Polycysteus ovariumsyndroom (PCOS): symptomen, oorzaken en behandeling

Het polycysteus ovariumsyndroom (PCOS) is een aandoening die de hormoonspiegels van een vrouw beïnvloedt. Vrouwen met PCOS produceren meer dan normale hoeveelheden mannelijke hormonen. Deze hormonale disbalans zorgt ervoor dat ze menstruaties overslaan waardoor ze moeilijker zwanger kunnen worden. PCOS veroorzaakt ook haargroei op het gezicht en lichaam en kaalheid. Het kan ook bijdragen aan gezondheidsproblemen op de lange termijn, zoals diabetes en hartaandoeningen. Anticonceptiepillen en diabetesmedicijnen kunnen zorgen voor herstel van de hormonale balans en vermindering van de symptomen. Lees hieronder meer over de mogelijke oorzaken van PCOS en de effecten ervan op het vrouwenlichaam.

Wat is PCOS?
PCOS is een hormonaal probleem dat vrouwen treft tijdens hun vruchtbare jaren (leeftijd 15 tot 44). Tussen 2,2 en 26,7 procent van de vrouwen in deze leeftijdsgroep heeft PCOS (12). Veel vrouwen hebben PCOS zonder het te weten. Eén onderzoek wees uit dat tot 70 procent van de vrouwen met PCOS de diagnose niet had gekregen (2). PCOS beïnvloedt de eierstokken van een vrouw, de voortplantingsorganen die oestrogeen en progesteron produceren – hormonen die de menstruatiecyclus reguleren. De eierstokken produceren ook een kleine hoeveelheid mannelijke hormonen, androgenen genaamd. De eierstokken geven eicellen vrij om te worden bevrucht door het sperma van een man. Het maandelijks vrijkomen van een eitje wordt ovulatie genoemd. Follikelstimulerend hormoon (FSH) en luteïniserend hormoon (LH) regelen de ovulatie. FSH stimuleert de eierstok om een follikel te produceren – een vochtblaasje dat een eicel bevat – en vervolgens zet LH de eierstok ertoe aan om een rijpe eicel af te geven (de eisprong). PCOS is een ‘syndroom’ ofwel een groep symptomen die de eierstokken en ovulatie beïnvloeden. De drie belangrijkste kenmerken zijn:

  • cysten in de eierstokken
  • hoge niveaus van mannelijke hormonen
  • onregelmatige of uitblijvende menstruaties

Bij PCOS groeien veel kleine, met vloeistof gevulde blaasjes in de eierstokken. Het woord ‘polycystisch’ betekent ‘veel cysten’. Deze blaasjes zijn eigenlijk follikels, elk met een onrijpe eicel. De eitjes rijpen nooit genoeg om de eisprong te veroorzaken. Het uitblijven van de ovulatie verandert de niveaus van oestrogeen, progesteron, FSH en LH. De oestrogeen- en progesteronspiegels zijn lager dan normaal, terwijl de androgeenspiegels hoger zijn dan normaal. Het teveel aan mannelijke hormonen verstoort de menstruatiecyclus, waardoor vrouwen met PCOS minder vaak menstrueren dan normaal. PCOS is geen nieuwe aandoening; de Italiaanse arts Antonio Vallisneri beschreef de symptomen voor het eerst in 1721 (3).

Kortom: Polycysteus ovariumsyndroom (PCOS) treft tot bijna 27 procent van de vrouwen tijdens hun vruchtbare jaren (4). Het gaat gepaard met cysten in de eierstokken, hoge niveaus van mannelijke hormonen en onregelmatige menstruaties.

Waardoor komt het?
Artsen weten niet precies wat de oorzaak is van PCOS. Ze denken dat het hoge niveau van mannelijke hormonen ervoor zorgt dat de eierstokken geen hormonen kunnen produceren en normale eitjes kunnen vormen. Genetische aanleg, insulineresistentie en ontstekingen zijn allemaal in verband gebracht met een te hoge androgeenproductie.

