De Europese Unie gaat binnenkort het gebruik van de giftige chemische stof PFAS verbieden voor antiaanbaklagen in pannen en op kleding. Het verbod geldt echter opvallend genoeg niet voor het gebruik als bestrijdingsmiddel op groenten en fruit. Uit recent onderzoek van de krant Trouw is gebleken dat boeren PFAS inmiddels op grote schaal op hun gewassen spuiten. In deze editie bekijken we wat de gevolgen hiervan zijn voor ons voedsel en onze gezondheid.
PFAS is een groep van 5000 stoffen die het element fluor bevatten. Het zijn onnatuurlijke, door de mens gemaakte stoffen, die zowel het milieu als onze gezondheid kunnen schaden. Nu blijkt dat er verschillende varianten van PFAS bestaan. Sommige zijn zeer moeilijk afbreekbaar en staan bekend als ‘forever chemicals’, terwijl andere varianten juist gemakkelijker afbreken. De PFAS-varianten die gebruikt worden in pesticiden, blijken de makkelijk afbreekbare varianten te zijn. Deze blijven slechts enkele weken in de natuur en zijn daardoor minder schadelijk. Helaas blijven de resten wel voor langere tijd aanwezig op de schil van groenten en fruit, waardoor we ze binnenkrijgen, wat een groot gevaar vormt voor onze gezondheid. Deze stoffen, die volgens experts zeer giftig zijn, zouden we absoluut niet binnen mogen krijgen!
Gebruik PFAS-bestrijdingsmiddelen stijgt in rap tempo
Het gebruik van fluorhoudende pesticiden blijkt de afgelopen jaren flink te zijn toegenomen. In 2018 werd nog ‘slechts’ 122 ton gebruikt, maar in 2021 was dit bijna verdubbeld. De pesticiden worden veel in bestrijdingsmiddelen gebruikt omdat ze hierdoor heel makkelijk aan planten (blijven) hechten.
PFAS wordt vaak teruggevonden op voedsel
Drie veelgebruikte fluoride-pesticiden zijn fluazinam, flutolanil en fluopyram. De schadelijkheid verschilt per stof, maar uit een studie bij ratten weten we dat deze stoffen afwijkingen kunnen veroorzaken bij de foetus. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit heeft residuen van het fluoride-pesticide fluazinam gevonden op 64% van de onderzochte aardbeien en 40% van de kersen.
Boeren zijn zich van geen kwaad bewust
Uit navraag bij de boeren blijkt dat zij niet doorhebben dat ze in feite een bestrijdingsmiddel gebruiken dat PFAS bevat. Boeren moeten namelijk op zoek naar krachtigere bestrijdingsmiddelen, omdat insecten en virussen resistent worden tegen de veelgebruikte bestrijdingsmiddelen. Pesticiden op basis van fluor zijn krachtiger en effectiever. Zo zorgen de waterafstotende eigenschappen ervoor dat een regenbui de actieve en giftige stoffen niet wegspoelt. PFAS zelf heeft geen antimicrobiële eigenschappen, maar zorgt er wel voor dat de andere stoffen in de cocktail op de plant aanwezig blijven.
PFAS nauwelijks van groente en fruit af te wassen
Veel PFAS-stoffen breken niet af en hopen zich op in het grondwater. Planten krijgen deze stoffen daardoor binnen via hun wortels, waardoor ze ook in de gewassen en vruchten terechtkomen. Omdat boeren bestrijdingsmiddelen direct op groente en fruit aanbrengen en PFAS waterafstotend is, kan het niet zomaar even onder de kraan worden afgespoeld. Het gevolg is dat PFAS zich ophoopt in het lichaam. Het is zorgwekkend dat het immuunsysteem door PFAS kan verzwakken, waardoor we sneller ziek kunnen worden. Zo blijkt dat PFAS in grotere hoeveelheden onze leverfunctie kan aantasten, maar ook het cholesterolgehalte kan verhogen en de vruchtbaarheid kan verminderen (1). Het specifieke effect hangt weer af van het soort PFAS dat zich in het lichaam heeft opgehoopt. Sommige soorten worden zelfs in verband gebracht met het ontstaan van kanker (2, 3).
Nederland is grootverbruiker
In vergelijking met Duitsland en Frankrijk is Nederland, volgens het Pesticide Action Network Netherlands (PAN) in het Financieel Dagblad, een grootverbruiker van bestrijdingsmiddelen die PFAS bevatten. Uit een eerste inventarisatie blijkt dat er in Nederland per hectare veel meer van deze pesticiden worden verkocht dan in Frankrijk en Duitsland. De drinkwaterbedrijven maken zich op dit moment grote zorgen over de enorme toename aan PFAS in onze waterbronnen en stellen dat mens en milieu onvoldoende beschermd worden tegen de gevaren van PFAS.
Wat kunnen we hieraan doen?
Het beste is om over te schakelen op biologische voeding, omdat volgens een zeer recente studie biologische gewassen veel minder PFAS bevatten dan traditionele (4). Dezelfde studie meldt ook dat groenten en fruit uit de diepvries het minste PFAS bevatten en kant-en-klare ‘ready-to-eat’ voedsel weer het meest. Er zijn geen studies gedaan naar het verwijderen van PFAS van groenten en fruit, maar uit eerdere studies weten we dat het kan helpen om de schil goed onder de kraan te schrobben met een borstel (5). Een andere mogelijkheid is uiteraard om je groenten en fruit te schillen, maar daarmee gaan helaas ook waardevolle voedingsstoffen in de schil verloren (6).
De toekomst
Op 7 februari 2023 werd een Europees voorstel gepubliceerd voor een verbod op PFAS, dat vanaf 2025 zal gelden. Het verbod zal gelden voor de productie, het gebruik, de verkoop en de import van meer dan 10.000 chemische stoffen. Deze stoffen zitten in duizenden producten die dagelijks worden gebruikt, zoals antiaanbak pannen, cosmetica, textiel en verf. Opmerkelijk genoeg geldt het verbod niet voor PFAS in bestrijdingsmiddelen. De reden dat PFAS in bestrijdingsmiddelen niet wordt verboden is dat dit zogenaamd al voldoende gedekt en gereguleerd zou zijn onder de Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Wgb). Volgens deze wet zouden bestrijdingsmiddelen in Europa geen nadelige effecten mogen hebben op mens en milieu. Toch is dit wel degelijk het geval en daarom pleit het PAN ervoor om PFAS in de toekomst ook in bestrijdingsmiddelen te verbieden. Het is frustrerend dat dit op dit moment nog niet het geval is, waardoor we te maken hebben met deze harde realiteit. Het is voorlopig dus vooral hopen dat PFAS in de nabije toekomst ook in bestrijdingsmiddelen verboden gaat worden.
