Voedingswaardetabel van patat per 100 gram:

Per 100 g	Patat**	ADH*	Ovenpatat**	ADH*
kcal	309	15,45%	293	14,65%
Kj	1295	15,42%	1231	14,65%
Water (g)	36,7	1,84%	32,7	1,64%
Eiwit (g)	4,5	8,04%	5,8	10,36%
Koolhydraten (g)	38,3	14,73%	46	17,69%
Suiker (g)	0,5		0,7
Vet (g)	14,7	21,00%	8,8	12,57%
Verzadigd (g)	3,7		1
E.O.V. (g)	6,4		1,9
M.O.V. (g)	3,3		5,6
Omega 6 (g)	3,1		5,5
Omega 3 (g)	0,14		0,01
Cholesterol (mg)	0,7		0,7
Vezels (g)	3,2	9,14%	3,2	9,14%
A (mg)	0	0,00%	0	0,00%
B1 (mg)	0,07	6,36%	0,07	6,36%
B2 (mg)	0,03	2,00%	0,03	2,00%
B3 (mg)	1,2	7,50%	1,2	7,50%
B5 (mg)		0,00%		0,00%
B6 (mg)	0,172	11,47%	0,72	48,00%
B11 / Foliumzuur (ug)	17,4	5,80%	14	4,67%
B12 (ug)	0	0,00%	0	0,00%
C (mg)	17	22,67%	8	10,67%
D (ug)	0	0,00%	0	0,00%
E (mg)	0,6	6,00%	0,6	6,00%
Vitamine K (ug)	0	0,00%	0	0,00%
Natrium (mg)	34	3,40%	34	3,40%
Kalium (mg)	426	12,17%	426	12,17%
Calcium (mg)	9	0,90%	9	0,90%
Fosfor (mg)	77	9,63%	77	9,63%
IJzer (mg)	0,5	6,25%	0,5	6,25%
Jodium (ug)		0,00%		0,00%
Magnesium (mg)	21	7,00%	21	7,00%
Koper (mg)	0,11	12,22%	0,11	12,22%
Selenium (ug)	1	1,82%	1	1,82%
Zink (mg)	0,37	2,47%	0,37	2,47%

Bron: Nevo, USDA, Pubmed, CNF
* Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid
** N.B. De vetzuursamenstelling is afhankelijk van het vet waarin de friet is gebakken.

Over patat
Patat of friet is een bekend (bij)gerecht van gefrituurde aardappelen. De meest gebruikte frituurolie is zonnebloemolie gevolgd door koolzaad/raapzaadolie, sojaolie en palmolie. Vroeger werd patat standaard in ossewit gebakken. In verband met de prijs en het ongezonde imago van verzadigd vet wordt dat vrijwel niet meer gedaan. Goedkope, voorgebakken diepvriespatat is meestal gefrituurd in gehard plantaardig vet waarvoor verschillende soorten olie worden gebruikt. Tegenwoordig wordt patat ook wel met hete lucht in ‘airfryers’,  gebakken. Hier komt vrijwel geen olie aan te pas.

Herkomst
De naam komt van het Belgisch-Franse ‘patates frites’ wat zoveel betekent als ‘gefrituurde aardappelen’. Onder de grote rivieren spreekt men doorgaans van ‘friet’, boven de rivieren noemt men het vaker ‘patat’.

Geschiedenis
Patat kent een lange geschiedenis. Al in 1900 werd het in België veel gegeten, maar was het in Nederland nog minder bekend. Waarschijnlijk werd het eerste patatje omstreeks 1680 gebakken, eveneens in België. In de wintermaanden, wanneer het te koud was om te vissen, schijnen de inwoners van een Belgisch dorp uit schijfjes aardappel een vissenvorm te hebben gesneden om dit vervolgens te frituren. Toch claimt Frankrijk dat uit hun land de eerste frieten kwamen, omdat in Parijs de eerste frituurzaak stond.

Soorten
De beste aardappelen om patat mee te maken hebben een hoog zetmeelgehalte. Dit zijn melige soorten. De bekendste is het Bintje. Andere melige rassen zijn onder andere Agria, Victoria en Asterix.

Verkrijgbaar
Patat is vrijwel op elke straathoek verkrijgbaar. De prijs en kwaliteit lopen zeer uiteen. Diepvriespatat is de goedkoopste (en ongezondste), gevolgd door patat uit de koeling. Deze soorten zijn vaak al voorgebakken en gaar. Thuis hoeven ze nog maar een paar  minuten te worden gefrituurd of te worden gebakken in de oven (ovenfriet). Zelf patat maken kan ook, koop hiervoor de meest melige soort aardappels.

Horecagelegenheden serveren soms huisgemaakte patat van verse aardappelen. Hetzelfde geldt voor snackbars. Kleine zaakjes die biologische, huisgemaakte patat met schil, verkopen zijn in opmars.

Houdbaarheid
Patat uit de koeling is maar een paar dagen houdbaar. Diepvriespatat blijft maanden goed. Na het frituren moet je patat meteen opeten. Restjes worden snel slap en kan je niet bewaren. Ook moet je de olie regelmatig verversen.

Toepassing
Patat kan in een friteuse, in de oven en in een airfryer bereid worden. Na het bakken wordt patat ruim bestrooid met zout. De meest gegeten combinatie is met mayonaise, ook wel ‘patat met’ genoemd. Andere veel toegevoegde sauzen zijn pindasaus en curry. Patat wordt geregeld gecombineerd met andere gefrituurde snacks. Maar patat wordt ook gegeten in plaats van gekookte aardappels en gecombineerd met met groenten, salade, vlees en vis.

Wist je dat?

• ‘French’, in de Amerikaanse benaming voor patat: ‘french fries’, letterlijk ‘in de lengte doorsnijden’ betekent?
• De naam ‘patatje oorlog’ verwijst naar een slagveld? Het slordig toevoegen van verschillende sauzen, en vooral de rode ketchup, doen aan een slagveld denken.
• Kokosolie steeds vaker als het gezondste vet wordt gezien om patat in te bakken? Verzadigd vet oxideert niet bij hoge temperaturen.
• Dikke patat minder vet bevat? Het totale oppervlak van een portie dikke patat is minder dan die van een dunnere variant. Hierdoor nemen de frieten per saldo minder vet op.

Wetenschappelijke informatie over patat
Wanneer voedsel te heet wordt of te lang verhit, kan het Maillard-effect ontstaan: het ontstaan van acrylamide (1). De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) noemt de stof ‘mogelijk kankerverwekkend’ (2). Er zijn inderdaad studies die een link vinden tussen acrylamide en een toegenomen kans op nier-, baarmoeder- en eierstokkanker (3). Studies hebben uitgewezen dat frituren op lagere temperaturen het gehalte aan acrylamide verlaagt (4).

Volgens een onderzoek produceren airfryers 90% minder acrylamide dan traditionele friteuses op basis van olie (5). Verticale, dus staande, airfryers, produceren wel weer extreem veel fijnstof. De beste keuze is een horizontale airfyer zonder mandje, zoals de Delonghi Multifry of de Actifry van Tefal.

Veelvuldig patat eten is volgens wetenschappers sowieso niet heel gezond. Door de heerlijke smaak van zout en vet ligt overeten op de loer, waardoor de kans op overgewicht en diabetes kunnen stijgen (6). Mensen die zeer vaak patat op het menu zetten, hebben een hogere kans om vroeg te overlijden. Dit hogere risico geldt niet voor het eten van niet-gefrituurde patat (7).

Zie voor meer informatie over voedingsmiddelen ook het boek: