De periode van mondkapjes, anderhalve meter afstand en lockdowns ligt gelukkig al lange tijd achter ons. Toch gaat corona nog altijd rond en krijg ik regelmatig de vraag van lezers wat zij of hun dierbare naasten zouden kunnen doen bij long covid. Kennelijk zijn er veel mensen die hier last van hebben. Daarom heb ik beloofd om hier aandacht aan te besteden. In dirt artikel zullen we uitgebreid kijken naar wat long covid precies is en wat je op een natuurlijke manier kunt doen om hiermee om te gaan.
Hoewel de term “long covid” in Nederland inmiddels breed gebruikt wordt om de langdurige effecten van een covid-19-infectie te beschrijven, is het oorspronkelijk een Engelse term. In het Nederlands spreken we vaak over “langdurige covid”, “post-covid-syndroom” of “chronische covid”. Deze directe overname van de Engelse term kan soms tot verwarring leiden, dit komt vooral omdat het voor sommigen niet meteen duidelijk is dat het verwijst naar de langdurige nasleep van covid-19 en niet naar een acute fase van de ziekte. Bovendien kan de term “long” in het Nederlands ook geïnterpreteerd worden als een verwijzing naar de longen, wat de indruk wekt dat de aandoening uitsluitend betrekking heeft op problemen met het ademhalingsstelsel, terwijl dit in de praktijk veel meer klachten inhoudt.
Hoeveel mensen hebben long covid
We spreken officieel van long covid bij klachten die binnen 3 maanden na een infectie optreden en minstens 2 maanden aanhouden (1). Vrouwen hebben hier 76% meer kans op dan mannen (2). Opvallend is dat mensen met bloedgroep O vatbaarder lijken voor long covid (3). Ongeveer 1 op de 8 Nederlanders houdt langdurige klachten na besmetting met het coronavirus (4). Het MIT (Maatschappelijk Impact Team) stelt dat ongeveer 1,3 miljoen Nederlanders last hebben gehad van long covid, maar dat dit relatief mild was en dat zij hier ook weer van zijn hersteld (5). Op dit moment zijn er naar schatting 90.000 mensen die ernstig lijden aan long covid, waarbij hun leven volledig ontwricht is. Zowel hun fysieke als mentale gezondheid is verwoest, waardoor zij niet langer productief kunnen zijn. Dit zijn zeer schrijnende situaties (6).
Veel voorkomende klachten bij long covid
Long covid kan leiden tot een breed scala aan langdurige klachten die bijna ieder orgaansysteem kunnen raken. Veelvoorkomende symptomen zijn onder andere ernstige vermoeidheid, kortademigheid, hoofdpijn, spierpijn, slaapproblemen, depressie, vergeetachtigheid en concentratieproblemen (7, 8, 9). Ook neuropsychiatrische klachten als angst, depressie en ‘brain fog’ komen vaak voor. De ernst en duur van de symptomen verschillen per persoon. Voor veel patiënten hebben de klachten een grote impact op hun dagelijks functioneren en kwaliteit van leven.
Wat kun je op een natuurlijke manier tegen long covid doen?
Contact met het coronavirus is in de praktijk niet te vermijden, want het virus evolueert continu, waardoor we er geregeld mee in aanraking zullen komen. Door het nemen van de juiste natuurlijke maatregelen kunnen we het risico op long covid en mogelijke schade tot het minimum beperken. In deze nieuwsbrief kijken we naar wat de wetenschap heeft ontdekt op de gebieden voeding, supplementen en leefstijl:
Voeding
- Onbewerkt dieet: Volgens onderzoekers kunnen nutriëntentekorten het verloop en ernst van covid sterk beïnvloeden (10). Kies daarom voor volwaardige voeding.
- Mediterraan dieet: Dit dieet is een rijke bron van hoogwaardige eiwitten (zorg voor 15-30 gram per maaltijd) en gezonde vetten uit vis (11). Ook worden extra vierge olijfolie, volkoren producten, groenten, fruit, peulvruchten, noten en zaden geadviseerd vanwege de gezonde vetten, vezels en bioactieve stoffen met ontstekingsremmende en antioxidatieve werking. Het frequent eten van kleine maaltijden wordt aanbevolen om de energie-inname te verhogen en spierafbraak tegen te gaan.
- Voldoende vochtinname: Zorg voor dagelijks 2,5 – 3 liter vocht per dag in de vorm van onder meer water, kefir, bouillon, koffie en thee (12).
- Plantaardig dieet: Een plantaardig dieet bevat ontstekingsremmende stoffen en kan daarom helpen bij het verminderen van langdurige systemische ontstekingen bij longcovid (13).
- Vezels: Door meer vezels uit verschillende bronnen te eten, nemen de gunstige bacteriën toe, waardoor het immuunsysteem kan worden gereguleerd en ontstekingen kalmeren (14). Hierdoor kan het microbioom geoptimaliseerd worden en kunnen spijsverteringsklachten sterk worden verminderd. Bovendien kan de darm met de hersenen communiceren via neurale, ontstekings- en hormoonsignaleringsroutes, wat het psychisch welbevinden kan beïnvloeden (15).
