Het fenomeen genaamd ‘lekkende darm’, ofwel ‘leaky gut’, staat de laatste tijd flink in de belangstelling, vooral onder liefhebbers van natuurlijke gezondheid. Dit verschijnsel is een spijsverteringsaandoening waarbij bacteriën en toxines door de darmwand kunnen ‘lekken’ doordat de darmdoorlaatbaarheid is verhoogd. In de reguliere geneeskunde wordt een lekkende darm niet als een echte aandoening gezien. Er is echter heel wat wetenschappelijk bewijs dat erop wijst dat het toch echt wel bestaat en dat het zou samenhangen met allerlei gezondheidsproblemen. Dit artikel neemt het bewijsmateriaal over het lekkende-darmsyndroom onder de loep.
Wat is een lekkende darm?
Het menselijke spijsverteringskanaal speelt ook een belangrijke rol in de bescherming van je lichaam tegen schadelijke stoffen. De wanden van de darmen fungeren als barrières, die bepalen wat de bloedsomloop in mag om te worden getransporteerd naar je organen. Kleine openingen in de darmwand genaamd ‘tight junctions’ (zonula occludens) laten water en voedingsstoffen door, maar de doorgang van schadelijke stoffen wordt geblokkeerd. Darmdoorlaatbaarheid verwijst naar hoe makkelijk stoffen door de darmwand kunnen passeren. Als de tight junctions losser worden, wordt de darm meer doorlaatbaar, waardoor bacteriën en toxines, ofwel gifstoffen, erdoor kunnen en van de darm in de bloedbaan terechtkomen. Dit verschijnsel wordt ‘leaky gut’ ofwel lekkende darm genoemd. Als de darmwand gaat lekken en bacteriën er langs kunnen en in de bloedsomloop terecht komen, kan dat overal in het lichaam ontstekingen veroorzaken en mogelijk een reactie van het immuunsysteem uitlokken. Veronderstelde symptomen van het lekkende-darmsyndroom zijn onder andere opgeblazenheid, voedselovergevoeligheid, vermoeidheid, spijsverterings- en huidproblemen (1). Een lekkende darm wordt echter niet erkend als medische diagnose; sommige artsen ontkennen zelfs dat het bestaat. Voorstanders beweren dat het de onderliggende oorzaak is voor allerlei aandoeningen, zoals het chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS), migraine, multiple sclerose, fibromyalgie, voedselovergevoeligheid, schildklierafwijkingen, stemmingsaandoeningen en autisme. Het probleem is dat er weinig wetenschappelijke studies bestaan die het lekkende-darmsyndroom beschrijven. Onder artsen bestaat niettemin wel overeenstemming dat een verhoogde darmdoorlaatbaarheid, ofwel hyperpermeabiliteit van de darmen, voorkomt bij bepaalde chronische ziektes (1, 2).
Kortom: Lekkende darm, of hyperpermeabiliteit van de darm, is een verschijnsel dat optreedt als de tight junctions in de darmwand los van elkaar komen, waardoor schadelijke stoffen erdoor kunnen naar de bloedbaan.
Wat veroorzaakt een lekkende darm?
Het lekkende-darmsyndroom is vanuit medisch oogpunt nog steeds wat mysterieus; medische professionals proberen nog steeds te bepalen wat het nu precies veroorzaakt. Een eiwit genaamd zonuline is de enige bekende regelaar van de darmdoorlaatbaarheid (3, 4). Als het wordt geactiveerd bij mensen met een genetische gevoeligheid ervoor, kan het leiden tot een lekkende darm. Twee factoren die de afgifte van zonuline stimuleren zijn darmbacteriën en gluten, een eiwit dat in tarwe en andere granen wordt gevonden (3, 4, 5). Sommige studies tonen echter aan dat gluten alleen de darmdoorlaatbaarheid vergroot bij mensen met aandoeningen zoals coeliakie of prikkelbare darmsyndroom (6, 7). Er zijn waarschijnlijk meerdere factoren die bijdragen aan het lekkende-darmsyndroom. Hieronder staan een paar factoren waarvan men denkt dat ze een rol spelen:
- Overmatige suikerinname: Een ongezond dieet met veel suiker, vooral fructose, schaadt de barrièrefunctie van de darmwand (8, 9).
- Non-steroïde anti-inflammatoire medicijnen (NSAID’s): Een langetermijn gebruik van NSAID’s zoals ibuprofen kan de darmdoorlaatbaarheid verhogen en bijdragen aan een lekkende darm (10, 11, 12).
- Overmatig alcoholgebruik: Bij een overmatige inname van alcohol kan de darmdoorlaatbaarheid toenemen (10, 13).
- Voedingstekorten: Tekorten aan vitamine A, D en zink worden allemaal in verband gebracht met een verhoogde darmdoorlaatbaarheid (8, 14, 15).
- Ontstekingen: Chronische ontsteking door het gehele lichaam kan bijdragen aan het syndroom (17).
