Vorige maand verscheen er een belangrijk rapport van het grootschalige SPRINT-onderzoek, een Europees project waarin ook onze eigen Wageningen Universiteit een leidende rol speelt. De resultaten zijn behoorlijk zorgwekkend en geven een uniek inkijkje in hoe wijdverspreid pesticidenvervuiling werkelijk is. In Nederland werd ook uitgebreid onderzoek gedaan in het kader van dit internationale project. In dit artikel delen we de resultaten van dit onderzoek.
Het SPRINT-project onderzocht tussen 2020 en 2025 de impact van bestrijdingsmiddelen op mens en milieu in tien Europese landen plus Argentinië. Nederland was een van de onderzoekslocaties waar uitgebreid monsters werden genomen. Wat uit dit onderzoek naar voren komt, is schokkend: pesticiden zijn letterlijk overal terug te vinden.
Cocktaileffecten onderschat
Een van de meest verontrustende bevindingen is dat pesticiden bijna altijd voorkomen in complexe mengsels met andere chemicaliën. Soms bevatten deze cocktails zelfs stoffen die al jaren niet meer toegelaten zijn, maar nog steeds in het milieu aanwezig zijn. Het onderzoek toont aan dat de gecombineerde effecten van deze mengsels vaak sterker zijn dan de som van hun afzonderlijke delen.
Dit is problematisch omdat de huidige veiligheidstests meestal maar één stof tegelijk onderzoeken. In de praktijk wordt ons lichaam en het milieu voortdurend blootgesteld aan complexe combinaties van chemicaliën. Proeven met regenwormen, watervlooien en zoogdieren bevestigden dat realistische concentraties van pesticidemengsels behoorlijk grote negatieve effecten hebben, zelfs wanneer afzonderlijke stoffen binnen de veilige grenzen blijven.
Nederlandse bodem zwaar vervuild
Ook Nederlandse landbouwgronden blijken zwaar vervuild met bestrijdingsmiddelen. Deze stoffen werden gevonden in bodem, water, lucht en sediment. Wat de onderzoekers zorgen baart, is dat ze jarenlang kunnen blijven hangen in het milieu. Landbouwgronden functioneren zo als een soort opslagplaats voor bestrijdingsmiddelen, die dan langdurig risico’s kunnen vormen voor de gezondheid van het ecosysteem.
Zelfs op biologische boerderijen komen nog steeds pesticidemengsels voor, hoewel in lagere concentraties dan bij reguliere bedrijven. Dit laat zien hoe hardnekkig deze stoffen zijn en hoe ze zich verspreiden via lucht, water en bodem naar plaatsen waar ze niet worden gebruikt.
Gevolgen voor de gezondheid
Het onderzoek brengt ook verontrustende gevolgen voor onze gezondheid aan het licht. Proeven met muizen toonden aan dat sommige bestrijdingsmiddelen het microbioom kunnen verstoren, zelfs bij concentraties die als veilig worden beschouwd voor mensen. Een verstoorde darmflora kan de spijsvertering, hormoonhuishouding en zelfs de geestelijke gezondheid beïnvloeden. Bovendien kunnen bestrijdingsmiddelen via de darmflora het gedrag beïnvloeden door veranderingen die het brein bereiken. Voor zwangere vrouwen en jonge kinderen zijn de risico’s nog groter, omdat zij gevoeliger zijn voor zelfs lage doses pesticiden. De onderzoekers spreken het vermoeden uit dat er waarschijnlijk een sterke link is met vele ziektes, zoals parkinson en kanker.
Blootstelling via meerdere routes
Mensen komen niet alleen via voedsel in contact met bestrijdingsmiddelen. Het SPRINT-onderzoek laat zien dat we ook worden blootgesteld via vervuilde lucht en huisstof. Dit is vooral zorgwekkend voor boeren en mensen die vlak bij landbouwgebieden wonen, omdat zij ongemerkt aan een groot aantal residuen van bestrijdingsmiddelen kunnen worden blootgesteld. In huisstof van Nederlandse boerderijen werden gemiddeld 80 verschillende bestrijdingsmiddelen aangetroffen. Zelfs in huizen van biologische boeren werden nog 65 verschillende pesticiden gevonden. Van de 197 verschillende pesticiden die in totaal in huisstof werden aangetroffen, heeft 43% zeer toxische eigenschappen. Kinderen lopen extra risico omdat ze meer hand-mondcontact hebben en vaker over de grond kruipen. Kleine stofdeeltjes kunnen via de lucht worden ingeademd, maar de belangrijkste route is direct contact met stoffige oppervlakken gevolgd door hand-mondcontact.
Huisdieren geven extra risico
Een opvallende bevinding van dit SPRINT-onderzoek, die afgelopen vrijdag in de Volkskrant werd belicht, is dat eigenaren van huisdieren gemiddeld meer pesticiden in hun lichaam hebben. De onderzoekers vonden bijvoorbeeld fipronil op de polsbandjes van deelnemers, waarschijnlijk afkomstig van vlooien- en tekenmiddelen voor honden en katten. Nog zorgwekkender is dat er ook resten werden gevonden van chlorpyrifos, een insectenverdelger die al vijf jaar verboden is, maar nog steeds in onze huizen wordt aangetroffen. Het onderzoek toonde ook de aanwezigheid aan van piperonyl butoxide, een stof die de afbraak van andere pesticiden remt. Dit betekent dat insecticiden langer actief blijven in ons lichaam, terwijl je juist wilt dat ze snel worden afgebroken.
NTR Wetenschap belicht verontrustende bevindingen
Naar aanleiding van de SPRINT-resultaten heeft NTR Wetenschap een informatieve video geplaatst op YouTube, waarin wordt uitgelegd waarom we pesticiden verkeerd testen. Er komen bijzonder alarmerende bevindingen naar voren. Zo toont onderzoek aan dat wanneer pesticiden in ons lichaam worden afgebroken door de lever, de afbraakproducten soms juist langer in het bloed blijven circuleren dan de oorspronkelijke stof. Over de mogelijke schadelijkheid van deze afbraakproducten weten we nauwelijks iets. Bovendien blijkt dat zelfs biologische boeren pesticiden in hun bloed hebben, ondanks dat zij zelf geen chemische bestrijdingsmiddelen gebruiken. Dit is nogmaals een duidelijke aanwijzing dat deze toxische stoffen inmiddels wijdverspreid in ons leefmilieu te vinden zijn en invloed kunnen uitoefenen op ieders gezondheid.
Europese onderzoekers luiden noodklok
In een afsluitende videoboodschap op YouTube waarschuwen de SPRINT-onderzoekers dat de huidige EU-beoordelingen de werkelijke gezondheidsrisico’s van pesticiden waarschijnlijk onderschatten. Na vijf jaar intensief onderzoek zijn zij bezorgd over de langetermijneffecten van blootstelling aan pesticidenmengsels. Bijzonder verontrustend is de ontdekking dat er in sommige Europese zoetwateren concentraties pesticiden werden gevonden die boven de door de EU vastgestelde veiligheidsdrempels liggen. Ook werden er nog steeds resten aangetroffen van DDE, een giftig afbraakproduct van het al decennia verboden DDT.
Wat kun je zelf doen?
Gelukkig zijn er flink wat maatregelen die je kunt nemen om je blootstelling aan bestrijdingsmiddelen te verminderen:
- Kies zoveel mogelijk voor biologische voeding, zeker bij producten zoals appels, aardbeien, druiven en bladgroenten. Als bio te duur is, kun je ook de Pesticiden Eetwijzer van PAN Europe checken voor groente & fruit met relatief weinig bestrijdingsmiddelen.
- Was reguliere groente en fruit zeer grondig onder stromend water en schil ze als dat kan. Goed schrobben met een groenteborstel is ook verstandig.
- Sluit ramen tijdens het spuitseizoen en ventileer je huis alleen op momenten dat er niet gespoten wordt, zoals vroeg in de ochtend of later op de avond.
- Trek buitenschoenen uit voordat je naar binnen gaat. Zo voorkom je dat pesticiden via schoenen je huis in worden gebracht.
- Dweil regelmatig en neem oppervlakken af met een vochtig doekje. Droog stof afnemen zorgt juist dat deeltjes weer opwaaien.
- Gebruik een stofzuiger met HEPA-filter om fijnstof en pesticiden in huisstof effectief op te vangen.
- Overweeg ook een HEPA-luchtreiniger, vooral als je in een gebied woont met veel landbouwactiviteit. Deze apparaten kunnen toxische stoffen, zoals bestrijdingsmiddelen die via de lucht je huis binnenkomen, helpen filteren.
- Vermijd chemische bestrijdingsmiddelen in huis of tuin. Gebruik liever natuurlijke alternatieven tegen onkruid of bladluizen.
- Let bij huisdieren op middelen tegen vlooien en teken. Sommige producten bevatten werkzame stoffen die ook in landbouwpesticiden zitten.
- Overweeg veiligere alternatieven op basis van citriodiol om muggen en teken op afstand te houden zoals natuurlijke anti-muggenspray of Anti-Teek Spray van Care Plus.
Slotwoord
De bevindingen van het SPRINT-onderzoek zijn een wake-up call en maken duidelijk dat we niet alleen losse stoffen moeten onderzoeken, maar juist ook moeten kijken naar hoe specifieke combinaties van bestrijdingsmiddelen zich gedragen onder realistische omstandigheden. Het huidige beleid is veel te soft en de industrie heeft waarschijnlijk een flinke vinger in de pap. De SPRINT-onderzoekers zeggen dat mensen in Denemarken minder pesticiden in hun huisstof hadden. Zij vermoeden dat dit komt doordat dit land eerder een pesticidentax had ingevoerd. Hopelijk trekt ons land snel een sprintje naar betere regelgeving die het cocktaileffect en de risico’s van afbraakstoffen serieus neemt.