- Blijf weg bij geraffineerde voeding: Een Westers dieet met veel vet en suiker kan zorgen voor meer kans op langdurige ziekte (16). Dit komt doordat dit dieet ontstekingen veroorzaakt en het afweersysteem verstoort.
- Intermittend Fasting: Deze vorm van vasten toont verbetering bij long covid volgens onderzoek (17). Een groep van 14 mensen met aanhoudende klachten na een coronabesmetting volgde een medisch begeleid langdurig vastenprogramma. Tijdens dit onderzoek verbeterde de gezondheid van bijna alle patiënten. Symptomen als vermoeidheid, kortademigheid, spierpijn en hoofdpijn verminderden sterk. Ook bij minder voorkomende klachten als cognitieve stoornissen, reuk- en smaakverlies was er duidelijke vooruitgang. Hoewel de behandeling een veelbelovende niet-medicamenteuze aanpak bij het herstel van long covid lijkt, kunnen mensen met ondervoeding beter niet voor deze maatregel kiezen.
Supplementen
- PEA: Onderzoekers hebben gekeken of PEA (palmitoylethanolamide) kan helpen tegen langdurige klachten na covid -19 (18, 19, 20). Dit stofje komt van nature voor in bijvoorbeeld pinda’s, fenegriekzaad en sojalecithine. Mensen met langdurige covid -klachten kregen 3 maanden lang elke dag tweemaal 600 mg (dus 1200 mg totaal) en na 3 maanden waren hun klachten verminderd.
- L-arginine + vitamine C: Volgens onderzoekers kunnen L-Arginine en vitamine C gunstige effecten hebben bij long-covid-patiënten (21). L-Arginine kan de bloedvatwanden verbeteren en vitamine C vermindert oxidatieve stress. Beide spelen een belangrijke rol bij klachten rondom covid-19 en long covid.
- Vitamine D: Het kan mogelijk nuttig zijn om vitamine D te slikken (22). Volgens onderzoek heeft de helft van de patiënten met long covid lagere vitamine D-spiegels dan de patiënten zonder klachten. Vooral patiënten met cognitieve klachten blijken een vitamine D-tekort te hebben.
- Omega 3: Volgens onderzoekers is het de moeite waard om omega 3-supplementen te proberen bij de behandeling van long covid, omdat uit eerder onderzoek is gebleken dat omega 3 ontstekingsremmende eigenschappen heeft, de hersenfunctie ondersteunt, als antioxidant werkt en mogelijk de binding van het coronavirus kan verhinderen (23). Deze eigenschappen kunnen vooral helpen bij het verminderen van ‘brain fog’ ofwel hersenmist.
- NAC: N-acetylcysteïne (NAC) biedt potentieel als behandeling voor long COVID door zijn antioxidatieve en ontstekingsremmende eigenschappen. Studies suggereren dat NAC de ernst en mortaliteit van COVID-19 kan verminderen, de immuunrespons kan verbeteren, en specifiek kan helpen bij het aanpakken van post-COVID-19 pulmonale fibrose (24, 25). Het verlaagt significant inflammatoire markers zoals CRP en D-dimer en verbetert de zuurstofverzadiging, wat wijst op een gunstig effect op COVID-19 uitkomsten.
- Andere supplementen die mogelijk ondersteunend kunnen werken zijn glutathion en zink (26, 27, 28). Bij specifiek slaapproblemen zouden supplementen met zink, vitamine C, D en polyfenolen kunnen verlichten (29). Bij vermoeidheid kan het voor langere tijd dagelijks nemen van creatine zinvol zijn (30).
Leefstijl
- Etherische oliën: Deelnemers aan een onderzoek die 2 weken lang etherische oliën zoals tijm, kruidnagel en sinaasappel inhaleerden, rapporteerden aanzienlijk minder vermoeidheidsklachten. Ze gaven aan zich over het algemeen minder vermoeid te voelen en specifiek minder last te hebben van algemene vermoeidheid, mentale vermoeidheid (concentratieproblemen) en verminderde alertheid (31).
- Beweging: Voor sommigen kan het verstandig zijn om regelmatig te bewegen, zoals bijvoorbeeld sport, spel of (hard)lopen (32, 33). Beweging heeft bewezen positieve effecten op het immuunsysteem, het bewegingsapparaat, de longfunctie, de hersenen en het psychisch welzijn. Het kan helpen om veel van de factoren die een rol spelen bij het post-covid-syndroom tegen te gaan. Specifiek kan beweging vermoeidheid verlichten, cognitie verbeteren, ontstekingen verminderen, uithoudingsvermogen en kracht opbouwen, en de stemming verbeteren bij post-covid-patiënten.
- Ontspanning: Volgens onderzoekers kan stress ervoor zorgen dat de voorraden aan micronutriënten worden uitgeput, waardoor we vatbaarder worden voor het oplopen van long covid (34). Het wordt aangeraden om regelmatig te mediteren om stress te verminderen en zo het immuunsysteem tot rust te brengen (35).
