Je hebt waarschijnlijk gezien dat de meeste kunststoffen die je tegenwoordig koopt het label “BPA-vrij” dragen. Maar je vraagt je misschien af wat dat precies betekent en waarom het belangrijk is. Bisfenol-A (BPA) is een industriële chemische stof die wordt gebruikt bij de productie van kunststoffen en wordt toegevoegd aan vele commerciële producten, waaronder bewaarbakjes, zuigflessen, plastic waterflessen, toiletartikelen en menstruatieproducten. Het wordt sinds de jaren 60 gebruikt om sterke en veerkrachtige kunststoffen te maken voor voedselverpakking en keukengerei (1). Sommige mensen zijn bezorgd over het lekken van BPA in voedsel en dranken, want sommige onderzoeken suggereren dat blootstelling aan BPA kan leiden tot een aantal gezondheidsproblemen. Dit artikel geeft een gedetailleerd overzicht van BPA en de mogelijke gezondheidseffecten ervan.
Waarom is er bezorgdheid over BPA?
Veel mensen maken zich zorgen over de blootstelling aan BPA. Een van de belangrijkste redenen voor deze bezorgdheid is dat BPA uit voedsel- of drankverpakkingen kan lekken en in het voedsel of de dranken kan terechtkomen die je consumeert. Dat geldt vooral voor voeding of drank die lange tijd bewaard kan worden in verpakkingen met BPA, zoals tomaten in blik of water in flessen. Dat geldt ook voor plastic dat verhit kan worden, aangezien hitte ervoor kan zorgen dat er extra BPA uit lekt – bijvoorbeeld voedsel dat bedoeld is om in de magnetron in plastic bakjes te worden opgewarmd of dranken die in de magnetron in plastic bekers worden opgewarmd (2). In feite is blootstelling aan BPA zo wijdverspreid dat onderzoek suggereert dat de meeste mensen ouder dan 6 jaar meetbare hoeveelheden BPA in hun urine hebben. Eén studie constateerde bij ongeveer 85% van de Koreaanse kinderen jonger dan 2 jaar detecteerbare niveaus van BPA in hun urine (3, 4). Onderzoekers hebben ontdekt dat blootstelling aan BPA verband houdt met een aantal gezondheidsproblemen, gedeeltelijk omdat BPA de structuur en functie van het hormoon oestrogeen nabootst (5). Dat betekent dat BPA zich kan binden aan oestrogeenreceptoren en lichamelijke processen kan beïnvloeden, zoals groei, celherstel, foetale ontwikkeling, energieniveaus en voortplanting. Bovendien kan BPA ook inwerken op andere hormoonreceptoren, zoals die van de schildklier, waardoor hun functie verandert (6). Je lichaam is gevoelig voor veranderingen in de hormoonspiegel, wat de reden is waarom men denkt dat het vermogen van BPA om oestrogeen na te bootsen en andere hormonen te verstoren, de gezondheid beïnvloedt. Je lichaam is gevoelig voor veranderingen in hormoonspiegels; dat is dan ook waarom wordt aangenomen dat de gezondheid wordt beïnvloed door het vermogen van BPA om oestrogeen na te bootsen, of andere hormonen te beïnvloeden.
BPA-blootstelling en veilige niveaus
Volgens een rapport uit 2014 van de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) is een blootstelling van minder dan 5 mg per kg lichaamsgewicht per dag veilig (7). De meeste mensen worden slechts blootgesteld aan 0,2-0,5 microgram per kg lichaamsgewicht per dag (7). In feite erkent de FDA BPA nog steeds als een veilig additief in voedselverpakkingen, hoewel het agentschap fabrikanten verbood BPA te gebruiken in blikjes babyvoeding, babyflessen en drinkbekers in 2012 (1). Niettemin suggereert nieuw onderzoek dat – zelfs bij vastgestelde “veilige” niveaus – blootstelling aan BPA een verscheidenheid van gezondheidsproblemen kan veroorzaken of ertoe kan bijdragen (8). Er is meer onderzoek nodig om te begrijpen of er een ‘veiligheidsdrempel’ bestaat voor blootstelling aan BPA of dat het bij elk niveau van blootstelling schade kan veroorzaken.
Kortom: BPA wordt in veel plastic producten aangetroffen, en helaas kan het in voedsel en dranken terechtkomen en vervolgens in ons lichaam worden opgenomen. Als een oestrogeen-achtige verbinding kan het sommige gezondheidsproblemen veroorzaken.
Welke producten kunnen BPA bevatten?
