landbouw op natuurlijke vijanden, biodiversiteit, compost en andere methoden om plagen en ziekten te beheersen. Dat betekent niet dat alle biologische producten volledig vrij zijn van bestrijdingsmiddelen. In sommige gevallen kunnen biologische boeren natuurlijke pesticiden gebruiken, die over het algemeen minder schadelijk zijn voor het milieu en de menselijke gezondheid dan hun synthetische tegenhangers. Daarnaast kunnen biologische gewassen ook worden blootgesteld aan bestrijdingsmiddelen via drift van naburige conventionele velden of door residuen in de bodem.
Zitten er minder pesticiden in biologisch voedsel?
Vergelijken we biologische producten met conventionele, dan blijkt uit meerdere studies dat biologische producten doorgaans minder residuen van pesticiden bevatten. Een studie gepubliceerd in het British Journal of Nutrition in 2014 toonde aan dat de kans op detecteerbare pesticidenresiduen op conventionele producten vier keer hoger was dan op biologische producten. Het is niet verrassend dat biologische producten die minder synthetische bestrijdingsmiddelen bevatten, zich vertaalt in lagere synthetische bestrijdingsmiddelenniveaus in het lichaam. Een onderzoek onder meer dan 4.400 volwassenen toonde aan dat degenen die ten minste een matig gebruik van biologische producten rapporteerden, lagere synthetische pesticidenniveaus in hun urine hadden. Biologische producten bevatten echter hogere niveaus van biopesticiden. Een ouder onderzoek naar olijven en olijfolie met biologische bestrijdingsmiddelen vond verhoogde niveaus van de biopesticiden rotenon, azadirachtine, pyrethrine, en koper fungiciden. Deze biologische bestrijdingsmiddelen hebben ook negatieve milieueffecten, die in sommige gevallen erger zijn dan synthetische alternatieven. Sommige mensen beweren dat synthetische bestrijdingsmiddelen op den duur schadelijker kunnen zijn, omdat ze ontworpen zijn om een grotere houdbaarheid te hebben en langer in het lichaam en het milieu kunnen meegaan. Dit is soms waar. Toch zijn er meerdere voorbeelden van biologische bestrijdingsmiddelen die even lang of langer blijven bestaan dan het gemiddelde synthetische bestrijdingsmiddel. Een tegengesteld standpunt is dat biologische biopesticiden gewoonlijk minder effectief zijn dan synthetische pesticiden, waardoor boeren ze vaker en in hogere doses gebruiken. In één ouder onderzoek overschreden synthetische bestrijdingsmiddelen in 4% of minder van de producten de veiligheidsdrempels, terwijl de niveaus van rotenon en koper consequent boven hun veiligheidsgrenzen lagen. In het algemeen hangt de mogelijke schade van synthetische en organische biopesticiden af van het specifieke pesticide en de dosis.
Veelgebruikte natuurlijke bestrijdingsmiddelen
Naast natuurlijke vijanden kunnen biologische boeren ook natuurlijke bestrijdingsmiddelen inzetten. Er zijn zeer veel opties, maar dit zijn de veelgebruikte soorten:
- Kopersulfaat wordt gebruikt om schimmelziekten te bestrijden, maar het is niet-selectief en kan ook nuttige bacteriën en schimmels doden. Bovendien kan koper, dat zwaar metaal is, zich in de bodem ophopen en schadelijk zijn voor het bodemleven. Er zijn ook gezondheidsrisico’s voor mensen als gevolg van blootstelling aan hoge concentraties koper.
- Rotenon is een natuurlijk insecticide dat wordt gewonnen uit bepaalde plantensoorten. Hoewel het effectief is tegen een breed scala aan insecten, is het ook zeer giftig voor vissen en kan het schadelijk zijn voor bijen. Daarnaast hebben studies gesuggereerd dat rotenon een risicofactor kan zijn voor de ontwikkeling van Parkinson’s ziekte.
