Gezond eten en afvallen lijkt voor veel mensen een onhaalbaar doel. Ondanks hun goede voornemens zien ze zichzelf steeds opnieuw terugvallen in het eten van veel ongezonde dingen, ook al weten ze dat het slecht voor ze is. De waarheid is dat de effecten van bepaalde voedingsmiddelen op de hersenen het moeilijk maken voor sommige mensen om ervan af te blijven. Eetverslaving, of verslaving aan bepaalde voedingsmiddelen, is een ernstig probleem en een van de belangrijkste redenen waarom mensen zichzelf in de buurt van bepaalde voedingsmiddelen niet kunnen beheersen, hoe hard ze het ook proberen. In dit artikel vind je uitleg over eetverslaving en tips om er overheen te komen.
Wat is eetverslaving?
Bij eetverslaving gaat het om een verslaving aan ongezond eten, junkfood, die vergelijkbaar is met een drugsverslaving. Het is een relatief nieuwe – en controversiële – term en kwalitatief goede statistieken over hoe vaak het voorkomt ontbreken tot nu toe (1). Eetverslaving is vergelijkbaar met verscheidene andere eetstoornissen, waaronder boulimia, ‘binge eating’ ofwel vreetbuien, dwangmatig overeten en andere problematische verhoudingen tot voedsel.
Kortom: Het idee van het bestaan van eetverslaving is zeer omstreden, hoewel de meeste studies aanwijzingen geven dat het wel bestaat. Het werkt op dezelfde manier als een drugsverslaving.
Effecten op het brein
Bij een eetverslaving zijn dezelfde hersengebieden betrokken als bij een drugsverslaving. Ook zijn dezelfde neurotransmitters erbij betrokken en veel van de symptomen zijn identiek (2). Bewerkte junk-voeding heeft een krachtig effect op de beloningscentra in je hersenen. Deze effecten worden veroorzaakt door neurotransmitters zoals dopamine (3). Een paar van de meest problematische voedingsmiddelen zijn onder andere snoep, frisdranken en vetrijke gefrituurde voeding. Een eetverslaving wordt niet veroorzaakt door een gebrek aan wilskracht; het wordt aangestuurd door een dopaminesignaal dat de biochemie in je brein beïnvloedt (4).
Kortom: Bij een eetverslaving zijn dezelfde hersengebieden en neurotransmitters betrokken als bij een drugsverslaving.
8 symptomen van een eetverslaving
Een eetverslaving kan niet worden aangetoond met een bloedtest. Net als bij andere verslavingen baseert men zich op symptomen in het gedrag. Dit zijn 8 veelvoorkomende symptomen van eetverslaving:
- Je voelt vaak een sterk verlangen naar bepaalde voedingsmiddelen ondanks dat je vol zit en net een voedzaam maal hebt gegeten
- Als je toegeeft en de voeding waar je naar verlangt begint te eten merk je dat je er vaak veel meer van eet dan je van plan was.
- Als je iets eet waarnaar je sterk had verlangd dan eet je soms door tot je helemaal barstensvol zit.
- Je voelt je vaak schuldig na het eten van bepaalde dingen – toch eet je het snel daarna weer.
- Soms verzin je excuses waarom je iets zou mogen eten waarnaar je hunkert.
- Je hebt meerdere keren – maar zonder succes – geprobeerd te stoppen met het eten van bepaalde dingen of de regels die je jezelf had opgelegd overtreden, zoals alleen ‘zondigen’ op bepaalde momenten of dagen.
- Je verbergt de ongezonde voeding voor anderen of je eet het stiekem.
- Je voelt je niet in staat om bepaalde dingen niet meer te eten – ook al weet je dat ze je lichamelijke schade toebrengen, zoals gewichtstoename.
Als je vier of vijf symptomen op deze lijst hebt dan zou je serieuze problemen kunnen hebben met voeding. Als er zes of meer op jou van toepassing zijn dan ben je zeer waarschijnlijk voedselverslaafd.
Kortom: Een paar van de belangrijkste symptomen van een eetverslaving zijn het verlangen naar bepaalde ongezonde voeding, vreetbuien zonder dat je honger hebt en niet in staat zijn om het verlangen te weerstaan.
Een ernstig probleem
Hoewel de term ‘verslaving’ vaak nogal makkelijk wordt gebruikt, is een echte verslaving een ernstig probleem. De symptomen en gedachtegangen die met een eetverslaving gepaard gaan lijken op die bij een drugsverslaving. Het is alleen een andere stof en de sociale consequenties zijn misschien minder groot. Eetverslaving kan leiden tot fysieke schade en tot ernstige ziektes zoals obesitas en diabetes 2 (5). Bovendien kan het een negatieve impact hebben op je zelfrespect en zelfbeeld, waardoor je je ongelukkig gaat voelen over je eigen lijf. Net als bij andere verslavingen kan een eetverslaving een emotionele tol van je eisen en het risico op vroegtijdig overlijden verhogen.
Kortom: Een eetverslaving verhoogt het risico op obesitas en diabetes 2. Ook kan het je zelfbeeld ondermijnen.
Hoe weet je of het vermijden van junk-voedsel de moeite waard is?
