Obesitas is een van de grootste gezondheidsproblemen ter wereld. Het hangt samen met verschillende verwante aandoeningen – waaronder hoge bloeddruk, verhoogde bloedsuikerspiegel en een slecht bloedlipidenprofiel – die samen bekend staand als het metabool syndroom. Mensen met het metabool syndroom lopen een veel groter risico op hartziekten en diabetes type 2 dan mensen met een normaal gewicht. In de afgelopen decennia is veel onderzoek verricht naar de oorzaken van zwaarlijvigheid en de manier waarop het kan worden voorkomen of behandeld.
Zwaarlijvigheid en wilskracht
Veel mensen lijken te denken dat gewichtstoename en zwaarlijvigheid worden veroorzaakt door een gebrek aan wilskracht. Dat klopt niet helemaal. Hoewel gewichtstoename grotendeels een gevolg is van eetgedrag en levensstijl, zijn sommige mensen in het nadeel als het gaat om het beheersen van hun eetgewoonten. Overeten wordt namelijk aangestuurd door verschillende biologische factoren, zoals genetica en hormonen. Sommige mensen hebben gewoon aanleg om aan te komen (1). Natuurlijk kunnen mensen hun genetische nadelen overwinnen door hun levensstijl en gedrag te veranderen. Veranderingen in levensstijl vereisen wilskracht, toewijding en doorzettingsvermogen. Beweren dat gedrag louter een functie is van wilskracht is echter veel te simplistisch. Daarbij wordt geen rekening gehouden met alle andere factoren die uiteindelijk bepalen wat mensen doen en wanneer ze dat doen. Hieronder staan 10 factoren die belangrijke oorzaken zijn van gewichtstoename, zwaarlijvigheid en stofwisselingsziekten. Vele daarvan hebben niets met wilskracht te maken.
1. Genetica
Obesitas heeft een sterke genetische component. Kinderen van ouders met obesitas hebben veel meer kans op obesitas dan kinderen van magere ouders. Dat betekent niet dat zwaarlijvigheid volledig voorbestemd is. Wat je eet kan een groot effect hebben op welke genen tot expressie komen en welke niet. In niet-geïndustrialiseerde samenlevingen ontstaat snel zwaarlijvigheid wanneer mensen daar een typisch westers dieet beginnen te eten. Hun genen zijn niet veranderd, maar de omgeving en de signalen die zij naar hun genen sturen wel. Eenvoudig gezegd, genetische componenten hebben wel degelijk invloed op je gevoeligheid om aan te komen. Studies over eeneiige tweelingen tonen dit zeer goed aan (2).
Kortom: Sommige mensen blijken genetisch vatbaar te zijn voor gewichtstoename en zwaarlijvigheid.
2. Bewerkte knutselvoeding
Sterk bewerkte voedingsmiddelen zijn vaak niet veel meer dan geraffineerde ingrediënten vermengd met additieven. Deze producten zijn zo ontworpen dat ze goedkoop en lang houdbaar zijn en zo ongelooflijk lekker smaken dat ze moeilijk te weerstaan zijn. Door voedsel zo smakelijk mogelijk te maken, proberen voedselproducenten de verkoop te verhogen. Maar ze bevorderen ook overeten. De meeste bewerkte voedingsmiddelen van vandaag lijken in het geheel niet op volwaardige voedingsmiddelen. Dit zijn sterk gemanipuleerde producten, ontworpen om mensen verslaafd te maken.
Kortom: De winkels liggen vol met bewerkte voedingsmiddelen die moeilijk te weerstaan zijn. Deze producten werken ook overeten in de hand.
3. Voedselverslaving
Veel junkfood-etenswaren met suiker en een hoog vetgehalte stimuleren de beloningscentra in je hersenen (3, 4). In feite worden deze voedingsmiddelen vaak vergeleken met veelgebruikte verslavende middelen, zoals alcohol, cocaïne, nicotine en cannabis. Junkfood kan bij gevoelige mensen een verslaving veroorzaken. Deze mensen verliezen de controle over hun eetgedrag, vergelijkbaar met mensen die worstelen met alcoholverslaving en de controle verliezen over hun drinkgedrag. Verslaving is een complex probleem dat heel moeilijk te overwinnen kan zijn. Wanneer je aan iets verslaafd raakt, verlies je je keuzevrijheid en begint de biochemie in je hersenen voor jou de lakens uit te delen.
