Het nemen van vitaminepreparaten maakt wereldwijd deel uit van de dagelijkse routine van miljoenen mensen. Hoewel de aanwijzingen voor een veilige dosering op de meeste etiketten van supplementen staan vermeld, is het gebruikelijk om meer te nemen dan wat wordt aanbevolen. Consumenten worden gebombardeerd met gezondheidsinformatie die hen vertelt dat het innemen van hoge dosissen van bepaalde vitaminen hun gezondheid op vele manieren ten goede kan komen. Het nemen van te veel van sommige voedingsstoffen kan echter ook gevaarlijk zijn. In dit artikel wordt de veiligheid van de inname van vitaminen besproken, evenals de bijwerkingen en de potentiële risico’s die verbonden zijn aan de inname van hoge doseringen.
Vetoplosbare vs wateroplosbare vitaminen
De 13 bekende vitaminen zijn onderverdeeld in 2 categorieën – vetoplosbaar en wateroplosbaar (1).
In water oplosbare vitaminen
De in water oplosbare vitaminen worden gemakkelijk uitgescheiden uit het lichaam en niet gemakkelijk opgeslagen in weefsels. Er zijn meer wateroplosbare vitaminen dan er vetoplosbare zijn (2).
In water oplosbare vitaminen zijn onder andere vitamine C, plus acht B-vitaminen:
- Vitamine B1 (thiamine)
- Vitamine B2 (riboflavine)
- Vitamine B3 (niacine)
- Vitamine B5 (pantotheenzuur)
- Vitamine B6 (pyridoxine)
- Vitamine B8 (biotine)
- Vitamine B11 (foliumzuur)
- Vitamine B12 (cobalamine)
Omdat in water oplosbare vitaminen niet worden opgeslagen, maar via de urine worden uitgescheiden, zullen ze minder snel problemen veroorzaken, zelfs als ze in hoge dosissen worden ingenomen. Het nemen van megadoses van sommige in water oplosbare vitaminen kan echter leiden tot potentieel gevaarlijke neveneffecten. Zeer hoge doses vitamine B6 nemen kan bijvoorbeeld leiden tot mogelijk onomkeerbare zenuwschade na verloop van tijd, terwijl het nemen van grote hoeveelheden niacine – meestal meer dan 2 gram per dag – kan leiden tot leverschade (3, 4).
Vetoplosbare vitaminen
In tegenstelling tot wateroplosbare vitaminen lossen vetoplosbare vitaminen niet op in water en worden ze gemakkelijk opgeslagen in lichaamsweefsels (2).
Er zijn vier vetoplosbare vitaminen:
- Vitamine A
- Vitamine D
- Vitamine E
- Vitamine K
Aangezien vetoplosbare vitaminen zich in het lichaam kunnen ophopen, leiden deze voedingsstoffen eerder tot toxiciteit dan wateroplosbare vitaminen. Hoewel zeldzaam, kan het nemen van te veel vitamine A, D of E leiden tot potentieel schadelijke bijwerkingen (5). Ook het innemen van hoge dosissen niet-synthetische vitamine K lijkt relatief ongevaarlijk, daarom is voor deze voedingsstof geen bovengrens voor de inname (UL = Tolerable upper intake level) vastgesteld (6). De hoogste innameniveaus zijn ingesteld om de maximale dosis van een voedingsstof aan te geven die waarschijnlijk geen schade zal veroorzaken voor bijna alle mensen in een algemene populatie (7, 8).
Kortom: In water oplosbare vitaminen worden gemakkelijk uit het lichaam uitgescheiden, terwijl vetoplosbare vitaminen kunnen worden opgeslagen in weefsels. Vetoplosbare vitaminen hebben een grotere kans om toxiciteit te veroorzaken, hoewel wateroplosbare vitaminen dat ook kunnen doen.
Potentiële risico’s van het nemen van te veel vitaminen
Wanneer deze voedingsstoffen op natuurlijke wijze via voedingsmiddelen worden geconsumeerd, is het onwaarschijnlijk dat ze schade veroorzaken, zelfs wanneer ze in grote hoeveelheden worden geconsumeerd. Wel is kun je al gauw te veel innemen van geconcentreerde vitamines in supplementvorm en dat kan leiden tot negatieve gezondheidseffecten.
Bijwerkingen van overconsumptie van in water oplosbare vitaminen
Bij overmatig gebruik kunnen sommige in water oplosbare vitaminen schadelijke effecten hebben, waarvan sommige gevaarlijk kunnen zijn. Echter, net als vitamine K hebben bepaalde in water oplosbare vitaminen geen waarneembare toxiciteit en dus ook geen vaste UL. Deze vitaminen zijn onder andere vitamine B1 (thiamine), vitamine B2 (riboflavine), vitamine B5 (pantotheenzuur), vitamine B8 (biotine) en vitamine B12 (cobalamine) (9, 10, 11, 12, 13). Het is belangrijk om op te merken dat deze vitaminen weliswaar niet waarneembaar toxisch zijn, maar dat sommige wel kunnen reageren met medicijnen en de resultaten van bloedonderzoek kunnen verstoren. Daarom is voorzichtigheid geboden bij alle voedingssupplementen. De volgende in water oplosbare vitaminen hebben een aanvaardbare bovengrens (UL), omdat ze bij inname in hoge doses schadelijke bijwerkingen kunnen veroorzaken:
- Vitamine C: Hoewel vitamine C relatief weinig toxiciteit heeft, kunnen hoge dosissen ervan maag-darmstoornissen veroorzaken, waaronder diarree, krampen, misselijkheid en braken. Migraine kan voorkomen bij doses van 6 gram per dag (14, 15).
- Vitamine B3 (niacine): Bij inname in de vorm van nicotinezuur en bij hoge doses van 1-3 gram per dag, kan niacine leiden tot hoge bloeddruk, buikpijn, verminderd gezichtsvermogen en leverschade (16).
- Vitamine B6 (pyridoxine): Langdurige overconsumptie van B6 kan ernstige neurologische symptomen, huidaandoeningen, gevoeligheid voor licht, misselijkheid en brandend maagzuur veroorzaken, waarbij sommige van deze symptomen zich voordoen bij een inname van 1-6 gram per dag (17).
- Vitamine B11 (foliumzuur): Het nemen van te veel foliumzuur of folaat in supplementvorm kan de mentale functie beïnvloeden, het immuunsysteem negatief beïnvloeden en een mogelijk ernstig tekort aan vitamine B12 maskeren (18).
Merk op dat dit bijwerkingen zijn die gezonde mensen kunnen ervaren bij het nemen van grote doses van deze vitaminen. Mensen met gezondheidsproblemen kunnen nog ernstiger reageren op een te hoge inname van een vitamine. Hoewel het bijvoorbeeld onwaarschijnlijk is dat vitamine C toxiciteit veroorzaakt bij gezonde mensen, kan het wel leiden tot weefselschade en fatale hartafwijkingen bij mensen met hemochromatose, een ijzeropslagstoornis (19).
Bijwerkingen van overconsumptie van vetoplosbare vitaminen
Omdat vetoplosbare vitaminen zich kunnen ophopen in de weefsels van jouw lichaam, kunnen ze veel meer schade veroorzaken wanneer ze in hoge doseringen worden ingenomen, vooral gedurende lange perioden. Afgezien van vitamine K, die een laag toxiciteitspotentieel heeft, hebben de overige drie in vet oplosbare vitaminen een vaste UL omdat er een kans is dat ze bij hoge doses schade veroorzaken. Hier zijn enkele bijwerkingen, gerelateerd aan de overconsumptie van vetoplosbare vitaminen:
- Vitamine A: Hoewel vitamine A-toxiciteit, of hypervitaminose A, kan optreden door het eten van vitamine-A-rijk voedsel, treedt het meestal op in verband met supplementen. Symptomen zijn onder meer misselijkheid, verhoogde intracraniale druk, coma en zelfs de dood (20).
- Vitamine D: Inname van hoge dosissen vitamine D-supplementen kan leiden tot gevaarlijke symptomen, waaronder gewichtsverlies, verlies van eetlust en een onregelmatige hartslag. Het kan ook het calciumgehalte in het bloed verhogen, wat kan leiden tot orgaanschade (21).
- Vitamine E: Supplementen met hoge dosissen vitamine E kunnen de bloedstolling verstoren, bloedingen veroorzaken en leiden tot een hersenbloeding (22).
Hoewel vitamine K niet gauw toxisch wordt, kan het wel een wisselwerking aangaan met bepaalde medicijnen, zoals warfarine en antibiotica (6).
Kortom: Zowel water- als vetoplosbare vitaminen kunnen bij hoge dosissen bijwerkingen veroorzaken, waarbij de ene ernstigere symptomen kan verzoorzaken dan de andere.
Kan het nemen van te veel vitaminen dodelijk zijn?
