Wij zijn pas in eigen land op vakantie geweest in de Achterhoek. Dat beviel heel goed. We zaten in een stil boshuisje met allemaal eekhoorntjes in de bomen om ons heen. De bosrijke omgeving nodigde uit tot het maken van lange wandelingen en fietstochten. Toen ik op de tweede dag terugkwam van een mountainbike tocht, zag ik tot mijn schrik dat een teek zich in mijn bovenbeen had vastgebeten. Daardoor ben ik in de medische literatuur over teken gaan lezen en kwam ik erachter dat mijn kennis toch wel iets verouderd was. Inmiddels ben ik heel wat meer te weten gekomen en dat wil ik graag in dit artikel delen.
Waarom kunnen we ziek worden van een teek?
Teken (Ixodes) zijn parasieten die behoren tot de spinachtigen. Ze komen vooral voor in gras, bomen, struiken en hoopjes bladeren. Een teek wordt geboren als larve, maar evolueert daarna door tot nimf en groeit vervolgens uit tot een volwassen teek (mannetje of vrouwtje). Om naar een nieuwe fase te kunnen groeien, heeft een teek bloed nodig. In totaal zoekt een teek hiervoor in zijn leven drie gastheren. Een teek verbruikt weinig energie en kan soms een jaar geduldig wachten tot er een dier of mens voorbijkomt. De teek haakt dan aan en vreet zich in de huid vast om bloed te kunnen zuigen. Larven ondergaan deze cyclus voor het eerst en hebben nog geen ziektes bij zich, maar nimfen en volwassen teken hebben al eens eerder in contact gestaan met de bloedbaan van een gastheer en kunnen zo besmet zijn geraakt met tal van ziektes.
De cyclus van het tekenleven:
Een teek kan zich namelijk eerder in zijn leven hebben volgezogen bij een vogel, zoogdier, knaagdier, vleermuis, hond of kat, waardoor deze opgelopen micro-organismen kan doorgeven aan een nieuwe gastheer zoals de mens. Teken verspreiden dus niet alleen de bekende Borrelia bacterie, maar ook vele andere ziektes zoals rickettsiose, Powassan virus, anaplasmose, ehrlichiose en nog vele andere (1, 2, 3, 4). Sommige teken dragen zelfs meerdere (bacteriële en virale) ziektes tegelijk met zich mee (5).
De Borrelia bacterie en de ziekte van Lyme
Borrelia is een bacterie van het spirocheten type, dat inhoudt dat deze in staat is om van gedaante te veranderen en zich zo kan verbergen voor het immuunsysteem (6). De bacterie kan zich vanuit de beetplek naar vele weefsels en organen in het lichaam verspreiden en zo onder meer het zenuwstelsel, de gewrichten of het hart aantasten (7). Recent onderzoek toont aan dat er vele soorten zijn van de Borrelia bacterie (8). In Europa is de meest voorkomende soort Borrelia burgdorferi. Borrelia mayonii zijn een soort bacteriën die onlangs in Noord-Amerika gevonden zijn en de ziekte van Lyme kunnen veroorzaken. Deze bacteriën verschillen van de drie soorten bacteriën die wereldwijd de meeste gevallen van de ziekte van Lyme veroorzaken:
- Borrelia burgdorferi (Noord-Amerika, Europa)
- B. afzelii (Europa, Azië)
- B. garinii (Europa, Azië)
B. mayonii en B. burgdorferi zijn de enige soorten waarvan is aangetoond dat ze de van Lyme kunnen veroorzaken. In Nederland word je meestal gebeten door de schapenteek (Ixodes ricinus), die een bekende vector is voor Borrelia burgdorferi. Een vector is een overbrenger van ziekteverwekker. Elke tekensoort kan dus weer voor andere klachten in het lichaam zorgen (9, 10, 11). In Nederland zijn volgens onderzoekers 29,3% van de teken besmet met de Borrelia bacterie (12). Een besmette teek geeft gelukkig niet altijd de Borrelia bacterie door. De kans dat een teek Borrelia doorgeeft, is vooral aanwezig als deze langer dan 48 – 72 uur verbonden is geweest met het lichaam. Ongeveer 2,4% van de mensen die worden gebeten door een teek, krijgen uiteindelijk de ziekte van Lyme (13). In Nederland worden jaarlijks één miljoen mensen door een teek gebeten, wat resulteert in 27.000 Lymegevallen (14). Een infectie met de Borreliabacterie die uitmondt in Lyme noemen we ook wel Borreliose.
Wat zijn de klachten bij de ziekte van Lyme?
