Koninginnengelei, ook vaak ‘royal jelly’ genoemd, bevat voedingsstoffen met ontstekingsremmende en antioxiderende effecten die je algehele gezondheid ten goede kunnen komen. Voordelen zijn onder andere ondersteuning van het immuunsysteem en de menopauze. Koninginnengelei is een gelatineachtige substantie die wordt geproduceerd door honingbijen om de koninginnen en hun jongen te voeden. Het wordt vaak verkocht als voedingssupplement voor de behandeling van verschillende lichamelijke kwalen en chronische ziekten. Hoewel het al lang in de traditionele geneeskunde wordt gebruikt, blijven de toepassingen in de westerse geneeskunde controversieel. Hieronder worden 12 potentiële voordelen van koninginnengelei besproken.
1. Bevat een verscheidenheid aan voedingsstoffen
Koninginnengelei bestaat uit water, koolhydraten, eiwitten en vet (1). De volledige chemische samenstelling van koninginnengelei is onbekend, maar de positieve effecten op de gezondheid worden toegeschreven aan de unieke eiwitten en vetzuren (1, 2). Deze omvatten negen glycoproteïnen die samen bekend staan als de belangrijkste koninginnengelei-eiwitten (MRJP’s) en twee vetzuren, trans-10-hydroxy-2-deceenzuur en 10-hydroxydecaanzuur (2). Koninginnengelei bevat ook verschillende B-vitamines en spoorelementen. De samenstelling van voedingsstoffen verschilt echter aanzienlijk tussen bronnen van koninginnengelei (1). Enkele van de typische vitaminen in koninginnengelei zijn:
- Thiamine (B1)
- Riboflavine (B2)
- Pantotheenzuur (B5)
- Pyridoxine (B6)
- Niacine (B3)
- Foliumzuur (B11)
- Inositol (B8)
- Biotine (B7)
Deze voedingsstoffen zijn mogelijk verantwoordelijk voor een deel van de potentiële gezondheidsvoordelen van koninginnengelei, maar er is meer onderzoek nodig naar deze unieke stof.
Kortom: Koninginnengelei bevat water, koolhydraten, eiwitten, vetten, B-vitamines en spoorelementen. De unieke eiwitten en vetzuren kunnen de reden zijn voor de potentiële voordelen voor de gezondheid.
2. Kan antioxiderende en ontstekingsremmende effecten hebben
Van koninginnengelei wordt algemeen beweerd dat het ontstekingen en oxidatieve stress vermindert. In verschillende reageerbuis- en dierstudies blijken specifieke aminozuren, vetzuren en fenolverbindingen in koninginnengelei krachtige antioxidatieve effecten te hebben (3). Bovendien hebben verschillende reageerbuisstudies aangetoond dat er minder ontstekingsbevorderende stoffen vrijkomen uit immuuncellen die met koninginnengelei zijn behandeld (4, 5, 6). Hoewel deze resultaten veelbelovend zijn, ontbreken studies bij mensen. Er zijn meer gegevens nodig om definitieve conclusies te kunnen trekken over de behandeling van ontstekingen met koninginnengelei.
Kortom: Sommige dier- en reageerbuisstudies wijzen erop dat koninginnengelei antioxidatieve en ontstekingsremmende effecten kan hebben. Uitgebreid onderzoek ontbreekt echter.
3. Kan het risico op hartziekten verlagen door het cholesterolgehalte te beïnvloeden
Zowel dierlijke als menselijke studies tonen aan dat koninginnengelei het cholesterolgehalte positief kan beïnvloeden, wat het risico op hartaandoeningen kan verminderen. Hoewel het exacte mechanisme onduidelijk blijft, kunnen specifieke eiwitten in koninginnengelei bijdragen aan cholesterolverlaging (7). Uit een 12 weken durend onderzoek bleek dat de totale en “slechte” LDL-cholesterolwaarden van konijnen die koninginnengelei kregen toegediend aanzienlijk waren verlaagd, met respectievelijk 28% en 23% (8). Ook werd in een onderzoek van een maand een verlaging van 11% en 4% van het totale en “slechte” LDL-cholesterolgehalte gezien bij mensen die dagelijks ongeveer 3 gram koninginnengelei namen (9). Een ander klein onderzoek onder mensen vond daarentegen geen significante verschillen in cholesterolwaarden tussen deelnemers die werden behandeld met koninginnengelei en deelnemers die een placebo kregen (10). Hoewel deze onderzoeken veelbelovend zijn, is er meer onderzoek nodig om de invloed van koninginnengelei op de gezondheid van het hart beter te begrijpen.