Veel voorkomende producten die BPA kunnen bevatten zijn onder meer (9):
- Producten verpakt in plastic verpakkingen
- Ingeblikt voedsel
- Toiletartikelen
- Menstruatieproducten
- Ontvangstbewijzen uit thermische printers
- CD’s en DVD’s
- Huishoudelijke elektronica
- Brillenglazen
- Sportuitrusting
- Tandheelkundige vulmiddelen
Zelfs sommige drinkwaterleidingen zijn bekleed met epoxyharsen die BPA bevatten (3). In het algemeen worden verpakkingen die BPA kunnen bevatten, gemarkeerd met recyclingcode #3 of #7 (3).
Kortom: BPA kan worden aangetroffen in veel algemeen gebruikte producten van plastic en papier.
Mogelijke gezondheidseffecten van blootstelling aan BPA
Kan onvruchtbaarheid veroorzaken bij mannen en vrouwen
BPA kan verschillende aspecten van de mannelijke en vrouwelijke vruchtbaarheid beïnvloeden. Als fyto-oestrogeen, een plantaardige verbinding die oestrogeen nabootst, kan het zowel bij mannen als bij vrouwen op de oestrogeenreceptoren inwerken om ontstekingen te bevorderen of schade aan de cellen te veroorzaken via een proces dat oxidatieve stress wordt genoemd (10). De schade kan zich op verschillende manieren manifesteren. In één studie hadden mannelijke muizen die met BPA behandeld drinkwater kregen lagere testosteronniveaus, verminderde spermakwaliteit, en grotere onvruchtbaarheid vergeleken met muizen die gewoon drinkwater kregen (11). Bij vrouwelijke muizen hebben onderzoekers ontdekt dat blootstelling aan BPA de vruchtbaarheid vermindert door het hormoon estradiol te verlagen, het aantal gezonde eicellen te verminderen en een negatieve invloed te hebben op het vermogen van een bevruchte eicel om zich in de baarmoeder te nestelen (12). Blootstelling aan BPA lijkt ook het vrouwelijk voortplantingssysteem voortijdig te verouderen, hetgeen hormonale veranderingen en verminderde vruchtbaarheid veroorzaakt (12). BPA is ook in verband gebracht met endometriose en polycysteus ovariumsyndroom (PCOS) in dierstudies (12). Hoewel dergelijke effecten opmerkelijk zijn, zijn meer studies nodig om het bewijsmateriaal te versterken. Veel van het bewijs dat we hebben is afkomstig van muizenstudies, die niet noodzakelijk indicatief zijn voor hoe BPA de menselijke vruchtbaarheid beïnvloedt (13).
Wordt in verband gebracht met zwaarlijvigheid, hartziekten en diabetes type 2
De ontstekingsbevorderende effecten van BPA kunnen bijdragen aan ongewenste gewichtstoename, samen met de ontwikkeling van hartziekten en diabetes type 2. Naast binding aan oestrogeenreceptoren, kan BPA zich ook binden aan andere hormoonreceptoren, waardoor adipogenese (vetophoping) veroorzaakt wordt (14, 15). BPA kan ook stress veroorzaken in je lichaam door de mitochondriën te beschadigen (de energiefabriekjes in elk van je cellen). Stress kan leiden tot chronische ontsteking, een immuunrespons die de manier waarop je lichaam je gewicht, eetlust en hormoonniveaus regelt kan veranderen (15). Chronische ontsteking wordt in verband gebracht met een verhoogd risico op zwaarlijvigheid, hartziekten en diabetes type 2 (16).
Kan andere gezondheidsproblemen veroorzaken
Naast het verband met onvruchtbaarheid, worden BPA en andere kunststoffen in verband gebracht met geboorteafwijkingen en gezondheidsproblemen bij kinderen. Er zijn veel verschillende manieren waarop kunststoffen een gezonde groei van het embryo, de foetus of de kindertijd kunnen verstoren, omdat zij in de placenta en de moedermelk terecht kunnen komen (14). Zich ontwikkelende foetussen kunnen BPA niet afbreken, waardoor ze gevoeliger zijn voor blootstelling. Er zijn aanwijzingen dat blootstelling aan BPA in de baarmoeder de genexpressie kan beïnvloeden, wat kan bijdragen tot een verscheidenheid van gezondheidsproblemen, waaronder een verhoogd risico op zwaarlijvigheid en stofwisselingsziekten (14). Lage niveaus van blootstelling aan BPA zijn ook in verband gebracht met de ontwikkeling van bepaalde kankers, waaronder eierstokkanker, borstkanker, prostaatkanker en darmkanker. Bovendien is er enig bewijs uit reageerbuisstudies dat BPA de effectiviteit van chemotherapiemedicijnen kan verminderen (17). Onthoud echter dat er meer onderzoek nodig is om een beter inzicht te krijgen in de effecten van blootstelling aan BPA op mensen.
