Regelmatig komt de vraag binnen of klachten aan de gewrichten met voeding kunnen worden bijgestuurd. Omdat er vele soorten gewrichtsklachten bestaan, is een kort antwoord lastig. Daarom heb ik besloten om het komende jaar enkele veelvoorkomende gewrichtsaandoeningen te bespreken. Omdat artrose onderweg is om volksziekte nummer één te worden, beginnen we dit keer met deze aandoening. In dit artikel zullen we kijken naar de oorzaken van artrose en hoe dit bijgestuurd kan worden met voeding, supplementen en leefstijl.
De meeste klachten aan gewrichten, spieren, pezen en botten vallen onder de verzamelnaam reuma. Er zijn meer dan 100 aandoeningen bekend (1). De meest voorkomende vorm van reuma is artrose, want ongeveer 1,5 miljoen Nederlanders hebben hiermee te kampen (2). Een andere veelvoorkomende reumatische aandoeningen is reumatoïde artritis (RA), waar zeker 260.000 Nederlanders aan lijden (3). Ook komt jicht veel voor, de laatste jaren is het aantal patiënten verdubbeld (4). Fibromyalgie, lupus en osteoporose zijn ook verwant aan reuma. In totaal hebben ruim 2 miljoen mensen in Nederland dagelijks te maken met een vorm van reuma (5).
Wat is artrose?
Bij artrose is er gewrichtskraakbeen verloren gegaan; daarom wordt dit in de volksmond ook wel gewrichtsslijtage genoemd. De term gewrichtsslijtage is veel te kort door de bocht, want in werkelijkheid is er sprake van een verstoring in een evenwicht, waardoor er meer gewrichtskraakbeen verloren gaat dan dat het lichaam kan aanmaken (6). Hoe deze verstoring ontstaat bespreken we verderop. Ook is er bij artrose meestal minder synoviaal vocht (gewrichtsvloeistof) aanwezig, dat normaal gezien werkt als het smeermiddel van een gewricht (7). Artrose komt vooral voor in de knieën, heup en duimen en treft vaker vrouwen dan mannen. Mensen met artrose hebben vooral last van pijn, stijfheid, gevoeligheid en zwelling aan één of meer gewrichten. Ook kan er sprake zijn van verminderde flexibiliteit en knarsende gewrichten. Vaak zijn de klachten in het begin mild, maar worden deze na verloop van tijd steeds heftiger. Het verloop is dus progressief.
Hoe ontstaat artrose?
De oorzaak van artrose is voor artsen vaak moeilijk te achterhalen, zij spreken in die gevallen over idiopathische artrose (8). Soms ligt er overgewicht aan ten grondslag, omdat dit de gewichten extra belast (9). Ook kan de erfelijkheid een rol spelen (10, 11). Artrose kan ook ontstaan doordat er sprake is van ontstekingsprocessen in het lichaam, waardoor het kraakbeen van de gewrichten versneld wordt afgebroken (12, 13, 14). In het verleden maakte men onderscheid tussen artrose met en zonder ontstekingen, maar steeds vaker wordt duidelijk dat bij beide ontstekingen waarschijnlijk een rol spelen (15). Vooral laaggradige chronische ontstekingen in het lichaam kunnen het proces op gang brengen (16). Dat overgewicht bijdraagt aan het ontstaan van artrose komt niet alleen door de extra belasting op de gewrichten, maar ook doordat overgewicht laaggradige ontstekingen aanjaagt, omdat vetweefsel ontstekingsbevorderende stoffen aanmaakt (17).
