Onrust in Oekraïne: verhoogd risico op vrijkomen radioactiviteit

Recent wees dokter John Campbell zijn volgers erop dat we in de nabije toekomst mogelijk blootgesteld gaan worden aan radioactiviteit. Dit zou komen door onrust en geweld in het gebied rond één van de grootste kernreactors van Europa. Dat lijkt misschien overdreven, maar vele experts vrezen voor grote problemen. In dit artikel bespreken we de kans op het vrijkomen van radioactiviteit, de mogelijke risico’s voor onze gezondheid en wat we kunnen doen om ons ertegen te beschermen.

Rafael Mariano Grossi, de algemeen directeur van de International Atomic Energy Agency (IAEA), heeft aangegeven extreem bezorgd te zijn over de situatie rondom een Oekraïense kernreactor in Zaporizja (1). Er hebben al bombardementen rondom de centrale plaatsgevonden en als dit zo doorgaat, kan het serieuze gevolgen hebben voor een hele grote groep mensen (2). Ten tijde van de bombardementen is er een beschermingsmechanisme geactiveerd waardoor er nu geen acuut gevaar is, maar dit kan elk moment veranderen door de gevechten (3). Een andere risicofactor is dat er momenteel weinig onderhoud aan de centrale wordt gepleegd.

Kernramp van Tsjernobyl
Veel mensen denken terug aan het ongeluk met de kernreactor in Tsjernobyl, dat in 1986 heeft plaatsgevonden (4). Uit een reconstructie blijkt dat Nederland in die tijd dagenlang geen actie heeft ondernomen en geen onrust wilde veroorzaken onder de bevolking. De pers bleek beter geïnformeerd dan onze beleidsmakers. Het luchtalarm ging in ons land veel te laat af. Toen er eenmaal werd besloten om jodiumtabletten uit te delen, bleken er slechts 100.000 in Nederland aanwezig. Veel te weinig. Het advies was om de met straling besmette groenten en fruit voor het eten even te wassen, maar na enkele dagen kwam men erachter dat dit helemaal geen zin had bij sommige gewassen. Mensen die bijvoorbeeld spinazie aten, kregen een flinke dosis straling binnen. Dat komt doordat spinazie enorm in de pan slinkt en heel makkelijk straling opneemt. Het moge duidelijk zijn: omdat de kernramp indertijd een nieuwe situatie opleverde, zijn er enorm veel fouten gemaakt waardoor de gezondheid van miljoenen Nederlanders in gevaar is gebracht.

De overheid heeft van het bovenstaande geleerd en heeft sinds 1989 een Nationaal Plan Kernongevallenbestrijding (NPK), waarbij er een meetsysteem over Nederland is uitgerold dat continu in kaart brengt aan hoeveel straling we worden blootgesteld (5). Volgens een diepgaand artikel in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde is het risico op kanker door lage hoeveelheden radioactieve straling in de atmosfeer klein (6). Ondanks dat hamsteren veel mensen jodiumtabletten (7), wat volgens de Nederlandse overheid beslist onnodig is (8). Hun verhaal is dat de afstand van 2000 km tussen de Oekraïense kerncentrale en Nederland te groot zou zijn om voor een noemenswaardige hoeveelheid radioactieve straling te zorgen. Volgens een expert van de denktank CEIP zal de grootte van een mogelijke ramp waarschijnlijk vergelijkbaar zijn met die van Fukushima en niet van de grotere ramp Tsjernobyl (9).

Waar zitten de risico’s?
Een bombardement op één van de reactoren van Zaporizja zal waarschijnlijk niet direct tot problemen leiden, want deze kerncentrale is veiliger dan de kernreactor van Tsjernobyl ten tijde van de ramp in 1986 (10). Toch is er een groot risico, omdat er bij de centrale vrij veel radioactief materiaal wordt opgeslagen. Als net een ongunstig type hiervan in lucht en water komt, kan dit wel grote gevolgen hebben. Zeker omdat de wind soms van oost naar west waait, dus ook richting Nederland. Het radioactieve materiaal kan dan voor langere tijd voor een radioactieve wind richting ons land zorgen (11). Gelukkig komt een oostenwind in Nederland minder vaak voor, maar in het voorjaar en najaar komt dit relatief vaker voor (12). Hierdoor is er een kans dat de radioactieve wolk, net als bij de ramp in Tsjernobyl, onze kant op kan komen (13).

Jodium bij een kernramp
In geval van een kernongeval zal vooral radioactief jodium (jodium-131) via de lucht en voedsel onze gezondheid negatief kunnen beïnvloeden (14). Radioactief jodium heeft een halfwaardetijd van acht dagen, wat betekent dat de straling na zo’n zes weken verdwenen zal zijn (15). Omdat het jodium gemakkelijk via de lucht ingeademd en opgenomen kan worden, wordt aangeraden om kaliumjodide te slikken (16). Het idee is dat de schildklier dan vol gaat zitten met een niet-radioactieve ‘stabiele’ vorm van jodium, zodat radioactief jodium niet wordt opgenomen, waardoor het via de nieren kan worden uitgescheiden. Hierdoor wordt met name het risico op schildklierkanker op de lange termijn lager. Opvallend is dat de tabletten alleen beschikbaar worden gesteld voor personen tot 40 jaar, omdat aangenomen wordt dat na deze leeftijd de kans op schildklierkanker erg klein is. Toch is deze kans aanwezig bij hogere doses straling, waardoor een jodiumpil voor mensen boven de 40 die over een gezonde schildklier beschikken, wel degelijk van waarde kan zijn (17). Vooral mensen met een tekort aan jodium en een ontregelde schildklier kunnen bijwerkingen van zo’n jodiumtablet verwachten (18). Deze bijwerkingen zijn tijdelijk en kunnen zich uiten in de vorm van huiduitslag, lopende ogen, koorts en zwelling van de speekselklieren. Jongeren, (ongeboren) baby’s en zwangere vrouwen hebben de meeste baat bij een jodiumtablet (19). De hoeveelheid jodium die nodig is voor een optimale bescherming, hangt af van de leeftijd (20). Een volwassene wordt een dosering van 130 mg aangeraden. Ze bieden alleen bescherming tegen radioactieve jodium en geen andere ioniserende straling van bijvoorbeeld cesium-137 en strontium-90 (21, 22).

Wat te doen?
De kans op een kernramp met grote gevolgen voor Nederland lijkt klein, maar is zeker niet ondenkbaar als bepaalde factoren tegenzitten. In het geval van het vrijkomen van radioactiviteit in de atmosfeer is het belangrijk om zo snel mogelijk naar binnen te gaan, ramen en deuren te sluiten, waarbij je zo laag mogelijk in je huis gaat zitten, bij de muren vandaan (23). De begane grond van een flat of onder in een kelder zijn ideale plekken. De luchtventilatie van je huis kun je het beste uitzetten om het aanzuigen van besmette lucht zoveel mogelijk te voorkomen. Houd dan de media in de gaten om te weten te komen wanneer de radioactieve wolk ons land bereikt, zodat je vlak daarvoor de jodiumpil kan slikken. Slik deze het beste zes uur voordat de wolk over ons land trekt, dan is bescherming nagenoeg 100% (24). Grote hoeveelheden jodium kun je beter niet zomaar preventief slikken, want dan heeft het geen zin en kan het alleen maar meer schade aanrichten (25). De auto biedt geen bescherming, dus zoek zo snel mogelijk een veilige plek binnen op. Als je buiten bent geweest terwijl er veel straling in de lucht aanwezig was, dan is het belangrijk om binnen van kleding te wisselen en de blote plekken met water te wassen. De radioactiviteit komt voornamelijk via de lucht die we inademen in ons lichaam terecht, daarom wordt het bedekken van de mond met een doek of mondkapje aangeraden. Na ongeveer twee dagen is de radioactieve wolk verdwenen en kun je weer naar buiten gaan (26). Zorg dus dat je voor minimaal twee dagen voedsel in huis hebt. Na deze tijd is het gevaar niet helemaal geweken, want de radioactieve deeltjes gedragen zich zoals stof. Het kan neergeslagen zijn op planten, waardoor wij het binnen kunnen krijgen als wij – of dieren – deze eten. Daarom is het drinken van melk na een regen van ioniserende straling uiterst onverstandig. Als je geen jodiumtablet in huis hebt, zou je als second best ook kunnen kiezen voor jodiumrijk zeewier (27). Het slikken van een jodiumsupplement heeft weinig zin, omdat de hoeveelheid jodium hierin 1000 keer lager ligt dan noodzakelijk (28). Sommige mensen kiezen er daarom voor om jodiumpillen preventief in huis te halen, waardoor de prijs ervan inmiddels in sommige landen is verdubbeld (29). Zorg dat als je preventief een jodiumtablet in huis haalt, je deze op de juiste manier bewaart (30). Dat betekent een bij een temperatuur tussen de 15 – 25°C, een lage luchtvochtigheid en afgeschermd van licht. Onder de juiste omstandigheden kunnen deze jodiumtabletten dan zo’n 20 – 30 jaar meegaan, maar de meeste fabrikanten garanderen minimaal 10 jaar (31).

Slotwoord
Alhoewel het risico laag is, geeft de nucleaire dreiging in Oekraïne een verhoogde kans op problemen. Laten we hopen dat er geen nieuwe kernramp zal plaatsvinden, maar in dat geval kan je maar beter goed voorbereid zijn. Op het moment dat radioactiviteit vrijkomt, dan zal dit vooral rondom de kerncentrale leiden tot grote schade aan het milieu en de gezondheid van mensen. Hoeveel radioactieve straling in dat geval Nederland zal bereiken, hangt van verschillende factoren af. In alle gevallen is het dan goed om maatregelen te nemen, want aan hoe minder radioactieve straling we worden blootgesteld, hoe beter.

Help anderen gezonder te worden en deel dit artikel:
Download nu tijdelijk gratis ons E-book Afvallen

Download nu tijdelijk gratis ons E-book Afvallen

Word lid van onze nieuwsbrief en ontvang gratis meer dan 100 wetenschappelijke tips om af te vallen!

Gelukt! Ga naar je inbox om het E-book te bekijken.