Met de start van dit nieuwe jaar is de Nutri-Score het officiële voedselkeuzelogo van Nederland. Na jarenlang touwtrekken is het nu eindelijk zover. Het algoritme is zelfs op Europees niveau veranderd om een twijfelende Nederlandse overheid over de streep te trekken. Toch is er nog altijd veel discussie over of het wel zin heeft om zo’n logo op producten te zetten. Het logo kent vele voor- en tegenstanders. In dit artikel bespreken we wat de nieuwste aanpassingen precies inhouden en hoe zinvol dit voedselkeuzelogo nu werkelijk is.
De Belgische stand-up comedian Hans Cools verbaasde zich erover dat zijn potje mayonaise een Nutri-Score heeft van E, oftewel de allerlaagste met de kleur rood, terwijl de losse ingrediënten stuk voor stuk in een gunstigere categorie vallen. Het etiket vermeldt volgens hem slechts plantaardige olie (Nutri-Score C), eieren (A), mosterd (C) en azijn (A). Hij vraagt zich af hoe het nu kan dat een product met ingrediënten met een score van twee keer A en twee keer C uiteindelijk een E wordt. Volgens zijn logica zou dit komen door het roeren van de brij en dus is het roeren in voedsel ongezond.
Suikerbom met Nutri-Score A?
Een zak Dorito’s, vol smaakversterkers, heeft een score B en een zakje krokante BIO muesli, rijk aan toegevoegde suiker, heeft een score A. Maakt dit het logo absoluut waardeloos? Niet als je weet hoe je de scores moet interpreteren. De werkelijke reden voor de relatief goede scores is dat de Nutri-Score alleen is bedoeld om producten binnen dezelfde categorie met elkaar te vergelijken. Je mag dus wel appels met peren vergelijken, maar niet met Dorito’s of ontbijtgranen. De groepen waarbinnen je wel mag vergelijken zijn fruit en groenten, brood en graanproducten, zuivelproducten, vlees, vis en vervangers, snacks en zoetwaren, dranken, oliën en vetten.
Hoe wordt de Nutri-Score berekend?
De Nutri-Score van een voedingsmiddel wordt bepaald aan de hand van de voedingswaarden op het etiket. De score wordt berekend op basis van de hoeveelheden koolhydraten, suikers, verzadigde vetten, zout, fruit, groente, peulvruchten, noten, vezels en eiwitten. Hoe hoger de hoeveelheden koolhydraten, suikers, verzadigde vetten en zout, hoe hoger (slechter) de score. Hoe hoger de hoeveelheden fruit, groente, peulvruchten, noten, vezels en eiwitten, hoe lager (beter) de score. De ruwe score kan variëren van -15 tot +40 punten. Deze wordt omgezet naar een score van A tot E. A is de beste score en E de slechtste. Bij de berekening van het percentage groente en fruit tellen aardappelen, zoete aardappelen, taro, cassave en tapioca niet mee. Voor kaas, plantaardige vetten en frisdrank gelden aangepaste berekeningen.
Wat is er precies veranderd?
De aanpassingen zijn doorgevoerd om de Nutri-Score nauwkeuriger te maken en beter te laten aansluiten bij de officiële aanbevelingen (1). Zo worden onder andere vezels, suiker, zout en zoetstoffen strenger beoordeeld. Hierdoor zullen bijvoorbeeld frisdranken als Coca-Cola en Chocomel een lagere Nutri-Score krijgen dan voorheen. Daarentegen gaat olijfolie er juist op vooruit. Witbrood zakt van een B-label naar C. Verwarrend is wel dat er nu tijdelijk zowel oude als nieuwe Nutri-Scores op verpakkingen staan. We zitten nu in een overgangsperiode: fabrikanten mogen vanaf 2023 zelf kiezen of ze Nutri-Score op hun producten zetten, maar moeten dan voor hun hele merk het herziene algoritme gebruiken. Bestaande buitenlandse producten met een oude Nutri-Score mogen tot eind 2025 in Nederland verkocht worden. Nederlandse producten uit een pilotfase moeten de Nutri-Score volgens het nieuwe algoritme aanpassen voor 1 juli 2024.
Nutri-Score: geen indicatie voor gezondheidswaarde
De Nutri-Score zegt niks over of een product nu gezond of ongezond is, het zegt alleen iets over hoe het zich verhoudt tot andere producten binnen dezelfde groep. Daarom kan een groentepizza van Dr. Oetker een score A krijgen, omdat deze veel gunstiger uit de bus komt ten opzichte van een salami pizza. Deze score A is nog wel volgens het oude algoritme, want via de nieuwe methode krijgt geen enkele diepvriespizza een A-score meer. Om dit misverstand de wereld uit te helpen, zal de overheid in april een publiekscampagne houden (2).