Dieet bij artrose
In het lichaam komen voortdurend vrije radicalen voor, die kunnen leiden tot laaggradige ontstekingen als er een teveel van aanwezig is en ze niet tijdig worden weggevangen door antioxidanten (18). Oxidatieve stress kan leiden tot celschade en achteruitgang van kraakbeen in de gewrichten. Het toedienen van antioxidanten kan de achteruitgang bij artrose volgens verkennende studies dan ook tegengaan (19, 20). Het mediterraan dieet, zeer rijk aan antioxidanten, kan daarom volgens onderzoek het risico op artrose verlagen en de ernst ervan verminderen (21). Het standaard geraffineerde westerse dieet kan juist het risico op artrose sterk verhogen (22). Er is dus veel te winnen met voeding! Volgens onderzoekers is het zinnig om vooral de hoeveelheid geraffineerde omega 6 in het dieet te verminderen en de hoeveelheid omega 3 te vergroten (23, 24). Vis is rijk aan de omega 3-langeketenvetzuren EPA en DHA. Ook biologische dierlijke voeding is vaak rijker aan omega 3, omdat reguliere dieren gevoed worden met onnatuurlijk voedsel zoals graan, waardoor ze vooral omega 6-rijk eten. In het algemeen raden onderzoekers bij artrose aan om fruit, groenten, peulvruchten, noten, zaden en volkoren granen te eten, aangevuld met wat vis en daarnaast wat zuivelproducten, gevogelte en eieren. Af en toe een rood wijntje zou ook gunstig zijn en als basis zou vooral olijfolie de voornaamste bron van vet moeten zijn (25, 26, 27, 28).
Supplementen bij artrose
Naast een gezond voedingspatroon kan het slikken van bepaalde supplementen volgens onderzoek meer of minder effect hebben. Met name Boswellia serrata lijkt krachtig te kunnen werken (29, 30, 31, 32). Ook curcumine lijkt volgens zeer veel studies pijn bij artrose te verlichten en de situatie aanmerkelijk te verbeteren (33, 34, 35, 36, 37, 38). Ook SAMe (S-adenosylmethionine) is volgens onderzoekers effectief, maar het duurt één tot twee maanden voordat er effect wordt opgemerkt (39, 40, 41, 42). Pycnogenol kan volgens enkele dubbelblinde onderzoeken werken, maar het duurde zelfs 90 dagen voordat de symptomen waren gehalveerd (43, 44). Eén studie meldde dat ashwagandha de pijn, fysieke functie, stijfheid en zwelling aanzienlijk verbetert bij een dosis van 500 mg (45). MSM zou vooral de pijn tegengaan (46). Gember werkt volgens onderzoek ook pijnstillend en zou bijna net zo effectief zijn als de pijnstiller ibuprofen (47, 48, 49). Bij milde artrose zou groenlipmossel ook verlichtend kunnen werken (50). Andere supplementen die mogelijk kunnen werken, maar waarvoor het bewijs nog wat zwak is, zijn rozenbottel (51), guggul (52), collageen type II (53) en Harpagophytum procumbens (duivelsklauw, 54). Het bewijs voor glucosamine en vitamine D was verbazingwekkend genoeg ook zwakker dan meestal wordt gedacht (55, 56). Mogelijk dat vitamine D alleen werkt bij tekorten of vanaf een dosis van 2000 IE per dag (57). De rol van vitamine K lijkt wel weer van groot belang, want vele eiwitten in de gewrichten zijn afhankelijk van voldoende vitamine K (58, 59, 60). En als laatste: astaxanthine kan volgens recent onderzoek het evenwicht herstellen tussen de aanmaak en afbraak van kraakbeen, dus dat is ook zeker de moeite waard om te proberen (61).
Leefstijl en artrose
Bij mensen met artrose doet bewegen vaak pijn, waardoor het verleidelijk is om stil te gaan zitten. Dit kan echter de situatie alleen maar verslechteren, dus enige mate van beweging en oefening kunnen heilzaam werken (62). Uiteraard is afvallen bij overgewicht aan te raden (63), maar ook praktische zaken, zoals het dragen van goede schoenen, kunnen de klachten verminderen (64). Ook voldoende nachtrust is cruciaal voor het herstel van de gewrichten, want een tekort aan ononderbroken slaap leidt tot een hogere kans op artrose (65, 66).
Slotwoord
Het lijkt er steeds meer op dat artrose één van de vele westerse welvaartsaandoeningen is (67, 68). Door de onderliggende oorzaken aan te pakken, bijvoorbeeld via het verminderen van ontstekingsprocessen, kan de ontwikkeling van artrose worden afgeremd of soms voorkomen. Omdat artrose naast laaggradige ontstekingen in sommige gevallen nog andere oorzaken kan hebben, is het voor sommigen raadzaam om meerdere behandelmethodes uit te proberen. Onderzoek naar de onderliggende oorzaken van artrose zijn in volle gang, dus het is aannemelijk dat we hier de komende jaren nog veel over gaan leren, waardoor we de aandoening mogelijk beter zullen kunnen bijsturen.
