Insuline en Insulineresistentie – de ultieme gids

Insuline is een belangrijk hormoon dat veel processen in het lichaam regelt. Problemen met dit hormoon liggen echter veelal ten grondslag aan veel moderne gezondheidsaandoeningen. Soms stoppen onze cellen gewoon met reageren op insuline zoals ze geacht worden te doen. Deze aandoening wordt insulineresistentie genoemd. Het komt ontzettend vaak voor. Het is zelfs zo dat een onderzoek uit 2002 aantoonde dat 32,2% van de bevolking in de VS insulineresistent zou kunnen zijn (1). Dit aantal zou nog kunnen stijgen tot 70% bij zwaarlijvige volwassen vrouwen en tot meer dan 80% bij sommige groepen patiënten (2, 3). Ongeveer een derde van de obese kinderen en tieners zou ook kunnen lijden aan insulineresistentie (4). Dit zijn schrikbarende aantallen, maar het goede nieuws is dat insulineresistentie enorm kan verbeteren door simpele leefstijlmaatregelen. In dit artikel wordt uitgelegd wat insulineresistentie is, waarom het jou een zorg zou moeten zijn en hoe je er vanaf kunt komen.

Insuline en Insulineresistentie uitgelegd
Insuline is een hormoon dat wordt afgescheiden door een orgaan genaamd de pancreas ofwel alvleesklier. De belangrijkste rol daarvan is het reguleren van de hoeveelheid voedingsstoffen die in de bloedsomloop circuleren. Hoewel insuline vooral betrokken is bij het beheer van het bloedsuikergehalte, heeft het ook invloed op de vet- en eiwitstofwisseling. Als we een maaltijd met koolhydraten eten, dan stijgt de hoeveelheid bloedsuiker in de bloedsomloop. Dit wordt gevoeld door de cellen in de alvleesklier, die vervolgens insuline afgeven aan het bloed. Daarna reist de insuline rond in het bloed en laat de cellen in het lichaam weten dat ze suiker uit het bloed moeten halen. Dit leidt tot een vermindering van suiker in het bloed en het zorgt ervoor dat de suiker wordt afgegeven waar het hoort te zijn, namelijk in de cellen voor gebruik of opslag. Dit is belangrijk, want hoge bloedsuikergehaltes kunnen vergiftigend werken, waardoor ernstige schade kan worden toegebracht en mogelijk zelfs de dood kan volgen, als het niet behandeld wordt. Om verschillende redenen echter – hieronder besproken – stoppen de cellen soms met reageren op de insuline zoals ze zouden moeten doen. Met andere woorden, ze worden ‘resistent’ voor de insuline. Als dit gebeurt, begint de alvleesklier nog meer insuline te produceren om het bloedsuikergehalte naar beneden te krijgen. Dit leidt tot hoge insulinegehaltes in het bloed. Deze toestand wordt hyperinsulinemie genoemd. Dit kan zich lange tijd verder ontwikkelen. De cellen worden steeds meer insulineresistent en zowel het insuline- als het bloedsuikergehalte gaat omhoog. Uiteindelijk kan het zijn dat de alvleesklier niet meer in staat is om het bij te houden en dan kunnen de cellen daarin beschadigingen oplopen. Dit leidt tot een verminderde productie van insuline, dus nu is er weinig insuline en zijn er cellen die niet reageren op het beetje insuline dat er nog wel is. Dit kan gigantisch hoge bloedsuikerpieken tot gevolg hebben. Als het bloedsuikerniveau een bepaalde drempel overschrijdt, dan kan de diagnose diabetes type 2 worden gesteld. Deze beschrijving is eigenlijk een vereenvoudigde versie van het ontstaan van diabetes type 2. Insulineresistentie is de hoofdoorzaak van deze veelvoorkomende ziekte, die ongeveer 9% van de mensen over de hele wereld treft (5).

Resistentie of gevoeligheid
Insulineresistentie en insulinegevoeligheid zijn twee zijdes van dezelfde medaille. Als je insulineresistent bent, dan heb je een lage insulinegevoeligheid. En andersom, als je insulinegevoelig bent, dan heb je weinig insulineresistentie. Het is niet best om insulineresistent te zijn, terwijl het juist goed is om insulinegevoelig te zijn.

