Gluten is een soort eiwit dat voorkomt in granen, waaronder tarwe, gerst, spelt en rogge. Coeliakie is een aandoening waarbij het eten van gluten een immuunreactie in het lichaam op gang brengt, waardoor in de dunne darmontstekingen ontstaan en schade wordt veroorzaakt. Naar schatting heeft bijna 1% van de bevolking in de Verenigde Staten coeliakie (1). Het is een ernstige aandoening die tal van symptomen kan veroorzaken, waaronder spijsverteringsproblemen en tekorten aan voedingsstoffen. Hieronder worden de 9 meest voorkomende tekenen en symptomen van coeliakie besproken.
1. Diarree
Dunne, waterige ontlasting is een van de eerste symptomen die veel mensen ervaren, voordat de diagnose coeliakie wordt gesteld. In een kleine studie meldde 79% van de coeliakiepatiënten last te hebben van diarree voorafgaand aan de behandeling. Na de behandeling bleef slechts 17% van de patiënten last houden van chronische diarree (2). Een andere studie onder 215 mensen concludeerde dat diarree het meest voorkomende symptoom was van onbehandelde coeliakie. Bij veel patiënten was de diarree binnen een paar dagen na de behandeling afgenomen, maar de gemiddelde tijd om volledig van de symptomen af te komen was vier weken (3). Houd er echter rekening mee dat er veel andere mogelijke oorzaken van diarree zijn, zoals infectie, andere voedselintoleranties of andere darmproblemen.
Kortom: Diarree is een van de vaakst voorkomende symptomen van coeliakie. Behandeling kan er binnen enkele dagen tot enkele weken voor zorgen dat de diarree afneemt of stopt.
2. Opgeblazen gevoel
Een opgeblazen gevoel is een ander veelvoorkomend symptoom dat mensen met coeliakie ervaren. Coeliakie kan ontstekingen in het spijsverteringskanaal veroorzaken, wat kan leiden tot een opgeblazen gevoel en vele andere vervelende spijsverteringsproblemen (4). Een onderzoek onder 1032 volwassenen met coeliakie wees uit dat een opgeblazen gevoel een van de vaakst voorkomende symptomen was. Wel 73% van de mensen meldde een opgeblazen gevoel voordat de diagnose werd gesteld (5). Een andere studie wees ook uit dat de meeste patiënten met coeliakie een opgeblazen gevoel hadden en dat deze klacht oploste door het verwijderen van gluten uit hun voeding (3). Van gluten is ook aangetoond dat het spijsverteringsproblemen veroorzaakt, waaronder een opgeblazen gevoel, bij mensen die geen coeliakie hebben. Voor een studie werden 34 mensen onderzocht die geen coeliakie, maar wel spijsverteringsproblemen hadden. Deze klachten verminderden bij een glutenvrij dieet. De deelnemers kregen vervolgens gedurende zes weken elke dag 16 gram gluten of een placebo. Binnen slechts een week ervoeren degenen die gluten aten een verslechtering van verschillende symptomen, waaronder aanzienlijk meer opgeblazenheid dan ze voordien hadden ervaren (6). Naast coeliakie zijn andere veelvoorkomende oorzaken van een opgeblazen gevoel constipatie, darmobstructie, chronische gasvorming en spijsverteringsstoornissen.
Kortom: Patiënten met coeliakie melden vaak een opgeblazen gevoel. Interessant is dat gluten ook een opgeblazen gevoel kunnen veroorzaken bij mensen zonder coeliakie.
3. Gas
Overtollige gasvorming is een spijsverteringsprobleem waar mensen met onbehandelde coeliakie vaak last van hebben. Een kleine studie wees uit dat gasvorming een van de meest voorkomende symptomen was die werden veroorzaakt door glutenconsumptie bij mensen met coeliakie (7). Tevens meldde een onderzoek onder 96 volwassenen met coeliakie in Noord-India dat overtollig gas en een opgeblazen gevoel aanwezig waren in 9,4% van de gevallen (8). Houd er echter rekening mee dat er veel oorzaken van gasvorming zijn. Eén studie testte 150 mensen die klaagden over meer gas en stelde vast dat slechts twee van hen positief testten op coeliakie (9). Andere, meer algemene oorzaken van gasvorming zijn obstipatie, indigestie, lucht inslikken en aandoeningen zoals lactose-intolerantie en prikkelbaredarmsyndroom (PDS).
Kortom: Studies tonen aan dat gasvorming een van de vaakst voorkomende symptomen is van onbehandelde coeliakie, maar houd er rekening mee dat dit ook door veel andere aandoeningen kan worden veroorzaakt.
4. Vermoeidheid
Een lager energieniveau en vermoeidheid komen veel voor bij mensen met coeliakie. Een studie onder 51 coeliakiepatiënten wees uit dat degenen die niet behandeld waren significant meer last hadden van ernstige vermoeidheid dan degenen die een glutenvrij dieet volgden (10). Een andere studie wees uit dat mensen met coeliakie meer kans hadden op slaapstoornissen, wat zou kunnen bijdragen aan vermoeidheid (11). Bovendien kan onbehandelde coeliakie schade aan de dunne darm veroorzaken, wat resulteert in tekorten aan vitaminen en mineralen die ook weer kunnen leiden tot vermoeidheid (12, 13). Andere mogelijke oorzaken van vermoeidheid zijn infectie, schildklierproblemen, depressie en bloedarmoede.
Kortom: Vermoeidheid is een veelvoorkomend probleem bij mensen met coeliakie. Studies tonen aan dat mensen met coeliakie meer kans hebben op slaapstoornissen en nutriëntentekorten, die kunnen bijdragen aan het probleem.
5. Gewichtsverlies
Een grote gewichtsafname en moeite om op gewicht te blijven, zijn vaak vroege tekenen van coeliakie. Dit gebeurt als het vermogen van het lichaam om voedingsstoffen op te nemen wordt aangetast, wat kan leiden tot ondervoeding en gewichtsverlies. Een onderzoek onder 112 deelnemers met coeliakie wees uit dat 23% van de patiënten last had van gewichtsverlies en dat dit een van de vaakst voorkomende symptomen was na diarree, vermoeidheid en buikpijn (14). Een andere kleine studie onder oudere patiënten met de diagnose coeliakie merkte op dat gewichtsverlies een van de meest voorkomende symptomen was. Na de behandeling waren de symptomen niet alleen volledig verdwenen, maar de deelnemers kwamen zelfs gemiddeld 7,75 kg aan (15). Een andere studie onderzocht 42 kinderen met coeliakie en ontdekte dat het lichaamsgewicht aanzienlijk toenam na invoering van een glutenvrij dieet (16). Onverklaarbaar gewichtsverlies kan overigens ook worden veroorzaakt door aandoeningen zoals diabetes, kanker, depressie of schildklierproblemen.
Kortom: Veel mensen met coeliakie ervaren onverklaarbaar gewichtsverlies. Het volgen van een glutenvrij dieet helpt echter meestal om weer aan te komen.
6. Bloedarmoede door ijzertekort
Coeliakie kan de opname van voedingsstoffen remmen; het kan leiden tot bloedarmoede door ijzertekort, een aandoening die wordt veroorzaakt door een tekort aan rode bloedcellen in het lichaam (17). Symptomen van bloedarmoede door ijzertekort zijn vermoeidheid, zwakte, pijn op de borst, hoofdpijn en duizeligheid. Toen voor een studie 34 kinderen met coeliakie werden onderzocht bleek dat bijna 15% milde tot matige bloedarmoede door ijzertekort had (18). Uit een onderzoek onder 84 mensen met bloedarmoede door ijzertekort van onbekende oorsprong bleek dat 7% coeliakie had. Nadat ze een glutenvrij dieet waren gaan volgen, namen de ijzerwaarden in het bloed aanzienlijk toe (19). Een andere studie met 727 coeliakiepatiënten meldde dat 23% bloedarmoede had. Bovendien hadden mensen met bloedarmoede twee keer zoveel kans op ernstige schade aan de dunne darm, evenals op een door coeliakie veroorzaakte lage botdichtheid (20). Er zijn echter veel andere mogelijke oorzaken van bloedarmoede door ijzertekort, waaronder een slecht dieet, langdurig gebruik van pijnstillers zoals aspirine, of bloedverlies door hevige menstruatiebloedingen of maagzweren.
Kortom: Coeliakie kan de opname van voedingsstoffen verminderen, wat kan leiden tot bloedarmoede door ijzertekort. Bloedarmoede door ijzertekort kan overigens ook verschillende andere oorzaken hebben.
7. Obstipatie
Hoewel coeliakie bij sommige mensen diarree kan veroorzaken, veroorzaakt het bij anderen soms juist obstipatie. Coeliakie beschadigt de villi (darmvlokken); dit zijn kleine, vingervormige uitsteekseltjes in de dunne darm die verantwoordelijk zijn voor de opname van voedingsstoffen. Bij het vervoer van voedsel door het spijsverteringskanaal kunnen de beschadigde villi de voedingsstoffen niet volledig opnemen; in plaats daarvan wordt dan vaak extra vocht onttrokken aan de ontlasting. Als gevolg daarvan wordt het moeilijker om te poepen omdat de ontlasting hard wordt, wat resulteert in verstopping (21). Maar zelfs bij een strikt glutenvrij dieet kunnen mensen met coeliakie het een uitdaging vinden om dit probleem te voorkomen. Dit komt omdat een glutenvrij dieet veel vezelrijk voedsel zoals granen schrapt, wat kan resulteren in een verminderde vezelinname en een verminderde ontlastingsfrequentie (22). Lichamelijke inactiviteit, uitdroging en een slecht voedingspatroon kunnen ook obstipatie veroorzaken.