- Slechte darmgezondheid: Er zitten miljoenen bacteriën in de darmen, waarvan sommige gunstig zijn en sommige schadelijk. Als de balans hiertussen verstoord is, kan dat de barrièrefunctie van de darmwand aantasten (1, 8).
Kortom: Medische professionals zijn nog steeds bezig om te bepalen wat nu de oorzaak is van het lekkende-darmsyndroom. Een ongezond voedingspatroon, langdurig gebruik van NSAID’s, stress en chronische ontstekingen zijn een paar factoren waarvan gedacht wordt dat ze eraan bijdragen.
Ziektes die geassocieerd worden met een lekkende darm:
De bewering dat een lekkende darm aan de wortel van moderne gezondheidsproblemen ligt moet nog wetenschappelijk bewezen worden. Veel studies zien echter wel een verband tussen een verhoogde darmdoorlaatbaarheid en verschillende chronische ziektes (3).
Coeliakie
Coeliakie is een auto-immuunziekte die gekenmerkt wordt door een grote gevoeligheid voor gluten. Verscheidene onderzoeken constateren dat de darmdoorlaatbaarheid bij patiënten met coeliakie groter is (1, 6, 7). Eén studie constateert zelfs dat de darmdoorlaatbaarheid bij coeliakiepatiënten direct na consumptie van gluten toeneemt (6).
Diabetes
Er zijn aanwijzingen dat verhoogde darmdoorlaatbaarheid een rol speelt in de ontwikkeling van diabetes type 1 (1). Deze vorm van diabetes wordt veroorzaakt door een auto-immune vernietiging van insulineproducerende bètacellen in de pancreas (19). De gedachte is dat de immuunreactie die verantwoordelijk is voor de bètacellenvernietiging zou kunnen ontstaan vanwege lichaamsvreemde stoffen die door de darmen zijn ‘gelekt’ (20, 21). Bij een studie was de bevinding dat 42% van de mensen met diabetes type 1 een significant verhoogd zonulineniveau had. Zonuline is een bekende intermediair van darmdoorlaatbaarheid (22). In een dierstudie bleken ratten met diabetes een abnormale mate van darmdoorlaatbaarheid te vertonen, nog voordat ze diabetes kregen (23).
Ziekte van Crohn
Een verhoogde doorlaatbaarheid van de darm speelt een aanzienlijke rol bij de ziekte van Crohn. Crohn is een chronische spijsverteringsaandoening waarbij zich in het darmstelsel hardnekkige ontstekingen voordoen (1, 24, 25). In verschillende studies werd bij Crohn-patiënten een toegenomen darmdoorlaatbaarheid geconstateerd (26, 27). Een paar onderzoeken zagen ook een verhoogde doorlaatbaarheid bij familieleden van deze patiënten, die een groter risico lopen op het krijgen van de ziekte (26, 28). Dit suggereert dat een verhoogde doorlaatbaarheid verband zou kunnen houden met de genetische component van de ziekte van Crohn.
Prikkelbare-darmsyndroom (PDS)
Uit studies blijkt dat mensen met PDS meer kans lopen op een verhoogde darmdoorlaatbaarheid (29, 30). PDS is een spijsverteringsaandoening die gekenmerkt wordt door zowel diarree als obstipatie. Een onderzoek constateerde dat een grotere doorlaatbaarheid vooral voorkomt bij mensen met PDS die vaak diarree hebben (31).
Voedselallergieën
Sommige onderzoeken wijzen uit dat mensen met voedselallergieën vaker een verstoorde darmbarrièrefunctie hebben (32, 33). Een lekkende darm kan ertoe leiden dat voedseleiwitten in staat zijn de darmwand te passeren, wat een immuunreactie oproept. Een immuunreactie op een voedseleiwit, dat bekend staat als een antigeen, is de definitie van een voedselallergie (10).
Kortom: Meerdere onderzoeken wijzen uit dat een verhoogde doorlaatbaarheid van de darm inderdaad aanwezig is bij mensen met bepaalde chronische ziektes.
Is een lekkende darm een oorzaak of een symptoom van ziekte?
Mensen die uitgaan van het bestaan van het lekkende-darmsyndroom beweren dat het de onderliggende oorzaak is van de meeste moderne gezondheidsproblemen. Er zijn inderdaad heel wat onderzoeken die aantonen dat een verhoogde darmpermeabiliteit voorkomt bij ernstige chronische ziektes, vooral bij auto-immuunaandoeningen. Het is echter moeilijk om aan te tonen dat de lekkende darm de oorzaak is van de ziekte. Volgens sceptici is de verhoogde doorlaatbaarheid een symptoom van een chronische ziekte en niet de onderliggende oorzaak (34). Interessant hierbij is, dat bij dierstudies naar coeliakie, diabetes type 1 en PDS een toegenomen darmpermeabiliteit werd vastgesteld vóórdat de ziekte zich openbaarde (23, 34, 35). Dit bewijs ondersteunt de theorie dat de lekkende darm betrokken is bij het ontstaan van ziektes. Aan de andere kant bleek uit een studie dat de mate van doorlaatbaarheid bij mensen met coeliakie weer normaal werd bij 87% van de mensen die langer dan een jaar een glutenvrij dieet hadden gevolgd. Een glutenvrij dieet is de standaard behandeling bij coeliakie (36). Dit bewijs ondersteunt weer het idee dat de abnormale darmdoorlaatbaarheid een reactie zou zijn op gluten en niet de oorzaak van coeliakie.