Vroege tekenen en symptomen (3 tot 30 dagen na tekenbeet):
- Koorts, koude rillingen, hoofdpijn, vermoeidheid, spier- en gewrichtspijn en gezwollen lymfeklieren kunnen voorkomen bij afwezigheid van huiduitslag
- Erythema migrans uitslag (zie foto verderop op deze pagina):
– Komt voor bij ongeveer 70 tot 80 procent van de besmette personen
– Begint op de plaats van een tekenbeet na een vertraging van 3 tot 30 dagen (het gemiddelde is ongeveer 7 dagen)
– Breidt zich in de loop van enkele dagen geleidelijk uit tot een doorsnede van 30 cm of meer
– Kan warm aanvoelen, maar is zelden jeukend of pijnlijk
– Soms klaart het op naarmate het groter wordt, met als resultaat een schietschijf of “bull’s-eye” verschijning
– Kan op elke plaats van het lichaam verschijnen
– Verschijnt niet altijd als een “klassieke” erythema migrans uitslag
Ga als je recent een tekenbeet hebt opgelopen en bovenstaande klachten ervaart altijd naar de huisarts, ongeacht het optreden van erythema migrans.
Latere Tekenen en Symptomen (dagen tot maanden na tekenbeet):
- Ernstige hoofdpijn en nekstijfheid
- Extra EM uitslag op andere delen van het lichaam
- Aangezichtsverlamming (verlies van spierspanning of afhangend gezicht aan een of beide kanten van het gezicht)
- Artritis met ernstige gewrichtspijn en zwelling, vooral in de knieën en andere grote gewrichten.
- Intermitterende pijn in pezen, spieren, gewrichten en botten
- Hartkloppingen of een onregelmatige hartslag (Lyme carditis)
- Aanvallen van duizeligheid of kortademigheid
- Ontsteking van de hersenen en het ruggenmerg
- Pijn in de zenuwen
- Pijnscheuten, gevoelloosheid of tintelingen in handen of voeten
Een kleine bult of roodheid op de plaats van een tekenbeet, die onmiddellijk optreedt en lijkt op een muggenbeet, komt vaak voor. Deze irritatie verdwijnt meestal na een paar dagen en is geen teken van de ziekte van Lyme.
Erythema migrans
Er wordt altijd gezegd dat je alleen naar de huisarts moet voor een antibioticakuur tegen Borrelia als er een kenmerkende grote rode ring is ontstaan op de plek van de tekenbeet. Deze rode ring, die steeds groter kan worden, wordt ook wel een erythema migrans genoemd en meestal afgekort tot EM. Het probleem is dat deze rode ring bij slechts 70 – 80% van de Lymepatiënten ontstaat, dus het ontbreken van deze rode ring geeft absoluut geen garanties (15, 16). Het officiële standpunt dat een teek pas na 24 uur Borrelia kan afgeven, wordt niet door alle wetenschappers gedeeld, want er zijn ook studies die vaststelden dat teken al in minder dan zes uur de gastheer met Borrelia kan besmetten (17). Het diagnosticeren van een Borrelia-infectie is zeer moeilijk en pas betrouwbaar wanneer er meerdere soorten bloedonderzoeken worden gecombineerd (18). Als de huisarts op basis van één test aangeeft dat je geen Borrelia infectie hebt, bestaat er dus alsnog een kans dat je het wel hebt. De populairste conventionele manier om op de ziekte van Lyme te testen is een combinatie van de Western blot en de ELISA-test, waarmee specifieke antilichamen in het bloed worden gemeten. De meeste mensen die EM hebben, gaan aan de antibiotica en voorkomen zo succesvol dat er Lyme optreedt (19). Aangezien de rode kring niet bij iedereen verschijnt en de teek al heel snel Borrelia over kan dragen, zou iedereen bij een tekenbeet preventief aan de antibiotica moeten. Dat is niet realistisch en zeer ongezond.
Tips van lezers tegen teken en lyme
Bij het samenstellen van dit artikel vroeg ik onze ruim 100.000 lezers om tips rondom het voorkomen en behandelen van tekenbeten en ziektes. Ik heb dagenlang besteed aan het uitpluizen van een enorme hoeveelheid suggesties en tips. Tussen de honderden waardevolle tips waar dit artikel op is gebaseerd, zaten er ook een aantal die volgens de medische literatuur in werkelijkheid net iets anders liggen, laten we ook deze bespreken:
- Een lezer meldde dat sommige Europese landen inmiddels overgaan tot het vaccineren van de bevolking tegen tekenbeten. Ik kwam erachter dat dit klopt en dat het een vaccinatie is tegen teken-encefalitis (TBE), wat kan leiden tot hersenontsteking (20). Dit virus is vanuit Rusland via Duitsland inmiddels ook in Nederland vastgesteld (21, 22). Het gaat hier dus niet om een vaccinatie tegen Borrelia.
- Onder de reacties zaten ook veel mensen die de ziekte van Lyme hebben of hadden. Opvallend was dat enkelen zeiden dat de infectie niet via een teek was opgelopen. Er zijn inderdaad aanwijzingen dat de Borrelia-bacterie voorkomt in muggen, dazen, vlooien en diverse lichaamsvloeistoffen (23, 24, 25, 26, 27). Of en in welke mate Borrelia kan worden doorgeven via insectenbeten of geslachtsgemeenschap is niet duidelijk, maar het bewijs hiervoor is op dit moment nog vrij mager (28, 29, 30, 31, 32, 33). Zwangere vrouwen moeten extra uitkijken, want in zeldzame gevallen kan de infectie worden doorgegeven aan het kind (34). Enkelen meldden ook dat huisdieren Borrelia aan mensen kunnen doorgeven, maar hier is ook geen bewijs voor in de medische literatuur (35). Het grootste risico blijft met kop en schouders een tekenbeet (36).
- Ik kreeg ook de melding dat een Borrelia-infectie, net als vele herpesvirussen, levenslang zou zijn. Studies zeggen dat dit waarschijnlijk niet het geval is en dat we meestal nieuwe infecties oplopen met andere stammen van de Borrelia-bacterie (37). Bij sommige mensen slaat de antibiotica niet aan en is er sprake van een chronische infectie met lyme als gevolg (38, 39). Als je er snel bij bent, is een korte kuur meestal afdoende (40). Bij aanhoudende klachten kan een langere kuur nodig zijn (41).
- Ik kreeg ook enkele keren de vraag of je levenslang beschermd bent als je immuunsysteem de borrelia-bacterie heeft overwonnen. Dit heb ik uitgezocht en het blijkt dat de bescherming niet levenslang is, maar dat het lichaam maanden tot zelfs jaren antistoffen blijft produceren (42, 43, 44, 45). Dit geldt helaas alleen voor een specifieke stam, dus het blijft uitkijken in het bos! Wetenschappers hebben inmiddels vastgesteld dat het inbrengen van menselijke antistoffen bij muizen, hen beschermt tegen Borrelia (46). De verwachting is dat deze therapie in de toekomst op mensen zal worden toegepast. Dit is geen vaccinatie, want dan maakt het lichaam zelf antistoffen aan. Het is hetzelfde principe als baby’s die borstvoeding krijgen en zo beschermd zijn tegen bepaalde ziektes door de antigenen in moedermelk.
- Enkele mailtjes noemden het gebruik van Ivermectine tegen Borrelia en lymeziekte. Dit middel is de laatste tijd erg populair, omdat het volgens sommigen tegen COVID-19 kan werken. Hoewel het middel voor iets minder tekenbeten kan zorgen, is het niet bewezen dat het tegen Borrelia of lyme kan werken (47).
- Iemand mailde mij ook dat ze door het eten van 50 teentjes knoflook in de soep een Borrelia-infectie de kop heeft in weten te drukken. Ik was verbaasd om te zien dat volgens een studie knoflookolie tot de meest actieve oliën tegen Borrelia behoort (48). Knoflookolie lijkt dus iets om te onthouden. Of de heilzame werking ook opgaat voor knoflooksoep, is niet bekend.
- Origineel was ook de tip om een apparaatje te dragen dat ultrasoon geluid produceert. Deze apparaatjes produceren een hoog geluid op 40 Khz, dat mensen en honden niet kunnen horen, maar teken wel zouden doen vluchten. Het klinkt erg kinderlijk, maar er lijkt een kern van waarheid in te zitten: volgens een studie slaat inderdaad 19,5% van de teken voor het geluid op de vlucht (49). Lang niet voldoende dus om als probaat middel aan te raden.
- Er kwam ook een tip binnen om de teek in te smeren met kokosolie, omdat ze via hun kontje zouden ademen. Het verstoppen van hun achterwerk zou de teek aansporen om los te laten. Toen ik dit uitzocht kwam ik erachter dat teken over hun hele lichaam spirakels (ook wel stigmata genoemd) hebben, waarmee ze kunnen ademen (50). Een teek schijnt tussen de 1 en 15 keer per uur adem te halen en er geen problemen mee te hebben om lange tijd onder water te vertoeven. Deze methode lijkt me niet bepaald betrouwbaar.