Kortom: Enig onderzoek bij dieren en mensen wijst uit dat supplementen met koninginnengelei het cholesterolgehalte verlagen. Er zijn echter meer onderzoeken nodig om deze resultaten te bevestigen.
4. Kan helpen bij wondgenezing en huidherstel
Koninginnengelei – zowel oraal als plaatselijk gebruikt – kan wondgenezing en andere inflammatoire huidaandoeningen ondersteunen. Het staat bekend om zijn antibacteriële werking, die wonden schoon en vrij van infecties kan houden (11). Een dierstudie toonde een toename van de collageenproductie aan bij ratten die koninginnengelei-extract kregen. Collageen is een structureel eiwit dat essentieel is voor huidherstel (12). Een reageerbuisstudie toonde een aanzienlijk verbeterd weefselherstelvermogen in menselijke cellen die behandeld waren met koninginnengelei (13). In een recenter onderzoek bij mensen werd daarentegen geen verschil waargenomen in wondgenezing tussen een controlegroep en deelnemers die diabetische voetzweren plaatselijk behandelden met koninginnengelei (14). Er is daarom meer onderzoek nodig naar de effecten van koninginnengelei op wondgenezing en weefselherstel.
Kortom: Sommige onderzoeken wijzen uit dat koninginnengelei de productie van eiwitten die betrokken zijn bij weefselherstel kan verbeteren. Meer onderzoek is echter nodig.
5. Specifieke eiwitten kunnen bloeddruk verlagen
Koninginnengelei kan je hart en bloedsomloop beschermen door de bloeddruk te verlagen. Verschillende reageerbuisstudies geven aan dat specifieke eiwitten in koninginnengelei gladde spiercellen in je aderen en slagaders ontspannen, waardoor de bloeddruk daalt (15). In een recente dierstudie werd een supplement onderzocht dat koninginnengelei combineert met andere van bijen afkomstige stoffen. Er werd een significante verlaging van de bloeddruk vastgesteld. De exacte rol van koninginnengelei in dit supplement is echter onduidelijk (16). Er is meer onderzoek nodig om het verband tussen koninginnengelei en de bloeddruk te begrijpen.
Kortom: Hoewel voorlopig onderzoek aangeeft dat specifieke eiwitten in koninginnengelei de bloeddruk kunnen verlagen, is meer onderzoek nodig.
6. Reguleert de bloedsuikerspiegel door oxidatieve stress en ontstekingen te verminderen
Koninginnengelei kan ook de bloedsuikercontrole en insulinegevoeligheid verbeteren door oxidatieve stress en ontstekingen te verminderen. Meerdere dierstudies toonden een verhoogde insulinegevoeligheid en een duidelijk beschermend effect op het alvleesklier-, lever- en voortplantingsweefsel bij obese, diabetische ratten die behandeld werden met koninginnengelei (17, 18, 19). Een klein, zes maanden durend onderzoek bij mensen toonde een verlaging van 20% aan van de nuchtere bloedsuikerspiegel bij gezonde mensen die dagelijks koninginnengelei innamen (10). Onderzoek naar dit onderwerp is echter beperkt.
Kortom: Meerdere dierstudies geven aan dat koninginnengelei de insulinegevoeligheid kan verhogen en de bloedsuikercontrole kan verbeteren. Onderzoek bij mensen is echter beperkt.