Genen
Studies tonen aan dat PCOS in families voorkomt (5). Het is waarschijnlijk dat er veel genen zijn – niet slechts één – die bijdragen aan de aandoening (6).

Insulineresistentie
Tot 70 procent van de vrouwen met PCOS heeft insulineresistentie, wat betekent dat hun cellen insuline niet goed kunnen gebruiken (7). De alvleesklier maakt het hormoon insuline aan om het lichaam te helpen suiker uit voedsel te gebruiken voor energie. Als de cellen de insuline niet goed kunnen gebruiken, neemt de vraag van het lichaam naar insuline toe. De alvleesklier maakt meer aan om dit te compenseren. Extra insuline zet de eierstokken aan tot productie van meer mannelijke hormonen. Obesitas is een belangrijke oorzaak van insulineresistentie. Zowel obesitas als insulineresistentie kunnen het risico op diabetes type 2 verhogen (8).

Ontsteking
Vrouwen met PCOS hebben vaak meer ontstekingen in hun lichaam. Overgewicht kan ook bijdragen aan ontstekingen. Studies zien verbanden tussen een overmatige ontstekingsgraad en hogere androgeenspiegels (9).

Kortom: Artsen weten niet precies wat PCOS veroorzaakt. Ze geloven dat factoren zoals genen, insulineresistentie en hogere ontstekingsniveaus in het lichaam ermee te maken hebben.

Veelvoorkomende symptomen van PCOS
Sommige vrouwen beginnen symptomen te zien rond hun eerste menstruatie. Anderen ontdekken pas dat ze PCOS hebben nadat ze veel zijn aangekomen of als het niet lukt zwanger te worden. De meest gangbare symptomen van PCOS zijn:

  • Onregelmatige menstruatie. Een uitblijvende ovulatie voorkomt dat het baarmoederslijmvlies elke maand wordt afgestoten. Sommige vrouwen met PCOS menstrueren minder dan acht keer per jaar (10).
  • Hevig bloeden. Het baarmoederslijmvlies wordt gedurende langere tijd opgebouwd, dus de menstruaties die je krijgt kunnen zwaarder zijn dan normaal.
  • Haargroei. Meer dan 70 procent van de vrouwen met deze aandoening heeft last van haargroei op hun gezicht en lichaam, ook op hun rug, buik en borst (11). Overmatige haargroei wordt hirsutisme genoemd.
  • Mannelijke hormonen kunnen de huid vetter maken dan normaal en puistjes veroorzaken op plekken zoals het gezicht, de borst en de bovenrug.
  • Gewichtstoename. Tot 80 procent van de vrouwen met PCOS heeft overgewicht of obesitas (11).
  • Mannelijke kaalheid. Het haar op het hoofd wordt dunner en valt uit.
  • Donker verkleuren van de huid. Donkere plekken op de huid kunnen zich vormen in lichaamsplooien zoals in de nek, in de lies en onder de borsten.
  • Hoofdpijn. Hormoonveranderingen kunnen bij sommige vrouwen hoofdpijn veroorzaken.

Kortom: PCOS kan de menstruatiecyclus verstoren, wat leidt tot minder menstruaties. Acne, haargroei, gewichtstoename en donkere huidvlekken zijn andere symptomen van de aandoening.

Hoe PCOS je lichaam beïnvloedt
Als het gehalte aan androgenen hoger is dan normaal kan dat je vruchtbaarheid en andere gezondheidsaspecten beïnvloeden.

Onvruchtbaarheid
Om zwanger te worden, moet een ovulatie plaatsvinden. Bij vrouwen die niet regelmatig ovuleren, komen er minder vaak eicellen vrij voor bevruchting. PCOS is een van de belangrijkste oorzaken van onvruchtbaarheid bij vrouwen (12).

