Leptine en leptineresistentie: Alles wat je moet weten

Veel mensen geloven dat gewichtstoename en -afname alles te maken heeft met calorieën en wilskracht. Modern obesitasonderzoek is het daar echter niet mee eens. Wetenschappers zeggen steeds vaker dat een hormoon, leptine genaamd, hierbij betrokken is (1). Leptineresistentie, waarbij het lichaam niet reageert op dit hormoon, wordt nu beschouwd als de belangrijkste oorzaak van vettoename bij de mens (2). In dit artikel wordt alles uitgelegd wat je moet weten over leptine en welke rol het speelt bij zwaarlijvigheid.

Leptine – een hormoon dat lichaamsgewicht reguleert
Leptine is een hormoon dat door de vetcellen van je lichaam wordt geproduceerd (3). Het wordt vaak het “verzadigingshormoon” of het “hongerhormoon” genoemd. Het voornaamste doelwit van leptine ligt in de hersenen – met name in een gebied dat de hypothalamus wordt genoemd. Het is de bedoeling dat leptine je hersenen vertelt dat je, wanneer je voldoende vet hebt opgeslagen, niet verder hoeft te eten en calorieën in een normaal tempo kunt verbranden (4). Het heeft ook vele andere functies die verband houden met de vruchtbaarheid, de immuniteit en de hersenfunctie (5). De belangrijkste rol van leptine is echter de regeling van de energie op lange termijn, met inbegrip van het aantal calorieën dat je eet en verbruikt, alsook de hoeveelheid vet die je in je lichaam opslaat (6). Het leptinesysteem is ontstaan om te voorkomen dat de mens zou verhongeren of te veel zou eten, want in beide gevallen zou je in de natuur minder kans hebben gehad om te overleven. Vandaag de dag is leptine zeer effectief in het voorkomen dat we verhongeren. Maar in het mechanisme dat ons moet behoeden voor overeten is er iets stuk.

Kortom: Leptine is een hormoon dat door de vetcellen in je lichaam wordt geproduceerd, met als belangrijkste rol het reguleren van de vetopslag en het aantal calorieën dat je eet en verbrandt.

Invloed op je hersenen
Leptine wordt geproduceerd door de vetcellen van je lichaam. Hoe meer lichaamsvet zich in de vetcellen bevindt, hoe meer leptine zij produceren (7). Leptine wordt via de bloedbaan naar de hersenen geleid, waar het een signaal stuurt naar de hypothalamus – het deel dat regelt wanneer en hoeveel je eet (8). De vetcellen gebruiken leptine om je hersenen te vertellen hoeveel lichaamsvet ze bevatten. Hoge leptineniveaus vertellen je hersenen dat je voldoende vet hebt opgeslagen, terwijl lage niveaus je hersenen vertellen dat de vetvoorraden laag zijn en dat je moet eten (9). Als je eet, gaat je lichaamsvet omhoog, waardoor ook je leptineniveau stijgt. Dus je eet dan minder en verbrandt  meer. Omgekeerd, als je niet eet, daalt je lichaamsvet, waardoor je leptinespiegel daalt. Op dat moment eet je meer en verbrand je minder. Dit soort systeem staat bekend als een negatieve terugkoppeling en is vergelijkbaar met de controlemechanismen voor veel verschillende fysiologische functies, zoals ademhaling, lichaamstemperatuur en bloeddruk.

Kortom: De belangrijkste functie van leptine is het zenden van een signaal om je hersenen te vertellen hoeveel vet er in de vetcellen van je lichaam is opgeslagen.

Wat is leptineresistentie?
Mensen met obesitas hebben veel lichaamsvet in hun vetcellen. Omdat vetcellen leptine produceren in verhouding tot hun grootte, hebben zwaarlijvige mensen ook zeer hoge leptinegehalten (10). Gezien de manier waarop leptine hoort te werken, zouden veel mensen met obesitas hun voedselinname op natuurlijke wijze moeten beperken. Met andere woorden, hun hersenen zouden moeten weten dat ze genoeg opgeslagen energie hebben. Het kan echter zijn dat hun leptinesignalering niet werkt. Hoewel er overvloedig leptine aanwezig kan zijn, zien de hersenen het niet (11). Deze aandoening – bekend als leptineresistentie – wordt momenteel geacht een van de belangrijkste biologische factoren te zijn die bijdragen tot zwaarlijvigheid (12). Als je brein het leptinesignaal niet ontvangt, denkt het ten onrechte dat je lichaam honger lijdt – ook al heeft het meer dan genoeg energie opgeslagen. Hierdoor veranderen je hersenen hun gedrag om weer te zorgen voor meer lichaamsvet (13, 14, 15). Je hersenen zetten je dan aan tot:

  • Meer eten: Je hersenen denken dat je moet eten om uithongering te voorkomen.
  • Verminderd energieverbruik: In een poging om energie te sparen, verlagen je hersenen je energieniveau en zorgen ze ervoor dat je in rust minder calorieën verbrandt.

Meer eten en minder bewegen is dus niet de onderliggende oorzaak van gewichtstoename, maar veeleer een mogelijk gevolg van leptineresistentie, een hormonale afwijking (16). Voor de meeste mensen die worstelen met leptineresistentie, is het nagenoeg onmogelijk om zichzelf te dwingen tot het weerstaan van het door leptine gestuurde hongersnoodsignaal.