Kortom: Blootstelling aan BPA is in verband gebracht met verscheidene gezondheidsproblemen, waaronder onvruchtbaarheid, zwaarlijvigheid, hartziekten, diabetes type 2 en kanker.
Hoe kun je je blootstelling minimaliseren
Hoewel er meer onderzoek nodig is, lijkt BPA wel samen te hangen met een aantal negatieve effecten. Het is misschien goed om je blootstelling aan BPA te beperken. Hoewel het onmogelijk is om het volledig uit te bannen, zijn er enkele effectieve manieren om je blootstelling te verminderen:
- Beperk verpakte voedingsmiddelen die niet zijn voorzien van het label “BPA-vrij”: Eet vooral vers, onbewerkt voedsel. Beperk ingeblikt voedsel of voedsel verpakt in plastic bakjes gelabeld met recycling nummers #3 of #7. BPA-vrije verpakkingen zijn echter ook geen afdoende oplossing, zoals we later zullen bespreken.
- Drink uit glazen flessen: Koop vloeistoffen in glazen flessen in plaats van plastic flessen of blikjes, en gebruik glazen babyflessen in plaats van plastic flessen.
- Wees selectief met speelgoed: Zorg ervoor dat plastic speelgoed dat je voor kinderen koopt, gemaakt is van BPA-vrij materiaal – vooral speelgoed waarop kleintjes waarschijnlijk zullen kauwen of zuigen.
- Bewaar voedsel in glas en gebruik geen plastic in de magnetron: Plastic en de hitte van de magnetron is geen goede combinatie. Bewaar voedsel altijd in glas en nooit in plastic, aangezien het verhitten van BPA-bevattend plastic kan leiden tot het vrijkomen van grote hoeveelheden BPA (2).
Kortom: Er zijn verschillende eenvoudige manieren om je blootstelling aan BPA via je voeding en omgeving te verminderen. Het beperken van je gebruik van papier en plastic producten die niet het “BPA-vrij” label dragen is een goed begin.
Zijn BPA-alternatieven veilig?
Het is belangrijk om te weten dat veel BPA-vrije producten BPA hebben vervangen door bisfenol-S (BPS) of bisfenol-F (BPF), verbindingen die in structuur en functie vergelijkbaar zijn met BPA – maar waarvan de veiligheid nog niet zo uitgebreid is onderzocht. Het onderzoek dat wel bestaat suggereert echter dat zelfs kleine concentraties van BPS en BPF in voedsel kunnen lekken en een gelijksoortige verstoring van de celfunctie kunnen veroorzaken als BPA. BPA-vrije kunststoffen zouden dus wel eens geen adequate oplossing kunnen zijn (2, 18). Een beter alternatief kan zijn om het gebruik van kunststoffen te beperken of helemaal te vermijden, vooral voor levensmiddelen en dranken. Dat betekent dat plastic drinkflessen moeten worden vervangen door glazen of roestvrijstalen flessen, dat je water in plastic flessen moet vermijde en dat je voedsel moet kopen dat niet is verpakt in plastic of blikjes die zijn bekleed met BPA-houdende kunststoffen. Het lijkt misschien ontmoedigend om al je plastic verpakkingen of huishoudartikelen te vervangen, maar er zijn meer opties dan ooit beschikbaar om je daarbij te helpen. Voor kinderen zijn er nu glazen of roestvrijstalen zuigflessen of waterflessen en er zijn vele merken met een rijk aanbod van kindvriendelijke, roestvrijstalen lunchboxen, die uitstekend geschikt zijn voor schoollunches. Ook levensmiddelenfabrikanten stappen af van plastic of met plastic beklede verpakkingen. Meer producten die vroeger in plastic werden verpakt, zijn nu verpakt in glas, karton of biologisch afbreekbaar materiaal.
Kortom: BPA-alternatieven, zoals BPS en BPF, zijn misschien niet veilig – ondanks het feit dat ze een veel voorkomende toevoeging zijn aan artikelen die als “BPA-vrij” worden bestempeld.
Om te onthouden
Met het bewijs wat er inmiddels op tafel ligt, is het verstandig om je blootstelling aan BPA zoveel mogelijk te beperken. Dit is met name belangrijk voor zwangere vrouwen, vooral tijdens de eerste fase van de zwangerschap. Als je per ongeluk toch eens iets uit plastic hebt gegeten of gedronken, hoef je niet meteen in paniek te raken. Het is vooral de structurele blootstelling die een gevaar kan vormen. Het inruilen van plastic voor glas of roestvrij staal is een kleine verandering die je gezondheid op lange termijn ten goede kan komen. Als je zoveel mogelijk kiest voor verse en minimaal bewerkte voedingsmiddelen, zul je automatisch minder BPA binnenkrijgen (met toestemming vertaald).