Metabool syndroom
Tot 80 procent van de vrouwen met PCOS heeft overgewicht of obesitas (13). Zowel zwaarlijvigheid als PCOS verhogen het risico op een hoge bloedsuikerspiegel, hoge bloeddruk, laag HDL- (‘goed’) cholesterol en hoog LDL- (‘slecht’) cholesterol. Samen worden deze factoren, die het risico op hartaandoeningen, diabetes en beroerte verhogen, metabool syndroom genoemd.

Slaapapneu
Bij deze aandoening stopt de ademhaling ’s nachts herhaaldelijk, waardoor de slaap wordt onderbroken. Het komt vaker voor bij vrouwen met overgewicht, vooral als ze ook PCOS hebben. Het risico op slaapapneu is 5 tot 10 keer hoger bij zwaarlijvige vrouwen met PCOS dan bij vrouwen zonder PCOS (14).

Baarmoederkanker
Tijdens de eisprong wordt het baarmoederslijmvlies afgestoten. Als je niet elke maand ovuleert, kan dit slijmvlies zich ophopen. Een verdikt baarmoederslijmvlies kan het risico op baarmoederkanker (endometriumcarcinoom) vergroten (15).

Depressie
Zowel hormonale veranderingen als symptomen zoals ongewenste haargroei kunnen een negatieve invloed hebben op je emoties. Velen met PCOS krijgen uiteindelijk last van depressie en angst (16).

Kortom: Een hormonale disbalans kan de gezondheid van een vrouw op veel manieren beïnvloeden. PCOS kan het risico op onvruchtbaarheid, metabool syndroom, slaapapneu, endometriumkanker en depressie verhogen.

Hoe de diagnose PCOS tot stand komt
Artsen stellen de diagnose PCOS doorgaans bij vrouwen die ten minste twee van deze drie symptomen hebben (17):

  • hoge androgeenspiegels
  • onregelmatige menstruatiecycli
  • cysten in de eierstokken

Je arts moet ook vragen naar symptomen zoals acne, haargroei op het gezicht of het lichaam en gewichtstoename. Bij een inwendig onderzoek kunnen eventuele problemen met je eierstokken of andere delen van het voortplantingsstelsel worden opgespoord. Tijdens dit onderzoek controleert de arts of er gezwellen in je eierstokken of baarmoeder zitten. Bloedonderzoek wijst uit of niveaus van mannelijke hormonen hoger zijn dan normaal. Je kan ook je bloed laten testen op de niveaus van cholesterol, insuline en triglyceriden, om eventuele risico’s vast te stellen op gerelateerde aandoeningen zoals hartaandoeningen en diabetes. Een echografie maakt gebruik van geluidsgolven om te zoeken naar abnormale follikels en andere problemen met je eierstokken en baarmoeder.

Kortom: Vrouwen krijgen de diagnose PCOS als ze ten minste twee van de drie hoofdsymptomen hebben: hoge androgeenspiegels, onregelmatige menstruatie en cysten in de eierstokken. Een inwendig onderzoek, bloedonderzoek en echografie kunnen de diagnose bevestigen.

Zwangerschap en PCOS
PCOS verstoort de normale menstruatiecyclus en maakt het moeilijker om zwanger te raken. Tussen 70 en 80 procent van de vrouwen met PCOS heeft vruchtbaarheidsproblemen (18). Deze aandoening kan ook het risico op zwangerschapscomplicaties vergroten. Vrouwen met PCOS hebben twee keer zoveel kans op een voortijdige bevalling als vrouwen zonder de aandoening. Ze lopen ook een groter risico op een miskraam, hoge bloeddruk en zwangerschapsdiabetes (19). Vrouwen met PCOS kunnen echter wel zwanger worden met vruchtbaarheidsbehandelingen die de ovulatie verbeteren. Door af te vallen en de bloedsuikerspiegel te verlagen, vergroot je de kans op een gezonde zwangerschap.