- Pyrethrinen zijn natuurlijke insecticiden die worden gewonnen uit de chrysant. Ze zijn zeer effectief tegen een breed scala aan insecten, maar ze kunnen ook nuttige insecten zoals bijen schaden. Bovendien kunnen ze allergische reacties veroorzaken bij sommige mensen.
- Tuinbouwoliën zijn olie-extracten van verschillende planten met insectenwerende effecten. Deze verschillen in hun ingrediënten en mogelijke bijwerkingen. Sommige kunnen schadelijk zijn voor nuttige insecten zoals bijen.
- Bt-toxine wordt geproduceerd door de B. thuringiensis bacterie en is effectief tegen verschillende soorten insecten.
Hoewel deze natuurlijke bestrijdingsmiddelen minder schadelijk zijn dan veel synthetische pesticiden, is het nog steeds belangrijk om ze met voorzichtigheid te gebruiken en hun impact op het milieu en de menselijke gezondheid in de gaten te houden. Gelukkig wordt er ook veelvuldig gebruikgemaakt van natuurlijke vijanden.
Natuurlijke vijanden
Het sleutelconcept in biologische bestrijding is het gebruik van natuurlijke vijanden. Dit zijn organismen die ziekten en plagen op natuurlijke wijze onder controle houden. Voorbeelden van natuurlijke vijanden zijn roofinsecten, die zich voeden met plaaginsecten, en roofmijten die spintmijten bestrijden. Anderen zijn bacteriën en schimmels die plaaginsecten of ziekteverwekkende micro-organismen infecteren en doden.
Biologische bestrijders zijn een integraal onderdeel van duurzame landbouw en kunnen worden onderverdeeld in parasieten (technisch gezien parasitoïden) en roofdieren. Parasieten leven ten koste van andere organismen, zoals sluipwespen die eieren leggen in de witte vlieg, of bacteriën die rupsen infecteren. Aan de andere kant eten roofdieren andere organismen, zoals het lieveheersbeestje dat luizen eet, of de roofmijt Phytoseiulus persimilis die rode spintmijten verorbert. Er zijn verschillende voorbeelden van natuurlijke vijanden die ingezet kunnen worden in de biologische bestrijding. Bacteriën zoals Wolbachia worden experimenteel gebruikt om muggen te infecteren zodat ze geen ziektes zoals knokkelkoorts, gele koorts en malaria kunnen overdragen. Schimmels, zoals Verticillium lecanii, kunnen insecten doden, terwijl de loodglansschimmel (Chondostereum purpureum) gebruikt wordt tegen Amerikaanse vogelkers of bospest (Prunus serotina). Nematoden zijn effectief tegen naaktslakken en de gegroefde lapsnuittor (taxuskever). Insecten zoals sluipwespen en keverlarven zijn nuttig tegen rupsen, luizen of kaswittevlieg, terwijl de larven van zweefvliegen ook luizen consumeren. Ten slotte kunnen virussen worden gebruikt om een suspensie te maken die op rupsen gesproeid wordt, resulterend in hun dood. Deze verschillende soorten natuurlijke vijanden vormen een breed spectrum van biologische bestrijdingsmiddelen voor een duurzame en milieuvriendelijke landbouw.
Het succes van biologische bestrijding hangt grotendeels af van de manier waarop het teeltsysteem is ingericht. Bij het ontwerpen van een teeltsysteem moet men rekening houden met factoren als biodiversiteit, de levenscycli van zowel de plaagorganismen als hun natuurlijke vijanden en de specifieke milieuomstandigheden. Zo kan men bijvoorbeeld gunstige omstandigheden creëren voor nuttige insecten door de aanplant van bloemen die als voedsel dienen voor deze insecten.
Vermindering van chemische gewasbeschermingsmiddelen
Het uiteindelijke doel van biologische bestrijding is het verminderen van de noodzaak voor chemische gewasbeschermingsmiddelen. Door een effectieve biologische bestrijding kunnen ziekten en plagen op natuurlijke wijze worden onderdrukt, waardoor het gebruik van chemicaliën overbodig wordt. Dit heeft niet alleen voordelen voor de gezondheid van het gewas en de mens, maar draagt ook bij aan de bescherming van het milieu.