Kortom: Door coeliakie kan de dunne darm vocht uit de ontlasting onttrekken, wat kan leiden tot obstipatie. Bovendien kan een glutenvrij dieet de vezelinname verminderen, wat ook tot obstipatie kan leiden.
8. Depressie
Naast de vele lichamelijke symptomen van coeliakie, komen ook psychische symptomen zoals depressie voor. Een analyse van 29 onderzoeken wees uit dat depressie bij volwassenen met coeliakie vaker voorkwam en ernstiger was dan bij de algemene bevolking (23). Een andere kleine studie met 48 deelnemers wees uit dat mensen met coeliakie meer kans hadden op symptomen van depressie dan een gezonde controlegroep (24). Een onderzoek onder 2.265 coeliakiepatiënten wees uit dat 39% via zelfrapportage depressieve klachten meldde, maar dat langdurig vasthouden aan een glutenvrij dieet samenhing met een verminderd risico daarop (25). Er zijn echter veel andere mogelijke oorzaken van depressie, waaronder schommelingen in hormoonspiegels, stress, verdriet en zelfs genetische aanleg.
Kortom: Coeliakie wordt in verband gebracht met een verhoogd risico op depressie. Het volgen van een langdurig glutenvrij dieet kan echter het risico op depressie verminderen.
9. Jeukende uitslag
Coeliakie kan dermatitis herpetiformis veroorzaken, een soort jeukende huiduitslag met blaren die kan optreden op de ellebogen, knieën of billen. Ongeveer 17% van de mensen met coeliakie heeft last van deze uitslag en het is een van de veelbetekenende symptomen die tot een diagnose leiden. Het kan zich ook ontwikkelen na de diagnose als een teken van slechte therapietrouw (26). Interessant genoeg kunnen sommige mensen deze huiduitslag krijgen zonder de andere spijsverteringssymptomen die typisch zijn voor coeliakie. In feite ervaart minder dan 10% van de coeliakiepatiënten met dermatitis herpetiformis spijsverteringssymptomen door coeliakie (27). Andere mogelijke oorzaken van een jeukende huiduitslag naast coeliakie zijn eczeem, psoriasis en netelroos.
Kortom: Coeliakie kan een soort jeukende huiduitslag veroorzaken. Veel coeliakiepatiënten die deze uitslag krijgen, ondervinden geen darmklachten.
Symptomen van coeliakie tegengaan
Coeliakie is een levenslange ongeneeslijke aandoening. Mensen met deze aandoening kunnen hun symptomen echter effectief beheersen door zich te houden aan een strikt glutenvrij dieet. Dit betekent dat alle producten die tarwe, gerst, rogge of spelt bevatten, moeten worden verwijderd, inclusief alle voedingsmiddelen die mogelijk gluten bevatten door kruisbesmetting, zoals haver, tenzij er specifiek op het etiket staat dat het glutenvrij is.
Wat je niet moet eten
Dit zijn een paar andere voedingsmiddelen die je moet vermijden, tenzij ze specifiek als glutenvrij zijn bestempeld:
- Pasta
- Brood
- Cake, gebak en taart
- Crackers
- Koek
- Dressings
- Sauzen
Wat je wel kan eten
Gelukkig zijn er tal van voedzame en van nature glutenvrije voedingsmiddelen. Als je bewerkte voeding vermijdt, wel veel onbewerkte en natuurlijke voeding eet en goed etiketten leest, is het volgen van een glutenvrij dieet best goed te doen. Dit zijn enkele voedingsmiddelen die kunnen worden opgenomen in een gezond glutenvrij dieet:
- Vlees, gevogelte en zeevruchten
- Eieren
- Zuivel
- Fruit
- Glutenvrije granen, zoals quinoa, rijst, boekweit en gierst
- Groenten
- Peulvruchten
- Noten
- Gezonde vetten
- Kruiden en specerijen
Als je vermoedt dat je coeliakie hebt, laat je dan testen via de huisarts om te bepalen of je glutenvrij moet gaan eten. Zorg ervoor dat je niet met een glutenvrij dieet begint voordat je bent getest op coeliakie, omdat dit de testresultaten kan vertekenen.
Kortom: Een glutenvrij dieet kan de symptomen van coeliakie helpen verminderen. Producten die tarwe, gerst, rogge en spelt bevatten, moeten worden verwijderd en vervangen door onbewerkte voedingsmiddelen die van nature glutenvrij zijn.
Om te onthouden
Coeliakie is een ernstige aandoening waarbij het immuunsysteem de dunne darm aanvalt als reactie op het eten van gluten. Indien onbehandeld, kan coeliakie leiden tot veel klachten, waaronder spijsverteringsproblemen, nutriëntentekorten, gewichtsverlies en vermoeidheid. Als je vermoedt dat je coeliakie hebt, neem dan contact op met je arts om je te laten testen. Als je coeliakie hebt kan je de symptomen verminderen en onder controle houden door een glutenvrij dieet aan te houden (met toestemming vertaald).