Het lijkt misschien onmogelijk om junkfood helemaal te schrappen. Je ziet het overal om je heen en het is onderdeel van de cultuur tegenwoordig. In sommige gevallen kan het totaal schrappen van bepaalde etenswaren waarnaar je hunkert echter nodig zijn. Als je eenmaal vastbesloten bent om die dingen nooit meer te eten dan kan het vermijden ervan makkelijker worden, omdat de noodzaak om voor jezelf te verantwoorden dat je ze nu wel even mag eten – of juist niet – wordt weggenomen. Het sterke verlangen kan dan ook uiteindelijk verdwijnen. Als je er niet zeker van bent dat het de moeite waard is om die dingen te laten staan, maak dan eens een lijstje met de voors en tegens ervan.
- Mogelijke voordelen: “Dan zal ik afvallen”, “Dan zal ik langer leven”, “Dan zal ik meer energie hebben en beter in mijn vel zitten”, etc.
- Mogelijke nadelen: “Dan kan ik geen ijsje meer eten met het gezin”, “Dan kan ik niet gezellig meedoen met taartjes op verjaardagen”, “Dan moet ik steeds uitleggen waarom ik dit niet eet,” etc.
Schrijf het allemaal op, hoe gek of dom het je ook lijkt. Dan leg je de twee lijstjes naast elkaar en kijk je of het je de moeite waard lijkt. Als je antwoord een duidelijk ‘ja’ is, dan kun je ervan uitgaan dat je de juiste keuze maakt. Vergeet ook niet dat veel van de sociale dilemma’s die je op je nadelenlijstje tegenkomt vaak makkelijk opgelost kunnen worden.
Kortom: Als je je eetverslaving wilt overwinnen moet je zeker weten dat je beslissing om bepaalde voeding te schrappen echt helemaal de juiste is. Als je er niet zeker van bent, schrijf dan alle voor- en nadelen eens op en beslis dan.
De eerste stappen
Als je besluit om te stoppen met bepaalde voedingsmiddelen om over je voedselverslaving heen te komen, kun je een paar dingen doen om jezelf voor te bereiden en de overgang makkelijker te maken:
- Voeding waarnaar je hunkert: Schrijf alle voedingsmiddelen op waarnaar je hevig verlangt of die een vreetbui bij je opwekken. Dit zijn de etenswaren die je echt moet laten staan.
- Plekken waar ‘fast food’ te krijgen is: Maak een lijstje van plekken waar je zowel fast food kan krijgen als gezonde voeding en richt je alleen op de gezonde opties. Dit kan voorkomen dat je terugvalt als je honger hebt en geen zin hebt om te koken.
- Wat wel te eten: Ga na wat je dan wel wilt gaan eten – liefst gezonde voeding die je al lekker vindt en al regelmatig eet.
- Voors en tegens: Maak eens verschillende kopietjes van je lijstje met voors en tegens. Bewaar een kopie in de keuken, in de auto, in je portemonnee of je tasje, zodat je jezelf kan herinneren aan de redenen waarom je dit doet.
Je hoeft eigenlijk helemaal niet op dieet te gaan. Je kunt beter even een paar maanden niet streven naar afvallen als hoofddoel. Het overwinnen van een verslaving aan voeding is al moeilijk genoeg. Als je dan ook nog tegen honger moet vechten en je jezelf nog andere restricties gaat opleggen dan zal je het jezelf alleen maar moeilijker maken – die instelling kan ertoe leiden dat het juist mislukt. Als je deze voorbereidende stappen eenmaal hebt gezet, prik dan een datum ergens in de nabije toekomst, bijvoorbeeld het weekend, en beslis dat je vanaf dan de verslavende voeding niet meer zult aanraken.
Kortom: Om af te komen van een verslaving aan bepaalde voedingsmiddelen is het van belang om je stappen te plannen. Maak een lijst van voedingsmiddelen waaraan je verslaafd bent en zorg ervoor dat je van tevoren weet wat je in plaats daarvan zult gaan eten. Herinner jezelf de hele tijd aan de redenen waarom je dit doet.
Zoek eventueel hulp
Als je toch weer terugvalt en je beheersing verliest, weet dan dat je bepaald niet de enige bent. De meeste verslaafde mensen proberen eerst meerdere keren te stoppen voordat het uiteindelijk lukt. Het is wel mogelijk om in je eentje van een eetverslaving af te komen – ook al vergt het meerdere pogingen – maar het kan vaak wel fijn zijn om hulp te zoeken. Er zijn vele gezondheidsprofessionals en steungroepen te vinden die je kunnen helpen van je verslaving af te komen. Je kunt een psycholoog of therapeut inschakelen die ervaring heeft in het omgaan met eetverslaving, of een leefstijl-/vitaliteitscoach, maar je kunt ook steungroepen of forums opzoeken op dit gebied.
Kortom: Als het je niet lukt alleen van je verslaving af te komen, zoek dan hulp. Dat kan via een steungroep van mensen met eetverslaving of via een psycholoog, therapeut of coach die gespecialiseerd is hierin.
Conclusie
Eetverslaving is een probleem dat meestal niet vanzelf weggaat. Als je niet heel bewust probeert er vanaf te komen dan heb je kans dat het op den duur alleen maar erger wordt. De eerste stappen om ervan af te komen zijn: lijstjes maken met de voors en tegens van het stoppen met voeding die je verslaving aanwakkert, gezonde alternatieven zoeken en een datum prikken waarop je gaat beginnen op je weg naar een gezonder leven. Je kunt ook overwegen om hulp in te schakelen, van een professional of een gratis steungroep. Onthoud altijd dat je echt de enige niet bent (met toestemming vertaald).