Kortom:  PCOS kan het moeilijker maken om zwanger te raken en het kan het risico op zwangerschapscomplicaties en miskramen verhogen. Gewichtsverlies en andere behandelingen kunnen de kansen op een gezonde zwangerschap vergroten.

Dieet- en leefstijltips om PCOS te behandelen
De behandeling van PCOS begint meestal met veranderingen in leefstijl, onder meer door gewichtsverlies, dieet en lichaamsbeweging. Door slechts 5 tot 10 procent van je lichaamsgewicht te verliezen, kan je je menstruatiecyclus reguleren en de PCOS-symptomen verminderen (1120). Afvallen kan ook zorgen voor een beter cholesterolgehalte, verlaging van insuline en afname van het risico op hartaandoeningen en diabetes. Elk dieet waarmee je kan afvallen, kan de toestand verbeteren. Sommige diëten kunnen echter voordelen hebben ten opzichte van andere. Studies die diëten voor PCOS vergelijken, hebben aangetoond dat een koolhydraatarm dieet effectief is voor zowel gewichtsverlies als het verlagen van het insulinegehalte. Een dieet met een lage glycemische index (lage GI), waarbij de meeste koolhydraten uit fruit, groenten en volle granen worden vermeden, helpt de menstruatiecyclus beter te reguleren dan een normaal dieet voor gewichtsverlies (21). Een paar onderzoeken hebben aangetoond dat minstens drie keer per week 30 minuten matig intensieve lichaamsbeweging vrouwen met PCOS kan helpen om af te vallen. Afvallen met lichaamsbeweging verbetert ook de ovulatie en het insulinegehalte (22). Beweging in combinatie met een gezond dieet is zelfs nog gunstiger; dat zorgt voor meer gewichtsverlies dan een van de maatregelen op zichzelf, en het verlaagt je risico op diabetes en hartaandoeningen (23). Er zijn aanwijzingen dat acupunctuur kan helpen bij het verbeteren van PCOS, maar er is meer onderzoek nodig (24).

Kortom: PCOS-behandeling begint met leefstijlveranderingen, zoals een dieet en lichaamsbeweging. Het verliezen van slechts 5 tot 10 procent van je lichaamsgewicht als je te zwaar bent, kan de symptomen helpen verbeteren.

Suppletieadvies om de klachten van PCOS te verminderen
Dagelijkse suppletie van 200 – 4.000 mg inositol lijkt de vruchtbaarheid bij vrouwen met PCOS te verbeteren (25, 26, 27, 28). Doses van 2.000 – 4.000 mg  lijken effectief te zijn in het verbeteren van de testosteronspiegels en de insulinegevoeligheid. De vorm myo-inositol lijkt effectiever dan D-chiro-inositol (29, 30). Inositol is een klein molecuul dat qua structuur erg lijkt op glucose. Inositol is vooral betrokken is bij cellulaire communicatie. Voor de behandeling van het polycystische-ovariumsyndroom (PCOS) wordt myo-inositol eenmaal daags voor het ontbijt ingenomen. Een hogere dosis lijkt effectiever en wordt daarom meestal ingezet. Neem altijd contact op met een orthomoleculaire arts bij jou in de buurt wanneer je met hogere doseringen wilt experimenteren.

Gangbare medische behandelingen

Anticonceptiepillen en andere medicijnen kunnen de menstruatiecyclus helpen reguleren en PCOS-symptomen zoals haargroei en acne behandelen.

Anticonceptie
Dagelijkse inname van oestrogenen en progestagenen kan een normale hormoonbalans herstellen, de ovulatie reguleren, symptomen zoals overmatige haargroei verminderen en beschermen tegen baarmoederkanker. Deze hormonen zitten in een pil, pleister of vaginale ring.

Metformine
Metformine (Glucophage, Fortamet) is een geneesmiddel dat wordt gebruikt om diabetes type 2 te behandelen. Het behandelt ook PCOS door het insulinegehalte te verbeteren. Een studie wees uit gebruik van metformine tijdens het veranderen van dieet en lichaamsbeweging het gewichtsverlies bevordert, de bloedsuikerspiegel verlaagt, en beter werkt voor het herstel van een normale menstruatiecyclus dan veranderingen in dieet en lichaamsbeweging alleen (31).

Clomifeen(citraat)
Clomifeen (Clomid) is een vruchtbaarheidsmedicijn dat vrouwen met PCOS kan helpen zwanger te raken. Het verhoogt echter het risico op tweelingen en andere meerlinggeboorten (32).

Geneesmiddelen voor haarverwijdering
Een paar middelen kunnen helpen om ongewenst haar kwijt te raken en de groei ervan te stoppen. Eflornithine-crème (Vaniqa) is een medicijn dat de haargroei vertraagt. Met laserontharing en elektrolyse kunnen ongewenste haren op je gezicht en lichaam worden verwijderd.

Chirurgie
Een operatie kan een optie zijn om de vruchtbaarheid te verbeteren, maar dit wordt pas gedaan als andere behandelingen niet hebben geholpen. Bij deze operatie (‘ovarian drilling’) worden met een laser of dunne verwarmde naald kleine gaatjes in de eierstok gemaakt om de normale ovulatie te herstellen.

Kortom: Anticonceptiepillen en het diabetesmedicijn metformine kunnen helpen om een normale menstruatiecyclus te herstellen. Clomifeen en een chirurgische ingreep kunnen de vruchtbaarheid bij vrouwen met PCOS verbeteren. Ontharingsmedicijnen kunnen vrouwen helpen van ongewenst haar af te komen.

Wanneer moet je naar de dokter
Raadpleeg je arts als:

  • Je menstruatie uitblijft terwijl je niet zwanger bent.
  • Je PCOS-symptomen hebt, zoals haargroei op je gezicht en lichaam.
  • Je al meer dan 12 maanden zonder succes zwanger probeert te worden.
  • Je diabetessymptomen hebt, zoals overmatige dorst of honger, wazig zien of onverklaarbaar gewichtsverlies.

Als je PCOS hebt, ga dan regelmatig naar je huisarts om je te laten testen op diabetes, hoge bloeddruk en andere mogelijke complicaties. Of vraag als je je zorgen maakt om een verwijzing naar een specialist.

Kortom: Raadpleeg je arts als je menstruaties uitblijven of als je andere PCOS-symptomen hebt, zoals haargroei op je gezicht of lichaam. Raadpleeg ook een arts als je al 12 maanden of langer zonder succes probeert zwanger te worden.

Om te onthouden
PCOS kan de menstruatiecyclus van een vrouw verstoren en het moeilijker maken om zwanger te raken. Hoge niveaus van mannelijke hormonen leiden ook tot ongewenste symptomen zoals haargroei op het gezicht en lichaam. Leefstijlinterventies zijn de eerste behandelingen die artsen aanbevelen voor PCOS, en ze werken vaak goed. Gewichtsverlies kan PCOS-symptomen tegengaan en de kans op zwangerschap vergroten. Een dieet en lichaamsbeweging zijn twee effectieve manieren om af te vallen. Medicijnen zijn een optie als veranderingen in leefstijl niet werken. Anticonceptiepillen en metformine kunnen beide zorgen voor een meer normale menstruatiecyclus en verlichting van PCOS-symptomen (met toestemming vertaald).

Zie voor meer tips om PCOS en andere vrouwenklachten op een natuurlijke wijze te verminderen het boek Hormoonbalans voor vrouwen van Ralph Moorman en Barbara Havenith:

Help anderen gezonder te worden en deel dit artikel:

Download nu tijdelijk gratis ons E-book Afvallen

Gelukt! Ga naar je inbox om het E-book te bekijken.