- Een volger meldde dat hun dochter aan lyme was overleden doordat de antibioticakuur te kort was geweest. De medische literatuur meldt dat sommige mensen niet of nauwelijks reageren op antibiotica bij een tekenbeet (51). Borrelia kan zicht verstoppen in een biofilm en zo antibiotica overleven (52). Recente onderzoeken tonen aan dat combinaties van bepaalde antibiotica met eventueel nieuwe soorten mogelijk doeltreffender zijn (53, 54).
Alternatieve middelen tegen de ziekte van Lyme
Wat zijn de opties als antibiotica niet hebben gewerkt en westerse artsen je niet meer verder kunnen helpen? Volgens de medische literatuur zou je de volgende mogelijkheden kunnen onderzoeken:
- Lyme gaat vaak gepaard met een laag gehalte aan vitamine A en E in het bloed, waardoor het lichaam de infectie niet te boven kan komen (55, 56). Suppletie lijkt dan noodzakelijk.
- Patiënten met lyme en post-lyme hebben extreem lage carnitinespiegels, waardoor suppletie hierbij is aan te raden (57). Een tekort aan carnitine kan leiden tot vermoeidheid (58, 59).
- Lyme gaat veelal gepaard met ontstekingen (60, 61, 62). De ontstekingsremmende werking van omega 3 kan mogelijk verlichtend op de klachten werken (63, 64).
- Pieken in de bloedsuikerspiegel kunnen witte bloedcellen verzwakken, waardoor Borrelia niet bestreden kan worden (65). Zorg er dus voor dat de bloedsuikerspiegel stabiel blijft door een gezond dieet te volgen met voldoende vetten, eiwitten en vezels.
- Vitamine D lijkt lyme niet te voorkomen, maar wel de progressie af te remmen (66, 67).
- Volgens onderzoekers is therapie met bijengif mogelijk een krachtig middel tegen de ziekte van Lyme (68). Enkele van onze lezers meldden inderdaad via deze weg van lymeziekte afgekomen te zijn. Dat gezegd hebbende is er ook veel kritiek op deze methode en waarschuwen sommigen voor de gevaren ervan (69).
- Een extract van het blad van de Cistus creticus (Zonneroosje) kan volgens premature studies effectief zijn tegen de ziekte van Lyme (70, 71).
- Doxycycline antibiotica tegen Borrelia werkt krachtiger wanneer dit wordt gecombineerd met vitamine D3, C, rozemarijnzuur, jodium en luteïne (72).
- Samento (Cat’s Claw / Uncaria tomentosa) en Banderol (=Otoba sp.) kunnen volgens een oudere reageerbuisstudie tegen Borrelia in alle verschijningsvormen werken, waar doxycycline alleen effectief is wanneer de bacterie als spirocheet voorkomt (73). Doxycycline zou niet werken als de bacterie voorkomt als biofilm, ingekapseld is en mogelijk ook in de vorm van een cyste.
- Een arts meldt positieve ervaringen met intraveneuze ozontherapie bij lyme (74). Dit is wel erg experimenteel en heeft niet mijn eerste voorkeur.
- Baicalein en monolaurine kunnen volgens een studie effectief zijn tegen de biofilm van Borrelia (75).
- Zorg ervoor dat je immuunsysteem optimaal functioneert door gezond te leven en eten. Voorkom te allen tijde overgewicht, omdat er aanwijzingen zijn dat dit het immuunsysteem kan verzwakken en Borrelia vrij spel kan geven (76).
- Regelmatig bewegen, voldoende slaap en het verminderen van stress kan je lichaam ondersteunen in de strijd tegen lyme (77, 78). Vooral ontspannen is belangrijk, omdat veel mensen nog lange tijd na lyme last kunnen hebben van verhoogde stresshormonen in het bloed (79).
Een recente grote reageerbuisstudie die keek naar vele natuurlijke middelen tegen de Borrelia-bacterie noemde dat Cryptolepis sanguinolenta-tinctuur, zwarte walnoten, Japanse duizendknoop, Cat’s claw, Zomeralsem, Cistus creticus en Chinees glidkruid effectief lijken en dat stevia, Bitterspitje (Andrographis paniculata), grapefruitzaadextract, colloïdaal zilver, monolaurine, kaardebol en Ashwagandha waarschijnlijk onvoldoende actief zijn (80).
