De lever is één van de belangrijkste organen in ons lichaam. Als de lever niet meer goed kan functioneren, dan zal ziekte onherroepelijk volgen. Omdat de lever een enorme overcapaciteit heeft, zul je het in eerste instantie niet in de gaten hebben als hij begint te haperen. Gelukkig is er op een natuurlijke manier erg veel mogelijk, waardoor het niet zo ver hoeft te komen. In dit artikel gaan we uitgebreid in op de vraag hoe we onze lever met voeding, leefstijl en supplementen kunnen ondersteunen.
Het unieke aan de lever is dat hij als enig orgaan in ons lichaam de capaciteit heeft om te vernieuwen en regenereren (1). Een deel van een lever kan weer uitgroeien tot een volledige lever. Dit toont aan dat de lever wel een heel belangrijk orgaan moet zijn.
Wat doet de lever allemaal?
De lever weegt bij een volwassene ongeveer 1,5 kilo en is daarmee ons grootste inwendige orgaan. Hij voert dagelijks ongemerkt meer dan 500 belangrijke functies uit (2). Zo helpt de lever bij de stofwisseling van koolhydraten, eiwitten en vetten (3). Daarnaast speelt hij een belangrijke rol in het onschadelijk maken van giftige stoffen, zoals alcohol en medicijnen, door deze te neutraliseren en te verwijderen. De lever produceert ook zo’n 800 tot 1000 ml gal, een belangrijke vloeistof voor de spijsvertering, vooral bij het afbreken van vetten (4). Verder slaat de lever ook vitamines en mineralen op, zoals vitamine A, B12, D en ijzer. Tot slot speelt hij een sleutelrol bij de regulering van cholesterol, hormoonbalansen en de bloedstolling, en is ook betrokken bij het afbreken van verouderde rode bloedcellen.
Leverfibrose
Leverfibrose is een aandoening waarbij gezond leverweefsel wordt vervangen door littekenweefsel, wat een verlies van leverfuncties veroorzaakt en resulteert in chronisch leverfalen (5). Een vergevorderd stadium hiervan noemen we ook wel levercirrose (6). Vroeger werd gedacht dat dit vooral iets was dat bij virale hepatitis, alcoholisme en auto-immuunziekten optrad. Vandaag de dag weten we dat ook medicijnen, verkeerde voeding en een ongezonde leefstijl hieraan kunnen bijdragen. Voor de lever is één van de grootste bedreigingen in deze tijd NAFLD, dat staat voor non-alcoholic fatty liver disease, ofwel niet-alcoholische leververvetting. Op dit moment is NAFLD een epidemie in westerse landen, het treft zelfs vele kinderen (7, 8, 9, 10). Naar schatting heeft zo’n 25 – 30% van de bevolking een vervette lever (11, 12).
Wat kun je tegen leververvetting doen?
Eén van de belangrijkste oorzaken van leververvetting bij volwassenen en kinderen, is de inname van suiker en dan fructose in het bijzonder (13). In tegenstelling tot glucose, wordt fructose voornamelijk door de lever verwerkt. Bij overmatige inname kan deze suiker in de lever worden omgezet in vet, wat kan leiden tot leververvetting. Blijf dus weg bij voedsel dat rijk is aan fructose, zoals bewerkt voedsel en frisdranken (14, 15, 16). Deze bevatten vaak HFCS, oftewel High-Fructose Corn Syrup (glucosefructosestroop of maisstroop). Fructose is in deze producten erg populair omdat het heel zoet smaakt, goedkoop is en een lange houdbaarheid heeft. Veel mensen weten niet dat deze producten de lever op termijn steeds zieker kunnen maken. Andere voeding die je beter kunt vermijden als je een leververvetting buiten de deur wil houden zijn geraffineerde granen en veel rood vlees (17, 18, 19). Uiteraard is het belangrijk om de inname van alcohol tot het minimum te beperken (20). Verder is het bij overgewicht belangrijk om af te vallen; een afname van 5% van je lichaamsgewicht kan het vet in de lever significant laten afnemen (21).
Dieet voor een gezonde lever
Er zijn tal van voedingsmiddelen die de lever kunnen ondersteunen. Zo zijn onderzoekers heel positief over koffie, mogelijk vanwege de bitterstoffen (22, 23, 24, 25). Thee, met name dagelijks 4 koppen groene thee, kan de leverwaarden en het risico op leverkanker verminderen (26, 27). Ook spinazie kan vanwege de vele antioxidanten en polyfenolen heilzaam zijn (28). Knoflook is ook zeer gunstig om de leverwaarden te verbeteren (29, 30, 31). Grapefruit en pompelmoes bevatten naringenine en kunnen tegen ontstekingen en leverfibrose werken (32). Rode bieten bevatten weer nitraat, wat de lever tegen oxidatieve schade kan beschermen (33). Kruisbloemige groenten zoals boerenkool, broccoli, bloemkool en spruitjes lijken tegen tumoren in de lever te beschermen (34). In haver zitten bètaglucanen zoals lentinan en polucan, die immunomodulerend kunnen werken en gunstig kunnen werken op de lever (35). Verder zijn bessen, druiven, cactusvijg en andere plantaardige voedingsmiddelen erg heilzaam (36, 37, 38, 39). Vezels en peulvruchten worden ook door veel onderzoekers genoemd als heel gezond voor de lever (40). Het mediterraan dieet is vanwege de volkoren granen, groenten, fruit, noten, zaden en vis gunstig (41). Vrijwel alle noten zijn volgens onderzoeken gunstig tegen leververvetting (42, 43, 44). Volgens onderzoekers is het verstandig om het aandeel verzadigde vetten, dierlijke eiwitten en suiker te minimaliseren ten gunste van onverzadigde vetten (45). Omega 3 uit vette vis kan ontstekingen remmen en een vette lever tegengaan (46). Ongefilterde olijfolie lijkt ook volgens meerdere studies interessant (47, 48). Opvallend is dat het dagelijks eten van zowel te veel als te weinig calorieën ongunstig is voor de lever (49).
Supplementen voor de lever
Mariadistel (silymarine) is één van de bekendste supplementen om de lever te ondersteunen (50, 51, 52, 53, 54). Hoewel dit volgens studies wat kan helpen, zijn onderzoekers positiever over andere supplementen. Zo wijzen meerdere onderzoeken uit dat vitamine E-supplementen lijken te helpen bij het verbeteren van de leverwaarden, ontstekingen en overtollig vet bij NAFLD (55, 56). Met spirulina zijn ook goede resultaten geboekt (57, 58, 59, 60, 61). Ook TUDCA (een verbinding die van nature voorkomt in galzuur) wordt aangemerkt als erg potent (62, 63, 64, 65, 66). Verder zijn er nog wat supplementen die enigszins kunnen ondersteunen zoals curcumine (67, 68), saffraan (69, 70), L-carnitine (71, 72, 73) en gember (74, 75). Pas overigens wel op met goedkope of dubieuze supplementen, want deze kunnen onvoldoende getest, onzuiver of vervuild zijn en juist leverschade aanrichten (76, 77, 78, 79).
Leefstijltips om je lever te ondersteunen
Het is heel belangrijk om bij overgewicht af te vallen (80). Regelmatig bewegen, of nog liever sporten, is onmisbaar om de lever gezond te houden (81, 82). Een gezonde leefstijl (niet roken en drinken, regelmatig bewegen en gezond eten) kan volgens onderzoek je kans op een vroege dood door leverziekte met 36% verlagen (83). Onderzoekers benadrukken dat het combineren van maatregelen krachtiger werkt dan iedere maatregel afzonderlijk (84).
Voorkomen beter dan genezen
De lever blijft uiteraard het gezondst door deze zo min mogelijk te confronteren met gifstoffen. Kies daarom het liefst voor biologisch voedsel, omdat bestrijdingsmiddelen de gezondheid van de lever kunnen aantasten (85, 86). Vermijd ook schimmels op het eten, want deze kunnen schadelijke stoffen zoals mycotoxines bevatten (87, 88, 89). Het is ook bekend dat bepaalde medicijnen voor leverschade kunnen zorgen (90). Zorg bij wisselend seksueel contact ook voor veiligheidsmaatregelen, want er zijn tal van leverziektes zoals hepatitis die via seks overgedragen kunnen worden (91, 92, 93).
Hoe de gezondheid van de lever vaststellen?
Veelvoorkomende tekenen van een zieke lever zijn vermoeidheid, geelzucht, donkere urine in combinatie met lichte ontlasting, en een opgezette buik door vochtophoping. Daarnaast kunnen misselijkheid, verlies van eetlust, jeuk en een neiging tot makkelijk bloeden en blauwe plekken ontstaan. Pijn in de bovenbuik kan wijzen op een ontstoken of vergrote lever. Bij twijfel of klachten is het altijd verstandig medisch advies in te winnen en het bloed te laten onderzoeken. De gezondheid van de lever kan worden vastgesteld door het meten van bepaalde enzymen in het bloed. Meestal worden de leverenzymen aspartaat transaminase (AST), alanine transaminase (ALT), alkalische fosfatase (ALP) en gamma-glutamyl transpeptidase (GGT) gemeten (94). Soms zal een arts ook markers zoals bilirubine, albumine en ceruloplasmine meten (95, 96). Afwijkingen in de niveaus van deze enzymen kunnen duiden op leverschade of -ziekte.
Laat alcohol staan
Alcohol wordt vaak beschouwd als een normaal onderdeel van sociale interacties, maar het is in werkelijkheid een giftige harddrug. De lever raakt bij overmatig alcoholgebruik overbelast. Alcohol wordt omgezet in acetaldehyde, een zeer schadelijke stof, die leidt tot leverbeschadiging, -ontsteking, -fibrose en -kanker (97, 98, 99, 100). Langdurig alcoholmisbruik kan leiden tot levercirrose, een ernstige aandoening waarbij gezond leverweefsel wordt vervangen door littekenweefsel, wat de functie van de lever ernstig aantast. Het is dus essentieel om bewust te zijn van deze risico’s en alcoholgebruik te beperken om de gezondheid van de lever te waarborgen. Wanneer alcohol in het lichaam wordt verwerkt, richt het zich primair op de lever, waardoor dit orgaan tijdelijk zijn normale taken, zoals het verwerken van vetten en het verwijderen van gifstoffen, vermindert of neerlegt om zich te concentreren op het afbreken van alcohol. Deze verstoring kan leiden tot vetophoping in de lever, verminderde leverfunctie, en uiteindelijk tot ernstige aandoeningen zoals leververvetting, fibrose, of cirrose, waarbij gezond leverweefsel wordt vervangen door littekenweefsel, wat de efficiëntie en gezondheid van de lever aanzienlijk aantast. Ook kleine beetjes alcohol zijn al zeer schadelijk voor de lever, het beste is daarom om de alcohol helemaal te laten staan (101, 102, 103).
Slotwoord
Een gezonde lever is van levensbelang. Helaas heeft de lever van de moderne mens het flink te verduren. Vooral leververvetting ligt op de loer. Gelukkig zijn er tal van maatregelen die het tij kunnen keren, zoals het aanpassen van je voedingspatroon, afvallen, meer bewegen en het slikken van specifieke supplementen. Je merkt een zieke lever meestal pas in een vergevorderd stadium op. Daarom is het raadzaam om uit preventieve overwegingen zo gezond mogelijk te leven en bij twijfel onderzoek te laten verrichten.
