Antibiotica vormen een essentiële pijler in de moderne geneeskunde, verantwoordelijk voor het redden van miljoenen levens. Echter, er zijn groeiende zorgen over de onbedoelde schade die ze kunnen veroorzaken, met name aan het darmmicrobioom. Wetenschappers waarschuwen voor de potentiële gevolgen van het toenemende gebruik van deze geneesmiddelen, zowel voor onze interne bacteriële systemen als voor de toenemende resistentie tegen antibiotica. Deze complexiteit roept vragen op over de juiste inzet en langetermijneffecten van antibiotica.
Het darmmicrobioom en antibiotica
Onze darmen herbergen een complex ecosysteem van bacteriën die cruciaal zijn voor verschillende lichaamsfuncties, waaronder de spijsvertering en het immuunsysteem. Antibiotica, oorspronkelijk ontworpen om schadelijke bacteriën te bestrijden, zijn niet selectief genoeg en doden ook nuttige bacteriën. Dit “tapijtbombardement” op de darmflora heeft gevolgen voor het evenwicht en de diversiteit van dit microbiële netwerk.
Gezondheidsrisico’s en antibioticaresistentie
De inzet van antibiotica draagt niet alleen bij aan een verstoord darmmicrobioom, maar veroorzaakt ook een toename van antibioticaresistentie. Schadelijke bacteriën kunnen resistentiegenen verkrijgen van overlevende goedaardige bacteriën, waardoor het behandelen van infecties in de toekomst bemoeilijkt wordt. Het verontrustende is dat deze resistente bacteriën niet beperkt blijven tot de darmen, maar ook kunnen migreren naar andere delen van het lichaam.
Langetermijneffecten en vroege blootstelling
Onderzoeken tonen aan dat zelfs één antibioticakuur blijvende effecten kan hebben, vooral bij gevoelige populaties zoals baby’s. Bij volwassenen herstelt de darmflora zich grotendeels na een paar maanden, maar sommige nuttige bacteriën kunnen definitief verdwijnen. Daarnaast vermindert het frequente gebruik van antibiotica onze natuurlijke weerstand tegen infecties, waardoor we paradoxalerwijs meer afhankelijk worden van antibiotica voor toekomstige behandelingen. Een recent onderzoek, voornamelijk uitgevoerd in Duitsland, bekeek de effecten van 144 veelgebruikte antibiotica op darmgezondheid. De studie toonde aan dat tetracyclines en macroliden schadelijk zijn voor goede bacteriën in de darmen, wat kan resulteren in ernstige gezondheidsproblemen zoals infecties door Clostridioides difficile (C. diff).
Zelfs een korte kuur kan al nadelig zijn
Onderzoekers van de Washington University School of Medicine in St. Louis hebben een studie uitgevoerd waarbij 20 gezonde vrijwilligers verschillende soorten antibiotica kregen. Het doel was om te zien hoe zelfs een korte antibioticakuur de samenstelling van darmbacteriën zou kunnen veranderen. De resultaten toonden aan dat de diversiteit van het darmmicrobioom sterk verminderde na inname van antibiotica. Hoewel de diversiteit bij de meeste vrijwilligers na twee maanden herstelde, bleef de samenstelling van de bacteriën veranderd. Sommige vrijwilligers toonden zelfs na zes maanden een blijvende verstoring in hun darmmicrobioom. De studie wees ook op een toename in antibioticaresistentiegenen in de darmen, een fenomeen dat de onderzoekers “antibiotische littekenvorming” noemen. De studie concludeert dat het gebruik van antibiotica, zelfs op korte termijn, kan leiden tot significante en soms langdurige veranderingen in het darmmicrobioom, wat het risico op antibioticaresistentie kan verhogen. Deze bevindingen benadrukken het belang voor artsen om zorgvuldig te overwegen of het gebruik van antibiotica echt noodzakelijk is. Future studies zijn nodig om de exacte oorzaken van deze veranderingen en hun lange termijn effecten beter te begrijpen.
Alternatieve aanpakken
Een veelbelovende oplossing is een meer gerichte aanpak van antibiotica die specifieke bacteriën aanvalt en de nuttige ongemoeid laat. Daarnaast speelt voeding een belangrijke rol; een vezelrijk dieet kan bijvoorbeeld het darmmicrobioom ondersteunen en zo de negatieve effecten van antibiotica verminderen. Experts raden aan om voedsel rijk aan probiotica te eten, zoals yoghurt en zuurkool, om de negatieve effecten van antibiotica te minimaliseren. Andere gefermenteerde voedingsmiddelen zoals kimchi en tempeh zijn ook nuttig. Deze benaderingen kunnen bijdragen aan een meer duurzaam gebruik van deze levensreddende, maar potentieel schadelijke, medicijnen. Medische professionals adviseren niet om volledig te stoppen met het voorschrijven van deze antibiotica, maar zijn op zoek naar manieren om de bijwerkingen te minimaliseren. Het is van belang om een gevarieerd dieet met prebiotisch en probiotisch rijk voedsel te hebben, vooral na een antibioticakuur.
Slotwoord
Sommige soorten antibiotica, zoals tetracyclines en macroliden, kunnen de gezonde bacteriën in de darmen doden. Dit kan leiden tot maag- en darmproblemen en zelfs terugkerende infecties. Het microbioom, een gemeenschap van microben in het lichaam, speelt een cruciale rol in verschillende lichaamsfuncties, zoals de spijsvertering en het immuunsysteem. Antibiotica kunnen dit delicate evenwicht verstoren. Het dilemma van antibiotica ligt in hun dubbele natuur: ze zijn zowel levensreddend als potentieel schadelijk. De wetenschap staat voor de uitdaging om deze medicijnen zo te ontwikkelen en te gebruiken dat ze gerichter en minder schadelijk zijn. Tot die tijd is het van cruciaal belang dat we ons bewust zijn van de risico’s en alternatieve methoden verkennen om onze gezondheid en die van het microbiële ecosysteem waarmee we zo nauw verbonden zijn, te ondersteunen.
Bronnen:
- Do antibiotics really wipe out your gut bacteria? By Jessica Bradley, BBC, August 2023.
- Palleja A, Mikkelsen KH, Forslund SK, et al. Recovery of gut microbiota of healthy adults following antibiotic exposure. Nat Microbiol. 2018;3(11):1255-1265.
- Stevens V, Dumyati G, Fine LS, Fisher SG, van Wijngaarden E. Cumulative antibiotic exposures over time and the risk of clostridium difficile infection. Clinical Infectious Diseases. 2011;53(1):42-48.
- Davey P, Marwick CA, Scott CL, et al. Interventions to improve antibiotic prescribing practices for hospital inpatients. Cochrane Database Syst Rev. 2017;2(2):CD003543.
- Antibiotics Can Kill Healthy Gut Bacteria: Here’s What to Eat to Counter That. By Brian Krans — Fact checked by Maria Gifford. Healthline, 2021.
- Maier L, Goemans CV, Wirbel J, et al. Unravelling the collateral damage of antibiotics on gut bacteria. Nature. 2021;599(7883):120-124.
- What Happens to the Gut Microbiome After Taking Antibiotics? Sophie Fessl, PhD, The Scientist, 2022.
- Murray CJL, Ikuta KS, Sharara F, et al. Global burden of bacterial antimicrobial resistance in 2019: a systematic analysis. The Lancet. 2022;399(10325):629-655.
- Anthony WE, Wang B, Sukhum KV, et al. Acute and persistent effects of commonly used antibiotics on the gut microbiome and resistome in healthy adults. Cell Reports. 2022;39(2):110649.