7. Antioxidanteigenschappen kunnen een gezonde hersenfunctie ondersteunen
Koninginnengelei kan de hersenfunctie stimuleren. Eén onderzoek wees uit dat muizen die stress hadden en werden behandeld met koninginnengelei lagere niveaus van stresshormonen en een robuuster centraal zenuwstelsel hadden dan de controlegroep (20). Een apart onderzoek resulteerde in een verbeterd geheugen en verminderde symptomen van depressie bij postmenopauzale ratten die koninginnengelei kregen (21). Een ander dieronderzoek toonde aan dat ratten die werden behandeld met koninginnengelei beter in staat waren om bepaalde chemische afzettingen in de hersenen die in verband worden gebracht met de ziekte van Alzheimer te verwijderen (8). De meeste van deze onderzoeken schrijven het beschermende effect op hersen- en zenuwweefsel toe aan de antioxidatieve werking van koninginnengelei. Hoewel deze gegevens bemoedigend zijn, is onderzoek onder mensen nodig.
Kortom: Meerdere dierstudies wijzen erop dat koninginnengelei de hersenfunctie kan verbeteren, hoewel onderzoek bij mensen ontbreekt.
8. Kan de traanafscheiding verhogen en chronisch droge ogen behandelen
Koninginnengelei kan droge ogen behandelen als het oraal wordt ingenomen. Eén dierstudie en één kleine studie bij mensen toonden verbeteringen aan in chronisch droge ogen bij mensen die oraal werden behandeld met koninginnengelei. De resultaten wijzen erop dat de gelei de traanafscheiding van de traanklieren in de ogen kan verhogen (22, 23). Er werden geen nadelige effecten gerapporteerd uit het onderzoek bij mensen. Koninginnengelei zou dus kunnen dienen als een oplossing met een laag risico voor chronisch droge ogen. Houd in gedachten dat deze zeer kleine steekproef niet bewijst dat koninginnengelei in staat is om de droge ogen van de meeste mensen te behandelen. Daarvoor is meer onderzoek nodig.
Kortom: Uit een klein aantal gegevens blijkt dat koninginnengelei de traanafscheiding kan verhogen bij mensen met chronisch droge ogen. Verdere studies zijn echter noodzakelijk.
9. Kan op verschillende manieren veroudering tegengaan
Koninginnengelei kan het verouderingsproces op verschillende manieren vertragen. Enkele onderzoeken wijzen uit dat ratten die oraal werden behandeld met koninginnengelei een langere levensduur en betere cognitieve prestaties hadden (24). Koninginnengelei wordt soms gebruikt in huidverzorgingsproducten voor het behoud van een gezonde, jonger uitziende huid. Uit dieronderzoek blijkt dat koninginnengelei een verhoogde collageenproductie en bescherming tegen huidbeschadiging door blootstelling aan UV-straling kan ondersteunen (12, 25). Aangezien er bij mensen onvoldoende onderzoek is gedaan naar de voordelen van oraal of uitwendig gebruik van koninginnengelei tegen veroudering, zijn er meer studies nodig.
Kortom: Koninginnengelei kan enkele veelvoorkomende symptomen van veroudering verminderen, maar onderzoek hiernaar ontbreekt.
10. Kan een gezond immuunsysteem ondersteunen
Koninginnengelei kan de natuurlijke afweerreactie van je lichaam tegen lichaamsvreemde bacteriën en virussen versterken (26). Van MRJP’s en vetzuren in koninginnengelei is bekend dat ze de antibacteriële activiteit bevorderen, wat de incidentie van infecties kan verminderen en de immuunfunctie kan ondersteunen (11). De meeste toepasselijke gegevens komen echter uit dier- en reageerbuisonderzoek. Daarom zijn er meer onderzoeken bij mensen nodig om deze effecten te bevestigen.
Kortom: Sommige dier- en reageerbuisonderzoeken ondersteunen de antimicrobiële effecten van koninginnengelei en geven aan dat deze stof het immuunsysteem kan versterken. Studies bij mensen ontbreken echter.
11. Vermindert bijwerkingen van kankerbehandeling
Chemotherapie en andere kankerbehandelingen hebben aanzienlijke negatieve bijwerkingen, waaronder hartfalen, ontstekingen en maag-darmproblemen. Koninginnengelei kan sommige negatieve bijwerkingen van bepaalde kankerbehandelingen verminderen. Eén onderzoek toonde een significante vermindering van door chemotherapie veroorzaakte hartschade bij ratten die koninginnengelei kregen (27). Een zeer klein onderzoek bij mensen wees uit dat plaatselijk aangebrachte koninginnengelei mucositis kan voorkomen, een bijwerking van kankerbehandeling die pijnlijke zweren in het spijsverteringskanaal veroorzaakt (28). Hoewel deze onderzoeken bemoedigend zijn, geven ze geen definitieve conclusies over de rol van koninginnengelei bij de behandeling van kanker. Meer onderzoek is gerechtvaardigd.