Opvallend is dat stevia onvoldoende tegen Borrelia effectief zou zijn, maar dat een andere dieptestudie naar stevia zeer enthousiast is over stevia tegen Borrelia (81). Nader onderzoek leert dat alleen extract van groene stevia werkzaam is en dat poeder van groene stevia en de geraffineerde witte stevia niks doen. Kaardebol zou ook niet effectief zijn. Nadere inspectie leert dat hydrofiel kaardebol-extract in alcohol minder effectief is, maar de lipofiele vorm des te krachtiger zou werken (82).
Overige tips en suggesties
Verder kwamen er ook heel veel tips binnen over remedies waarvan ik de werking niet kon verifiëren in de medische literatuur, maar waar mensen wel positieve ervaringen mee hadden. Hierbij ging het om homeopathie, bioresonantie en Anthony William (Medical Medium). Ook werden het Claritas protocol, Eva Sapi protocol, Lee Cowden protocol, platform Lyme natuurlijk genezen en Buhner protocol veelvuldig genoemd. Zorg altijd dat je je goed inleest als je buiten de gebaande paden gaat lopen, want er zijn volgens onderzoekers ook gevaarlijke alternatieve therapieën tegen borreliose/de ziekte van Lyme (83).
Iemand wees me ook op de facebookgroepen Lyme Take Care en Lyme & voeding. Hier worden ook vele ervaringen, tips en trucs uitgewisseld voor en door mensen met lyme.
Praktische tips tegen teken:
- Voorkomen is beter dan genezen: ga bij een bezoek aan het bos op pad met sokken en een lange broek aan, liefst een lichte kleur zodat je de teken ziet. Blijf op de paden en ga zeker niet door hoog gras heen. Teken zijn vooral actief van april tot september, de kans op een beet is dan het grootst (84).
- Als je een teek oploopt is het zaak deze zo snel mogelijk te verwijderen, controleer jezelf na elk bezoek aan het bos. Als je de teek binnen enkele uren verwijdert is de kans op een infectie Je kunt de teek eventueel opsturen naar een laboratorium om vast te stellen of deze besmet is met Borrelia. Als je toch een rode kring krijgt, is het zaak om zo snel mogelijk antibiotica te slikken. Een voordeel is dat dit ook beschermt tegen een hele rits andere ziektes die teken kunnen verspreiden (85).
- Het aanbrengen van DEET of Permethrin op kleding en schoenen vermindert de kans op het oplopen van een teek (86, 87, 88). Voor kinderen kan DEET onveilig zijn (89), maar ook voor volwassen is het inademen zeer ongezond (90, 91, 92). Gebruik DEET en Permethrin nooit op het gezicht en was het bij thuiskomst direct van de huid (93). Volgens een studie in Nature kan het ook helpen om de huid in te smeren met kokosolie (94). Andere natuurlijke alternatieven zoals oregano-olie kunnen ook werken, maar zijn minder effectief dan DEET (95). Citroenolie lijkt wel erg effectief (96). Een anti-teek spray op basis van citroenolie en eucalyptus is daarom een goed idee, deze kan direct op de huid worden aangebracht, zelfs bij kinderen.
- Kinderen lopen het grootste risico op een tekenbeet (97). Zij spelen graag in de natuur en houden geen rekening met de gevaren van hoog gras en blote benen. Informeer je kind goed en zorg voor de juiste bescherming.
Verwijderen van een teek
Het is zoals eerder gezegd een must om de teek zo snel mogelijk te verwijderen om de kans op overdracht van Borrelia tot het minimum te beperken. Veel mensen gebruiken nog altijd een pincet of tekentang. Omdat het verwijderen van een teek meestal geen dagelijkse bezigheid is, gaat het vaak fout en wordt de teek fijngeknepen, waardoor de teek zijn maag- en darminhoud uitspuugt en in de bloedbaan brengt. Borrelia kan zich in de darmen van de teek bevinden, waardoor het zaak is de teek in ongeschonden toestand te verwijderen (98). Volgens onderzoekers gaat het verwijderen van een teek het beste met gereedschap met een V-vormige inkeping, zodat de teek er gemakkelijk, snel en heel uitgewipt kan worden (99). We komen dan uit bij een tekenlepel, maar het is lastig om deze altijd op zak te hebben. Naar aanleiding hiervan hebben wij daarom tekenkaarten laten maken met de vorm van een bankpasje, zodat je deze altijd bij je kunt hebben en teken gemakkelijk kunt verwijderen. Het pasje heeft twee V-vormige inkepingen, een kleine en een grote. De ene kan gebruikt worden voor larven en de andere voor nimfen en volwassen teken. De tekenkaarten zijn inmiddels te bestellen in onze webshop.