Kortom: Insulineresistentie houdt in dat de cellen niet goed reageren op het hormoon insuline. Dit veroorzaakt hogere insulineniveaus en hogere bloedsuikerniveaus, en het kan leiden tot diabetes 2 en andere gezondheidsproblemen.

Wat veroorzaakt insulineresistentie?
Er zijn veel mogelijke oorzaken en factoren die kunnen bijdragen aan insulineresistentie. De veronderstelling is dat één van de belangrijkste factoren een verhoogd vetgehalte in het bloed is. Uit talrijke studies blijkt dat hoge gehaltes van vrije vetzuren in het bloed ervoor zorgen dat cellen, zoals spiercellen, niet meer naar behoren kunnen reageren op insuline (6, 7, 8). Dit kan deels komen door vetten en vetzuurmetabolieten die zich ophopen in de spiercellen, genaamd intramyocellulair vet. Dit verstoort de signaalwegen die de insuline nodig heeft om te kunnen werken (9, 10, 11). De hoofdoorzaak van verhoogde vrije vetzuren is teveel calorieën eten en teveel lichaamsvet hebben. Het is zelfs zo dat overeten, gewichtstoename en obesitas, allemaal sterk geassocieerd zijn met insulineresistentie (12, 13, 14, 15). Een zeer belangrijke factor blijkt een toename van het viscerale vet te zijn, het gevaarlijke buikvet dat zich rondom de organen opbouwt. Dit soort vet kan enorm veel vrije vetzuren in de bloedstroom afgeven en het kan zelfs ontstekingsbevorderende hormonen afgeven, die de mate van insulineresistentie nog opdrijven (16, 17, 18). Mensen met een normaal gewicht of dunne mensen kunnen echter ook insulineresistent zijn, het komt alleen vaker voor bij mensen die overgewicht hebben (19). Er zijn nog verscheidene andere mogelijke oorzaken voor insulineresistentie:

  • Fructose: Een hoge inname van fructose (uit toegevoegde suiker, niet uit fruit) is in verband gebracht met insulineresistentie bij zowel ratten als mensen (20, 21, 22).
  • Ontsteking: Verhoogde oxidatieve stress en ontstekingen in het lichaam kunnen leiden tot insulineresistentie (23, 24).
  • Inactiviteit: Fysieke activiteit verhoogt de insulinegevoeligheid en omgekeerd leidt te weinig bewegen tot insulineresistentie (25, 26).
  • Omega 3: Omega 3-vetzuren eten kan in veel gevallen de insulineresistentie verminderen. Het kan ook zorgen voor een verlaging van de hoeveelheid triglyceriden in het bloed. Vaak hebben insulineresistente mensen een hoge waardes van triglyceriden (27, 28).
  • Darmbacteriën: Er is bewijs dat een verstoring van het bacteriële milieu in de darmen ontstekingen kan veroorzaken, die de insulineresistentie en andere stofwisselingsproblemen verergeren (29).

Er zijn ook verschillende genetische en sociale factoren. Zwarte mensen, Latijns-Amerikaanse mensen en Aziaten lopen een bijzonder hoog risico (30, 31, 32). Deze lijst is nog niet volledig. Er zijn nog veel meer factoren die insulineresistentie en -gevoeligheid kunnen beïnvloeden.

Kortom: de belangrijkste oorzaken van insulineresistentie zijn waarschijnlijk te veel eten en te veel lichaamsvet, vooral buikvet. Andere factoren zijn onder andere een hoge suikerinname, ontstekingen, inactiviteit en genetica.

Hoe weet je of je insulineresistentie hebt
Er zijn verschillende manieren waarop je arts kan vaststellen of je insulineresistent bent. Als je bijvoorbeeld een hoog nuchter insulinegehalte hebt, is dat een goede aanwijzing voor insulineresistentie. Er is een vrij nauwkeurige test genaamd HOMA-IR, die insulineresistentie inschat aan de hand van je bloedsuiker- en insulinegehalte. Er zijn ook manieren om het bloedsuikergehalte directer te meten, bijvoorbeeld door middel van een orale glucosetolerantietest, waarbij er een dosis glucose aan je wordt gegeven, waarna je bloedsuikergehalte een paar uur lang wordt gemeten. Als je overgewicht hebt of zwaarlijvig bent en vooral als je grote hoeveelheden vet rond de buik hebt, is de kans dat je insulineresistent bent erg groot. Er is ook een huidaandoening genaamd acanthosis nigricans, waarbij zich donkere plekjes op de huid voordoen die op insulineresistentie kunnen wijzen. Als je weinig HDL (‘goed’ cholesterol) in je bloed hebt en een hoog gehalte aan triglyceriden, zijn dat ook twee indicatoren die sterk geassocieerd zijn met insulineresistentie (3).

Kortom: Een hoog insulinegehalte en bloedsuikerniveau zijn belangrijke symptomen van insulineresistentie. Ander symptomen zijn onder andere heel veel buikvet, hoog gehalte aan triglyceriden in het bloed en lage HDL-niveaus.

Insulineresistentie, metabool syndroom en diabetes type 2
Insulineresistentie is een voorbode van twee zeer veel voorkomende aandoeningen, metabool syndroom en diabetes 2. Het metabool syndroom bestaat uit een groep risicofactoren die in verband staan met diabetes 2, verhoogde bloeddruk en andere problemen. De symptomen zijn hoge bloedtriglyceriden, laag gehalte aan HDL, verhoogde bloeddruk, zwaarlijvigheid (vooral door  buikvet) en hoog bloedsuikergehalte (33). Soms wordt deze aandoening ook wel ‘insulineresistentiesyndroom’ of ‘Syndroom X’ genoemd (34) Insulineresistentie is ook een grote aanjager van diabetes 2. De hoge bloedsuikerwaardes worden veroorzaakt doordat de cellen niet meer op insuline reageren (35). Na verloop van tijd kan het zijn dat de insulineproducerende cellen in de alvleesklier stoppen met werken, wat ook leidt tot een gebrek aan insuline (36). Door ervoor te zorgen dat insulineresistentie zich niet kan ontwikkelen, is het in de meeste gevallen mogelijk om het metabool syndroom en diabetes 2 te voorkomen. Mocht je hier meer tips en informatie over willen, dan hebben we in onze webshop het boek Syndroom X dat zeer diep op deze materie in gaat.

Kortom: Insulineresistentie ligt ten grondslag aan het metabool syndroom en diabetes type 2, momenteel twee van de grootste gezondheidsproblemen in de wereld.

Er is een verband tussen insulineresistentie aan de ene, en hartziektes en allerlei andere gezondheidsproblemen aan de andere kant
Er is een sterk verband tussen insulineresistentie en hartziektes, één van de grootste doodsoorzaken ter wereld (37). Mensen die insulineresistent zijn of het metabool syndroom hebben, lopen zelfs een 93% grotere kans op hartziektes (38). Ook vele andere ziektes staan in verband met insulineresistentie, waaronder niet-alcoholische leververvetting, PCOS (polycystic ovarian syndrome), Alzheimer en kanker (39, 40, 41, 42).

Kortom: Insulineresistentie kan een reeks van ziektes veroorzaken, waaronder hartziektes, niet-alcoholische leververvetting, PCOS, Alzheimer en kanker.

Manieren om insulineresistentie te verminderen (ofwel insulinegevoeligheid te vergroten)
Gelukkig is er ook een goed bericht: insulineresistentie is heel makkelijk te beïnvloeden. De insulineresistentie kan zelfs vaak compleet worden teruggedraaid door je leefstijl te veranderen. Hieronder volgen een aantal bewezen manieren om insulineresistentie te verminderen:

  1. Sporten: Dit kan wel eens de makkelijkste manier zijn om insulinegevoeligheid te vergroten. Het effect treedt bijna onmiddellijk op (43, 44).
  2. Verminder buikvet: Probeer wat vet te verliezen, vooral het diep zittende ‘viscerale’ vet in en om de lever en de buik. Dit artikel geeft verscheidene op bewijs gestoelde tips over hoe je buikvet kunt verliezen. Voor algemene adviezen om af te vallen kun je dit gratis E-book downloaden.
  3. Stop met roken: Tabaksrook kan insulineresistentie veroorzaken, dus het zou moet helpen als je daarmee stopt.
  4. Suiker: Probeer je inname van toegevoegde suikers te verminderen, vooral uit gezoete (fris)dranken.
  5. Eet gezond: Neem voeding die voornamelijk gebaseerd is op volwaardig en onbewerkt voedsel. Zorg dat je noten en vette vis eet.
  6. Supplementen: Neem het supplement berberine, dat kan goed zijn om de insulinegevoeligheid te verhogen en het bloedsuikerniveau te verlagen (46). En magnesiumsupplement kan ook helpen (47).
  7. Slaap: Er is enig bewijs dat slecht slapen insulineresistentie in de hand werkt, dus je slaapkwaliteit verhogen zou moeten helpen (48).
  8. Stress: Probeer stress te beperken als je stressniveau te hoog is (49). Meditatie blijkt te kunnen helpen (50).
  9. Doneer bloed: Hoge ijzergehaltes in het bloed staan in verband met insulineresistentie. Voor mannen en voor vrouwen na de overgang kan de insulinegevoeligheid worden verhoogd door bloed te doneren (51, 52, 53).
  10. Intermitterend vasten: Een eetpatroon volgen dat intermittent fasting heet kan de insulinegevoeligheid verhogen (54).

De meeste hierboven genoemde maatregelen zijn toevallig ook de dingen die we meestal associëren met een goede gezondheid, een lang leven en bescherming tegen ziekte. Maar ook al is dat waar, het is wel goed om te beseffen dat niets in dit artikel bedoeld is als medisch advies. Insulineresistentie staat in verband met verschillende ernstige gezondheidsproblemen en ik raad je aan om met je arts te overleggen over jouw mogelijkheden. Er zijn ook verschillende medische behandelingen die kunnen werken.

Kortom: Insulineresistentie kan worden verminderd of zelfs helemaal worden teruggedraaid met eenvoudige leefstijlmaatregelen, waaronder sporten, gezond eten, buikvet verliezen en zorgen voor goede slaap en stressniveaus.

Koolhydraatarme diëten en insulineresistentie
Nog iets dat het vermelden waard is, zijn koolhydraatarme diëten. Dit zijn diëten die koolhydraten beperken en die ontzettend goed kunnen werken bij het metabool syndroom en diabetes 2 (55, 56), en dit komt gedeeltelijk door een vermindering van de insulineresistentie (57, 58, 59). Maar als de koolhydraatinname erg laag is, zoals bij een ketogeen dieet, dan kan het lichaam juist een staat van insulineresistentie creëren om bloedsuiker uit te sparen voor de hersenen. Dit wordt ‘fysiologische’ insulineresistentie genoemd (in tegenstelling tot ‘pathologische’) en is niet slecht (60).

Kortom: Een koolhydraatarm dieet verlaagt de schadelijke insulineresistentie die in verband staat met het metabool syndroom. Maar een erg koolhydraatarm ketogeen dieet kan een onschadelijke vorm van insulineresistentie opwekken, waarbij bloedsuiker wordt bewaard voor de hersenen.

Om over na te denken
Insulineresistentie is misschien wel één van de hoofdaanjagers van veel (zo niet de meeste) chronische ziektes van tegenwoordig, ziektes die miljoenen mensen per jaar het leven kosten. Het goede nieuws is dat er een aanzienlijke verbetering kan worden behaald door simpele leefstijlmaatregelen, zoals vet verliezen, gezond voedsel eten en sporten. Het voorkómen van insulineresistentie zou wel eens één van de allerbeste stappen kunnen zijn die je kunt nemen om langer, gezonder en gelukkiger te leven (met toestemming vertaald).

Help anderen gezonder te worden en deel dit artikel:

Download nu tijdelijk gratis ons E-book Afvallen

Gelukt! Ga naar je inbox om het E-book te bekijken.