- Ademhalingsoefeningen: Uit recent onderzoek van de Universiteit van Leeds blijkt dat de symptomen van long covid duidelijk verlicht kunnen worden door eenvoudige ademhalingsoefeningen: 4 seconden inademen en 6 seconden uitademen, 2 keer per dag gedurende 10 minuten,terwijl de Hart Ritme Variabiliteit (HRV) wordt gemeten via een app op de telefoon (36). De 13 deelnemers aan het onderzoek ervoeren na 4 weken een vermindering van symptomen, betere slaap en beter lichamelijk functioneren.
- Halo therapie: Uit onderzoek blijkt dat inademing van droog zoutaerosol effectief kan zijn in het verlichten van symptomen van chronische ademhalingsziekten, zoals hoesten en kortademigheid (37). Deze symptomen komen ook veel voor bij patiënten die COVID-19 hebben doorgemaakt. Halotherapie is een behandeling met het gebruik van zout in verschillende vormen. Eén vorm is inademing van droog zoutaerosol, wat gebruikt wordt bij de behandeling van ademhalingsziekten.
Bewegen niet over iedere patiënt geschikt
Een nieuwe studie laat zien dat mensen met langdurige Covid vaak ernstige spierbeschadiging, problemen met de mitochondriën (de energiefabriekjes in cellen) en microbloedpropjes hebben (38). Dit verklaart waarom zij zich na inspanning zo slecht en uitgeput voelen. De onderzoekers vonden dat mensen met langdurige Covid minder spierkracht hebben en meer witte spiervezels met weinig mitochondriën. De mitochondriën functioneerden ook slechter. Na inspanning hadden de patiënten veel meer spierschade en verslechterde de mitochondriële functie nog meer. Dit verklaart de spierpijn en vermoeidheid die langdurige Covid-patiënten wekenlang na inspanning kunnen ervaren. De onderzoekers adviseren hen daarom geen intensieve training te doen, omdat dit de spieren beschadigt en de energiehuishouding verergert. Dit wijst op het belang van een gepersonaliseerde aanpak bij revalidatieprogramma’s voor mensen met long covid.
Mogelijke oorzaak brainfog door covid ontdekt
Onderzoekers van Trinity College Dublin hebben een belangrijke ontdekking gedaan die van groot belang is voor ons begrip van brainfog en cognitieve achteruitgang bij sommige patiënten met long covid. Het werk is gepubliceerd in Nature Neuroscience. Het team ontdekte dat er bij patiënten met long covid en brainfog lekkage was opgetreden in de bloed-hersenbarrière. Deze lekkage kon patiënten met brainfog en cognitieve achteruitgang objectief onderscheiden van patiënten met long covid zonder brainfog. De onderzoekers hebben ook een nieuwe vorm van MRI-scan ontwikkeld die laat zien hoe long covid de bloed-hersenbarrière kan beïnvloeden.
Long Post-COVID Vaccination Syndrome
Er zijn onderzoeken die bijwerkingen van vaccinaties tegen corona aan het licht gebracht, waaronder een toestand bekend als “Long Post-COVID Vaccination Syndrome” (39). Dit syndroom manifesteert zich als een reeks langdurige gezondheidsproblemen die sommige mensen ervaren na vaccinatie tegen COVID-19, vergelijkbaar met de langetermijneffecten die sommige patiënten ondervinden na een COVID-19-infectie, bekend als ‘long COVID’. Een specifiek geval, gedocumenteerd door Josef Finsterer, betreft een 39-jarige man die ernstige bijwerkingen ontwikkelde na zijn derde dosis van het mRNA-1273 (Moderna) vaccin, waaronder koorts, hoofdpijn, oogflikkeringen, huiduitslag, vermoeidheid, desoriëntatie, duizeligheid (hersenmist), verminderd denkvermogen en concentratie, en emotionele stoornissen, die 11 maanden aanhielden (40). Deze bevindingen suggereren dat Long Post-COVID Vaccination Syndrome een ernstige complicatie van COVID-19-vaccinatie kan zijn, die aanzienlijk de kwaliteit van leven kan beïnvloeden en tot invaliditeit kan leiden. Het LAREB concludeert in een recent rapport dat er meldingen zijn van ‘Long COVID-achtige’ symptomen na COVID-19 vaccinatie die lijken op Long COVID, maar dat een oorzakelijk verband nog niet kan worden vastgesteld omdat andere mogelijke oorzaken niet uitgesloten kunnen worden (41). Zij stellen dat ermeer epidemiologisch, klinisch en immunologisch onderzoek nodig is.
Oude studies niet meegenomen
Er verschijnen nog dagelijks studies over long covid, dus grote kans dat er later dit jaar nog weer meer over bekend wordt. Bij mijn zoektocht in de medische literatuur heb ik bijna alle studies voor 2022 niet meegenomen, omdat deze in een snel ontwikkelend onderzoeksveld als dit eigenlijk alweer zwaar verouderd zijn.
Slotwoord
Ik hoop dat de bovenstaande tips kunnen bijdragen aan het verlichten van long covid. Gelukkig zijn er vele handvatten die kunnen helpen, door de juiste voeding, supplementen en leefstijl kunnen we het risico op langdurige covid-klachten verkleinen.