Nadelen van de Nutri-Score
Er is veel kritiek geweest op dit omstreden logo. Sommige terechte punten zijn in de loop van de tijd aangepast, maar andere zijn nog altijd van toepassing:
- Veel mensen zullen dit logo interpreteren als een gezondheidslogo en niet als een vergelijkingsinstrument voor producten binnen dezelfde categorie. Zo zullen velen op het verkeerde been gezet worden.
- De score kan door fabrikanten ‘gemanipuleerd’ worden door hun producten zo af te stemmen dat deze met hakken over de sloot in een iets gunstigere categorie belanden. Producten met een relatief goede score kunnen zo nog steeds ongezonde ingrediënten bevatten.
- Oversimplificatie: het algoritme vereenvoudigt voeding te veel. De Nutri-Score kijkt alleen naar de hoeveelheden calorieën, suikers, verzadigd vet, eiwit, vezels etc. in een product. Het houdt geen rekening met vitamines, mineralen en andere gezonde stoffen. Dit kan leiden tot verwarring of een onvolledig beeld van de algehele voedingskwaliteit van het voedingsmiddel.
- Fabrikanten kunnen hun producten voorzien van de Nutri-Score, terwijl dat bij echt gezonde voeding zoals groenten en fruit over het algemeen niet gebeurt.
- Kan sterk bewerkte voeding bevoordelen. Geraffineerd voedsel kan een gunstige score krijgen, terwijl pure natuurproducten soms slecht scoren.
- Discrimineert bepaalde voedingsmiddelen. Kaas, olie en noten scoren bijvoorbeeld slecht, terwijl ze onderdeel kunnen zijn van een gezond voedingspatroon.
- Is te veel gericht op negatieve nutriënten. Kijkt vooral naar wat er ‘slecht’ is in een product, in plaats van focussen op de positieve gezondheidsaspecten.
- Houdt geen rekening met portiegroottes. Geeft geen advies over hoeveel je van een product zou moeten eten.
- De bereidingswijze van een product wordt niet meegenomen. Hierdoor kan bijvoorbeeld verse friet een gunstige A-score krijgen. De score is gebaseerd op de aardappel zelf, die als rauw ingrediënt inderdaad gezond is. De ongezonde bereidingswijze door het frituren in vet verandert de eigenschappen van het eindproduct echter ingrijpend.
Wat zegt de wetenschap?
Volgens verschillende studies kunnen voedselkeuzelogo’s wel degelijk zin hebben, maar het effect is over het algemeen relatief gering (3). Dat komt doordat factoren zoals smaak, prijs, gewoonten en emotionele aantrekkingskracht ook belangrijke drijfveren achter voedselkeuze zijn (4, 5, 6, 7). Voedselkeuzelogo’s op basis van een ‘stoplicht’, waar ook de Nutri-Score onder valt, hebben meer effect dan algemene keuzelogo’s (8).
Food Value Score
Voor het maken van het boek De voedingswaardewijzer hebben we niet alleen de Nutri-Score geïmplementeerd, maar ook – met behulp van wetenschappers – een eigen systeem ontwikkeld. Dit gaat veel verder dan alleen macronutriënten. Zo neemt dit algoritme ook micronutriënten en actieve plantenstoffen mee. Ook neemt het mee of voedsel geraffineerd is en houden we rekening met de verhouding tussen gezonde en ongezonde nutriënten zoals de verschillende soorten vetten. Tot slot hebben we ook de nutriënten waar westerlingen meestal een tekort aan hebben wat zwaarder laten meewegen. In dit filmpje op YouTube leg ik het boek en de FVS op visuele wijze uit.
Nutri-Score: niet verplicht
De deelname aan de Nutri-Score is volledig vrijwillig voor voedselproducenten. Deze vrijblijvendheid kan leiden tot een onvolledigheid, waarbij sommige producten wel en andere geen Nutri-Score hebben. Dit kan bij het vergelijken van producten tot verwarring leiden.
Slotwoord
De Nutri-Score is zeker niet perfect en zaligmakend, maar kan wel bijdragen aan het maken van een iets gezondere keuze. Hiervoor is het nog wel nodig om de Nederlander te informeren dat het logo bedoeld is om producten in een categorie met elkaar te vergelijken en dat het niets met de intrinsieke gezondheidswaarde van een product van doen heeft. De overheid zal hiervoor een campagne starten om dit duidelijk te maken aan de Nederlandse consument. Het logo staat vooral op geraffineerd voedsel, dus de Nutri-Score helpt vooral om minder slechte keuzes te maken: onbewerkt voedsel uit de natuur heeft namelijk geen keuzelogo nodig.