Kortom: Mensen met obesitas hebben hoge leptineniveaus, maar het leptinesignaal werkt niet, als gevolg van een aandoening die leptineresistentie wordt genoemd. Leptineresistentie kan honger veroorzaken en het aantal calorieën dat je verbrandt verminderen.

Effect op diëten
Leptineresistentie kan een van de redenen zijn waarom veel diëten er niet in slagen gewichtsverlies op lange termijn te bevorderen (17, 18). Als je leptineresistent bent, vermindert gewichtsverlies nog steeds de vetmassa, wat leidt tot een aanzienlijke verlaging van de leptinespiegel – maar je hersenen keren niet noodzakelijk de leptineresistentie om. Wanneer leptine daalt, leidt dit tot honger, verhoogde eetlust, verminderde motivatie om te bewegen en een verminderd aantal calorieën dat in rust wordt verbrand (19, 20). Je hersenen denken dan dat je uitgehongerd bent en zetten verschillende krachtige mechanismen in werking om dat verloren lichaamsvet terug te winnen. Dit zou een van de hoofdredenen kunnen zijn waarom zoveel mensen een jojo-dieet volgen – ze verliezen een aanzienlijke hoeveelheid gewicht om kort daarna weer aan te komen.

Kortom: Wanneer mensen vet verliezen, daalt het leptinegehalte aanzienlijk. Je hersenen interpreteren dit als een hongersnoodsignaal, waardoor je biologie en gedrag veranderen en je het verloren vet terug krijgt.

Wat veroorzaakt leptineresistentie?
Er zijn verscheidene potentiële mechanismen geïdentificeerd achter leptineresistentie, waaronder (21, 22):

  • Ontsteking: Ontstekingssignalen in je hypothalamus zijn waarschijnlijk een belangrijke oorzaak van leptineresistentie bij zowel dieren als mensen.
  • Vrije vetzuren: een verhoogd gehalte aan vrije vetzuren in je bloed kan de vetstofwisseling in je hersenen verhogen en de leptinesignalering verstoren.
  • Een hoge leptinespiegel: een verhoogde leptinespiegel lijkt leptineresistentie te veroorzaken.

De meeste van deze factoren worden versterkt door zwaarlijvigheid, wat betekent dat je verstrikt kunt raken in een vicieuze cirkel van aankomen en na verloop van tijd steeds meer leptineresistent worden.

Kortom: Mogelijke oorzaken van leptineresistentie zijn ontsteking, verhoogde vrije vetzuren en hoge leptinespiegels. Alle drie zijn ze verhoogd bij zwaarlijvigheid.

Kan leptineresistentie omgekeerd worden?
De beste manier om te weten of je leptineresistent bent, is in de spiegel te kijken. Als je veel lichaamsvet hebt, vooral in de buikstreek, dan ben je bijna zeker leptineresistent. Het is niet helemaal duidelijk hoe leptineresistentie kan worden omgekeerd, hoewel er veel theorieën zijn. Sommige onderzoekers denken dat het verminderen van door voeding veroorzaakte ontstekingen kan helpen om leptineresistentie om te keren. De nadruk leggen op een algemene gezonde levensstijl is waarschijnlijk ook een effectieve strategie. Er zijn verschillende dingen die je kunt doen:

  • Vermijd bewerkte voedingsmiddelen: sterk bewerkte voedingsmiddelen kunnen de integriteit van je darmen aantasten en ontstekingen in de hand werken (23).
  • Eet oplosbare vezels: Het eten van oplosbare vezels kan helpen de gezondheid van je darmen te verbeteren en kan beschermen tegen obesitas (24).
  • Lichaamsbeweging: Lichamelijke activiteit kan helpen om leptineresistentie om te keren (25).
  • Slaap: Slecht slapen houdt verband met leptineproblemen (26).
  • Verlaag je triglyceriden: Verhoogde triglyceridenwaarde kan het transport van leptine vanuit je bloed naar je hersenen verhinderen. De beste manier om triglyceriden te verlagen is door je koolhydraatinname te verminderen (27, 28).
  • Eet eiwitten: Het eten van veel eiwitten kan automatisch gewichtsverlies veroorzaken, wat zou kunnen komen door een verbetering van de leptinegevoeligheid (29).

Hoewel er geen eenvoudige manier is om van leptineresistentie af te komen, kun je op lange termijn veranderingen in je levensstijl aanbrengen die de kwaliteit van je leven kunnen verbeteren.

Kortom: Hoewel leptineresistentie omkeerbaar lijkt, vergt het aanzienlijke veranderingen in dieet en levensstijl.

Om te onthouden
Leptineresistentie kan een van de belangrijkste redenen zijn waarom mensen aankomen en er zoveel moeite mee hebben om af te vallen. Zwaarlijvigheid wordt dus meestal niet veroorzaakt door gulzigheid, luiheid of een gebrek aan wilskracht. Er zijn ook sterke biochemische en sociale krachten in het spel. Het westerse dieet in het bijzonder kan een belangrijke oorzaak zijn van obesitas. Als je bang bent dat je leptineresistent bent, zijn er verschillende stappen die je kunt zetten om gezonder te leven – en mogelijk de resistentie te verbeteren of om te keren (met toestemming vertaald).

Help anderen gezonder te worden en deel dit artikel:
Download nu tijdelijk gratis ons E-book Afvallen

Download nu tijdelijk gratis ons E-book Afvallen

Word lid van onze nieuwsbrief en ontvang gratis meer dan 100 wetenschappelijke tips om af te vallen!

Gelukt! Ga naar je inbox om het E-book te bekijken.