Natuurlijke vijanden niet zonder risico
Het gebruik van biologische bestrijders is zeker niet zonder risico’s, met mogelijke gevolgen voor zowel landbouwgewassen als inheemse flora en fauna. Een van de risico’s van biologische bestrijders is dat ze, eenmaal in de natuur geïntroduceerd, andere dieren en gewassen kunnen schaden of verdringen. Een voorbeeld hiervan is het Aziatische lieveheersbeestje, dat met succes in Europa, inclusief Nederland en België, werd geïntroduceerd voor plaagbestrijding. Deze soort heeft zich echter zo goed aangepast dat hij nu inheemse lieveheersbeestjessoorten verdringt, met onzekere gevolgen voor de lokale flora en fauna. Vandaag de dag wordt bij het overwegen van een nieuwe biologische bestrijder niet alleen rekening gehouden met de effectiviteit ervan, maar ook met zijn potentieel vestigingsgedrag. Idealiter worden soorten gekozen die niet in staat zijn om te overwinteren, zich te vermenigvuldigen, of zich op eigen kracht te verspreiden onder lokale omstandigheden. Een ander risico is dat biologische bestrijders kunnen wegtrekken, vooral insecten zoals sluipwespen. Dit maakt hun gebruik buiten kassen minder praktisch, omdat er geen garantie is dat ze in het specifieke gebied blijven waar ze nodig zijn voor plaagbestrijding.
Slotwoord
Hoewel biologische producten inderdaad bestrijdingsmiddelen bevatten, zijn deze uitsluitend niet-synthetisch. Dit is positief in vergelijking met synthetische pesticiden, maar het betekent niet dat biologische pesticiden geen effect kunnen hebben op onze gezondheid. Het streven moet zijn naar het eten van onbespoten gewassen, met je eigen groentetuin of het Demeter keurmerk als de optimale keuzes, ook al is dit vaak niet haalbaar. Hoewel biologische producten mogelijk sporen van bestrijdingsmiddelen kunnen bevatten, blijven ze een betere optie dan conventionele producten als het gaat om het minimaliseren van blootstelling aan synthetische pesticiden. Zowel synthetische als organische biopesticiden kunnen negatieve effecten hebben op de gezondheid en het milieu. Toch zijn groenten en fruit zeer voedzaam en bieden ze veel gezondheidsvoordelen als onderdeel van een evenwichtige voeding.
Bronnen:
- Barański M, Srednicka-Tober D, Volakakis N, et al. Higher antioxidant and lower cadmium concentrations and lower incidence of pesticide residues in organically grown crops: a systematic literature review and meta-analyses. Br J Nutr. 2014;112(5):794-811.
- Hurtado-Barroso S, Tresserra-Rimbau A, Vallverdú-Queralt A, Lamuela-Raventós RM. Organic food and the impact on human health. Crit Rev Food Sci Nutr. 2019;59(4):704-714.
- Curl CL, Beresford SAA, Fenske RA, et al. Estimating pesticide exposure from dietary intake and organic food choices: the Multi-Ethnic Study of Atherosclerosis (Mesa). Environ Health Perspect. 2015;123(5):475-483.
- Simeone V, Baser N, Perrelli D, Cesari G, El Bilali H, Natale P. Residues of rotenone, azadirachtin, pyrethrins and copper used to control Bactrocera oleae (Gmel.) in organic olives and oil. Food Additives & Contaminants: Part A. 2009;26(4):475-481.
- Miller HI. Buying ‘organic’ to get ‘authenticity’? Or safer and more nutritious food? Think again. And again. Mo Med. 2019;116(1):8-11.
- Winter CK, Davis SF. Organic foods. J Food Science. 2006;71(9):R117-R124.
- Are Pesticides in Foods Harming Your Health? By Matthew Thorpe, MD, PhD and Rachael Ajmera, MS, RD. Healthline.com.
-
Biologische bestrijding – Wikipedia. 2022, August 15.