Kortom: Uit studies blijkt consequent dat een toegenomen darmdoorlaatbaarheid voorkomt bij verscheidene chronische aandoeningen. Er is echter geen eenduidig bewijs dat de lekkende darm de onderliggende oorzaak ervan is.
Niet alle claims over het lekkende-darmsyndroom worden door wetenschap ondersteund
Er is voldoende bewijs voor het idee dat het lekkende-darmsyndroom wel bestaat. Niet alle claims erover worden echter door de wetenschap ondersteund. Aanhangers van het bestaan ervan beweren dat het syndroom verband houdt met een grote verscheidenheid aan aandoeningen, waaronder autisme, angststoornis, depressie, eczeem en kanker. De meeste van deze claims moeten nog wetenschappelijk bewezen worden. Een paar studies wijzen uit dat een deel van de autistische kinderen een verhoogde darmpermeabiliteit heeft, maar andere studies constateren juist dat dit niet het geval is (37, 38, 39). Momenteel zijn er geen studies die een lekkende darm aantonen vóór het ontstaan van autisme, wat betekent dat er geen bewijs is dat het een oorzakelijke factor is. Er is wel enig bewijs dat bacteriën die de darmwand passeren een rol kunnen spelen bij het ontstaan van angst en depressie, maar er is meer onderzoek nodig om dit eventuele verband aan te tonen (40, 41, 42). De resultaten van studies naar eczeem en darmdoorlaatbaarheid zijn niet consistent en er is momenteel nog geen wetenschappelijke basis voor de claim dat het tot kanker kan leiden (43, 44, 45). Verder is er weinig wetenschappelijke steun voor sommige voorgestelde behandelingen voor een lekkende darm. Van veel supplementen en middelen die in webwinkels worden verkocht is de effectiviteit nog niet bewezen (34).
Kortom: Er is voldoende bewijs voor het bestaan van het lekkende-darmsyndroom. Het is echter nog niet wetenschappelijk bewezen dat aandoeningen zoals autisme of kanker verband houden met het syndroom.
Hoe je je darmgezondheid kunt verbeteren
Het lekkende-darmsyndroom is geen officiële medische diagnose en er is nog geen aanbevolen manier van behandeling voor. Er zijn echter wel stappen die je kunt ondernemen om je darmgezondheid te verbeteren. Eén van de sleutels tot gezondere darmen is zorgen voor een toename van de gunstige darmbacteriën. Een paar strategieën die zorgen voor gezondere darmen zijn:
- Beperk de inname van koolhydraten: Schadelijke bacteriën gedijen op suiker en een overmatige inname daarvan kan de barrièrefunctie van je darmen ondermijnen (8, 9, 46).
- Neem probiotische supplementen: Probiotica zijn goede bacteriën die je darmgezondheid kunnen bevorderen. Probioticasupplementen blijken een gunstige werking te hebben bij maagdarmaandoeningen (47, 48, 49, 50, 51).
- Eet gefermenteerd voedsel: Gefermenteerd voedsel zoals yoghurt, kimchi, zuurkool, kefir en kombucha, bevat probiotica die je darmgezondheid kunnen verbeteren (49, 52, 53).
- Eet veel vezelrijke voeding: Oplosbare vezels, zoals uit fruit, groenten en peulvruchten, voeden de goede darmbacteriën.
- Beperk inname van NSAID’s: Langdurig gebruik van NSAID’s zoals ibuprofen draagt bij aan het lekkende-darmsyndroom (10, 11, 12).
Kortom: Een toename van de gunstige bacteriën in je darmen kan de darmgezondheid verbeteren en helpen bij de preventie van het lekkende-darmsyndroom.
Conclusie
Een verhoogde darmpermeabiliteit, ofwel een lekkende darm, is een aandoening waarbij bacteriën en toxines de darmwand passeren en in de bloedbaan terechtkomen. Sommige medici ontkennen dat het bestaat, maar er is heel wat bewijs dat bevestigt dat een verhoogde darmdoorlaatbaarheid wel bestaat. Het syndroom is bijvoorbeeld aanwezig bij verscheidene auto-immuunziektes. Er is echter onvoldoende bewijs om te concluderen dat het syndroom de onderliggende oorzaak is van deze ziektes. Om het risico op het syndroom te verlagen kun je je richten op verbetering van je darmgezondheid, door gezond te eten en het gebruik van NSAID’s te beperken (met toestemming vertaald).