Kortom: Koninginnengelei kan bepaalde bijwerkingen van de behandeling van kanker behandelen. Er is echter meer onderzoek nodig.
12. Kan bepaalde overgangsklachten behandelen
Koninginnengelei kan ook overgangsklachten behandelen. De menopauze veroorzaakt een afname van de circulerende hormonen die gepaard gaat met lichamelijke en geestelijke bijwerkingen, zoals pijn, geheugenverlies, depressie en angst. Eén onderzoek toonde aan dat koninginnengelei effectief was bij het verminderen van depressie en het verbeteren van het geheugen bij postmenopauzale ratten (21). Een ander onderzoek onder 42 postmenopauzale vrouwen stelde vast dat een dagelijks supplement van 800 mg koninginnengelei gedurende 12 weken effectief was bij het verminderen van rugpijn en angst (29). Houd er rekening mee dat er nog wel meer onderzoek nodig is.
Kortom: Koninginnengelei kan mogelijk overgangsklachten effectief behandelen, hoewel meer onderzoek nodig is.
Dosering en supplementen
Omdat het onderzoek relatief beperkt is, is er nog geen vaste aanbevolen dosering voor koninginnengelei vastgesteld. Als voedingssupplement is koninginnengelei verkrijgbaar in zijn natuurlijke vorm – een gelachtige substantie – of in poeder- of capsulevorm. Er zijn voordelen waargenomen bij een breed scala aan doseringen. Huidig onderzoek ondersteunt mogelijke voordelen bij 300-6.000 mg per dag (30). Koninginnengelei kan ook plaatselijk op je huid worden aangebracht en zit soms in commercieel verkrijgbare huidverzorgingsproducten. Als je nog nooit koninginnengelei hebt gebruikt, kun je het beste beginnen met een zeer kleine dosis om ernstige allergische reacties en bijwerkingen te voorkomen.
Kortom: Er is geen officiële aanbevolen dosering voor koninginnengelei. Huidig onderzoek wijst op mogelijke voordelen bij 300-6.000 mg per dag.
Risico’s en bijwerkingen
Hoewel koninginnengelei waarschijnlijk veilig is voor de meesten, is het niet zonder risico’s. Omdat het een bijenproduct is, moeten mensen met allergieën voor bijensteken, stuifmeel of andere allergenen uit de omgeving voorzichtig zijn. Sommige milieuverontreinigende stoffen, zoals pesticiden, zijn ook aangetroffen in koninginnengelei en kunnen leiden tot allergische reacties (2). Hoewel het gebruik van koninginnengelei waarschijnlijk veilig is voor de meeste mensen, zijn er af en toe ernstige bijwerkingen gemeld. Deze omvatten (2):
- Astma
- Anafylaxie
- Contactdermatitis
Sommige van deze extreme reacties kunnen zelfs dodelijk zijn.
Kortom: Hoewel koninginnengelei over het algemeen als veilig wordt beschouwd, kan het leiden tot ernstige allergische reacties.
Om te onthouden
Hoewel koninginnengelei al eeuwenlang wordt gebruikt in oude geneeskundige praktijken, is het grotendeels verworpen door westerse medici vanwege een gebrek aan onderzoek. Toch wordt dit bijenproduct – dat anders is dan honing – nog steeds vaak gebruikt als alternatieve behandeling voor verschillende lichamelijke en geestelijke kwalen. Tot op heden zijn veel gezondheidsclaims over koninginnengelei nog niet bewezen. Het grootste deel van het beschikbare onderzoek is beperkt tot dierproeven en reageerbuisonderzoek of zeer kleine onderzoeken bij mensen. Het innemen van koninginnengelei is niet 100% risicovrij. Er zijn af en toe ernstige bijwerkingen gemeld, zoals anafylaxie. Hoewel het huidige onderzoek veelbelovend is, is er meer onderzoek nodig om te bepalen hoe koninginnengelei in een gezonde levensstijl past (met toestemming vertaald).