Hoewel sterven aan een vitamineoverdosis uiterst zeldzaam is, zijn er wel meldingen bekend van overlijden in verband met vitaminetoxiciteit. Hypervitaminose A kan bijvoorbeeld worden veroorzaakt door een grote dosis van meer dan 200 mg vitamine A, of door chronisch gebruik van meer dan 10 keer de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (23). Vitamine-A-toxiciteit kan leiden tot ernstige complicaties, zoals een verhoogde druk in het ruggenmergvocht, coma en mogelijk dodelijke orgaanschade (23). Bovendien kan het innemen van megadoses vitamine D – meer dan 50.000 IE per dag – gedurende lange perioden leiden tot een hoog calciumgehalte in het bloed (hypercalciëmie), wat kan leiden tot de dood (24). Overdosering van andere vitaminen kan eveneens potentieel fatale bijwerkingen veroorzaken, zoals leverschade. In een casusverslag werd vastgesteld dat inname van zeer hoge dosissen van meer dan 5 gram extended-release niacine kan leiden tot metabole acidose, een ophoping van zuur in lichaamsvloeistoffen, evenals acuut leverfalen – die beide fataal kunnen zijn (25). Bedenk wel dat deze potentieel dodelijke bijwerkingen optreden bij inname van uitzonderlijk hoge dosissen vitaminen. Toch is voorzichtigheid geboden bij het innemen van een voedingssupplement.
Kortom: In zeldzame gevallen kan het nemen van extreem hoge dosissen van bepaalde vitaminen leiden tot fatale complicaties.
Hoe kan ik veilig vitaminen innemen?
De beste manier om de voedingsstoffen te krijgen die je nodig hebt, is door een goed gebalanceerd dieet te volgen. Veel mensen hebben echter om verschillende redenen vitaminen nodig. Leeftijd, genetische afwijkingen, medische aandoeningen en voeding zijn allemaal factoren die de behoefte aan bepaalde voedingsstoffen kunnen vergroten. Gelukkig zijn vitaminen doorgaans veilig om in te nemen zolang ze verantwoord worden gebruikt. De volgende grafiek schetst zowel de aanbevolen dagelijkse inname (ADH) als de toelaatbare maximuminname (UL) voor vet- en wateroplosbare vitaminen (6, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 20, 21, 22):
ADH voor volwassen mannen | ADH voor volwassen vrouwen | UL | |
Vitamine A | 900 mcg retinolequivalenten (RAE) | 700 mcg RAE | 3000 mcg RAE |
Vitamine B1 (thiamine) | 1,2 mg | 1,1 mg | Geen UL vastgesteld |
Vitamine B2 (riboflavine) | 1,3 mg | 1,1 mg | Geen UL vastgesteld |
Vitamine B3 (niacine) | 16 mg niacine-equivalenten (NE) | 14 mg NE | 35 mg |
Vitamine B5 (pantotheenzuur) | 5 mg | 5 mg | Geen UL vastgesteld |
Vitamine B6 (pyridoxine) | 1,5 mg | 1,3 mg | 25 mg |
Vitamine B8 (biotine) | 150 mcg | 150 mcg | Geen UL vastgesteld |
Vitamine B11 (foliumzuur) | 400 mcg voedingsfoliumoxide-equivalenten (DFE) | 400 mcg (DFE) | 1000 mcg |
Vitamine B12 (cobalamine) | 2,8 mcg | 2,8 mcg | Geen UL vastgesteld |
Vitamine C | 90 mg | 75 mg | 2000 mg |
Vitamine D | 400 IE | 400 IE | 4000 IE |
Vitamine E | 10 mg | 10 mg | 1000 mg |
Vitamine K | 120 mcg | 90 mcg | Geen UL vastgesteld |
Vanwege de potentiële toxiciteit is het niet raadzaam om meer te consumeren dan de aanvaardbare bovenste innameniveaus die voor de hierboven genoemde voedingsstoffen zijn vastgesteld. Houd er rekening mee dat behandelaren in bepaalde omstandigheden kunnen aanbevelen om meer dan de UL voor bepaalde voedingsstoffen in te nemen om een tekort te corrigeren. Bijvoorbeeld, vitamine D-tekorten worden vaak behandeld met hoge dosis vitamine D-injecties of -supplementen die meer dan 50.000 IU aan vitamine D leveren, wat veel meer is dan de UL (26). Hoewel de meeste etiketten aanbevelingen geven over de hoeveelheid vitamine die per dag moet worden ingenomen, kunnen de behoeften van persoon tot persoon verschillen. Als je vragen hebt over het doseren van vitaminen, kun je het beste een medische professional raadplegen.
Kortom: Voor sommige vitaminen is een aanvaardbare bovengrens ingesteld om potentiële toxiciteit te voorkomen. Je kunt het beste een zorgverlener raadplegen als je vragen hebt over de juiste dosering van vitaminen.
Conclusie
Hoewel vitaminesupplementen door veel mensen dagelijks veilig worden ingenomen, is het mogelijk om een te hoge dosis binnen te krijgen, wat kan leiden tot nadelige bijwerkingen. Overdosering van bepaalde vitaminen kan leiden tot ernstige complicaties en in zeldzame gevallen zelfs tot de dood. Om deze redenen is het belangrijk om op verantwoorde wijze vitaminen te gebruiken en een betrouwbare gezondheidsprofessional te raadplegen als je vragen hebt over de juiste dosering (met toestemming vertaald).