Kortom: Sommige mensen hebben sterke verlangens naar voedsel of zijn verslaafd. Dit geldt vooral voor junkfood met suiker en een hoog vetgehalte, dat de beloningscentra in de hersenen stimuleert.
4. Agressieve marketing
Producenten van junkfood zijn zeer agressieve marketeers. Hun tactiek kan soms onethisch zijn en soms proberen zij zeer ongezonde producten als gezonde voedingsmiddelen op de markt te brengen. Deze bedrijven maken ook misleidende beweringen. En wat erger is, ze richten hun marketing specifiek op kinderen. In de wereld van vandaag krijgen kinderen obesitas en diabetes en ze raken verslaafd aan junkfood lang voordat ze oud genoeg zijn om weloverwogen beslissingen over deze dingen te nemen.
Kortom: Levensmiddelenproducenten geven veel geld uit aan de marketing van junkfood, soms specifiek gericht op kinderen, die niet de kennis en ervaring hebben om te beseffen dat zij worden misleid.
5. Insuline
Insuline is een zeer belangrijk hormoon dat onder andere de energieopslag regelt. Een van zijn functies is vetcellen de boodschap te geven om vet op te slaan en het vet dat er al in zit vast te houden. Het westerse dieet bevordert insulineresistentie bij veel mensen met overgewicht en obesitas. Bij insulineresistentie stijgt de insulinespiegel in het hele lichaam, waardoor energie in vetcellen wordt opgeslagen in plaats van beschikbaar te zijn voor gebruik (5). Hoewel de rol van insuline bij zwaarlijvigheid omstreden is, suggereren verschillende studies dat hoge insulinespiegels een oorzakelijke rol spelen bij de ontwikkeling van zwaarlijvigheid (6). Een van de beste manieren om je insulinegehalte te verlagen is het verminderen van eenvoudige of geraffineerde koolhydraten en het verhogen van de vezelinname (7). Dit leidt meestal tot een automatische vermindering van de calorie-inname en moeiteloos gewichtsverlies – calorieën tellen of porties controleren is niet nodig (8, 9).
Kortom: Hoge insulinespiegels en insulineresistentie worden in verband gebracht met de ontwikkeling van obesitas. Om de insulinespiegel te verlagen, verminder je je inname van geraffineerde koolhydraten en eet je meer vezels.
6. Bepaalde medicijnen
Veel farmaceutische geneesmiddelen kunnen gewichtstoename als bijwerking hebben (10). Zo zijn antidepressiva in verband gebracht met een bescheiden gewichtstoename na verloop van tijd (11). Andere voorbeelden zijn diabetesmedicatie en antipsychotica (12, 13). Deze medicijnen verminderen je wilskracht niet. Ze veranderen de werking van je lichaam en hersenen, waardoor de stofwisseling vermindert of de eetlust toeneemt (14, 15).
Kortom: Sommige medicijnen kunnen gewichtstoename bevorderen doordat ze zorgen voor verminderde calorieënverbranding of vergroting van de eetlust.
7. Leptine resistentie
Nog een hormoon dat een belangrijke rol speelt bij zwaarlijvigheid is leptine. Het wordt geproduceerd door vetcellen en de bloedspiegels stijgen naarmate de vetmassa toeneemt. Daarom zijn de leptinespiegels vooral hoog bij mensen met zwaarlijvigheid. Bij gezonde mensen wordt een hoog leptinegehalte in verband gebracht met een verminderde eetlust. Als het goed werkt, zou het je hersenen namelijk moeten vertellen hoe hoog je vetreserves zijn en als die hoog genoeg zijn, geeft leptine je lichaam het signaal om te stoppen met eten. Het probleem is dat leptine bij veel mensen met obesitas niet werkt zoals het zou moeten, omdat het om de een of andere reden de bloed-hersenbarrière niet kan passeren (16). Men denkt dat deze aandoening, die leptineresistentie wordt genoemd, een belangrijke factor kan zijn bij het ontstaan en de ontwikkeling van obesitas.
Kortom: Leptine, een eetlustremmend hormoon, werkt niet bij veel mensen met obesitas.
8. Beschikbaarheid van voedsel
Een andere factor die van grote invloed is op de buikomvang van mensen, is de beschikbaarheid van voedsel, die de afgelopen eeuwen enorm is toegenomen. Voedsel, vooral junkfood, is tegenwoordig overal. Winkels stallen verleidelijk voedsel zo uit dat de kans het grootst is dat het je aandacht trekt. Een ander probleem is dat junkfood vaak goedkoper is dan gezonde, volwaardige voeding, vooral in Amerika. Sommige mensen, vooral in armere buurten, hebben niet eens de mogelijkheid om echt voedsel te kopen, zoals vers fruit en verse groenten. Buurtwinkels in deze gebieden verkopen alleen frisdrank, snoep en bewerkte, verpakte junkfood. Hoe kan het een kwestie van keuze zijn als die er niet is?
Kortom: In sommige gebieden is het moeilijk of duur om verse, volwaardige levensmiddelen te vinden, zodat mensen geen andere keuze hebben dan ongezonde junkfood te kopen.
9. Suiker
Toegevoegde suiker is misschien wel het slechtste aspect van het moderne dieet. Dat komt omdat suiker de hormonen en de biochemie van je lichaam verandert als het in overmaat wordt geconsumeerd. Dit draagt op zijn beurt bij tot gewichtstoename. Toegevoegde suiker bestaat voor de helft uit glucose en voor de helft uit fructose. Mensen krijgen glucose binnen uit verschillende voedingsmiddelen, waaronder zetmeel, maar het merendeel van de fructose komt van toegevoegde suiker. Een overmatige inname van fructose kan insulineresistentie en verhoogde insulinespiegels veroorzaken. Ook bevordert fructose het verzadigingsgevoel niet op dezelfde manier als glucose dat doet (17, 18, 19). Om al deze redenen draagt suiker bij tot een verhoogde energieopslag en, uiteindelijk, tot zwaarlijvigheid.
Kortom: Wetenschappers geloven dat een overmatige suikerinname een van de hoofdoorzaken van zwaarlijvigheid kan zijn.
10. Desinformatie
Overal ter wereld worden mensen verkeerd voorgelicht over gezondheid en voeding. Daar zijn vele redenen voor, maar het probleem hangt grotendeels af van waar de mensen hun informatie vandaan halen. Veel websites verspreiden bijvoorbeeld onnauwkeurige of zelfs onjuiste informatie over gezondheid en voeding. Sommige nieuwszenders stellen de resultaten van wetenschappelijke studies ook te simplistisch voor of interpreteren ze verkeerd, en de resultaten worden vaak uit hun verband gerukt. Andere informatie kan gewoon verouderd zijn of gebaseerd op theorieën die nooit volledig zijn bewezen. Ook voedingsbedrijven spelen een rol. Sommige promoten producten, zoals afslanksupplementen, die niet werken. Afslankstrategieën die gebaseerd zijn op verkeerde informatie kunnen je vooruitgang tegenhouden. Het is belangrijk om je bronnen goed te kiezen.
Kortom: Verkeerde informatie kan bijdragen tot gewichtstoename bij sommige mensen. Het kan gewichtsverlies ook bemoeilijken.
Om te onthouden
Als je je zorgen maakt over je buikomvang, moet je dit artikel niet gebruiken als een excuus om het op te geven. Hoewel je de werking van je lichaam niet volledig onder controle hebt, kun je wel leren hoe je je eetgewoonten onder controle kunt houden en je levensstijl kunt veranderen. Tenzij er een medische aandoening is die je in de weg staat, ligt het binnen je macht om je gewicht onder controle te houden. Het vergt vaak hard werken en een drastische verandering van levensstijl, maar veel mensen slagen er op de lange duur toch in, ook al leken ze weinig kans te hebben dat het zou lukken. De bedoeling van dit artikel is de mensen ervan te doordringen dat er iets anders dan individuele verantwoordelijkheid meespeelt bij de obesitasepidemie. Het is een feit dat de moderne eetgewoonten en de eetcultuur moeten worden veranderd om dit probleem op wereldschaal te kunnen omkeren. Het idee dat het allemaal te wijten is aan een gebrek aan wilskracht is precies wat de voedselproducenten je willen doen geloven, zodat zij hun marketing rustig kunnen voortzetten (met toestemming vertaald).
Wij hebben recent ons E-book over afvallen herzien. Dit E-book bevat honderden tips om je te helpen bij het afvallen, uitgewerkte weekmenu’s en veel basiskennis. Het E-book telt meer dan 500 wetenschappelijke referenties! Klik hier om het E-book te downloaden: